|
'''ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ''' ({{Lang-sa|[[wikt:अनेकान्तवाद|अनेकान्तवाद]]}}, "ਬਹੁ-ਪਾਸੜਤਾ") ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲੇ ਸਿੱਧਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਮੌਟੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਅਨੇਕਤਾ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ। ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਕੋਣਾਂ ਵਲੋਂ ਦੇਖਣ ਉੱਤੇ ਸੱਚ ਅਤੇ ਅਸਲੀਅਤ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਦੇਖਣ ਉੱਤੇ ਸਾਰਾ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।<ref name="Dundas2002">{{Cite book|last=Dundas|first=Paul|editor=(ed.) Tara Sethia|title=Ahimsā, Anekānta, and Jaininsm|publisher=Motilal Banarsidass Publ|year=2004|location=Delhi|pages=123–136|isbn=81-208-2036-3|chapter=Beyond Anekāntavāda : A Jain approach to religious tolerance}}</ref><ref name="kollerjurno">{{Cite book|title=Ahimsā, Anekānta, and Jaininsm|publisher=Motilal Banarsidass Publ|last=Koller|first=John|editor=(ed.) Tara Sethia|chapter=Why is Anekāntavāda important?|year=2004|location=Delhi|pages=400–07|isbn=81-208-2036-3}}</ref><span class="cx-segment" data-segmentid="250"></span>
ਜੈਨ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਤੇ ਇਕੋ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਕੋਸ਼ਿਸਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ
andhagajanyāyah ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰਜਿਸ ਨੂੰ "ਅੰਨ੍ਹੇ ਬੰਦੇ ਅਤੇ ਹਾਥੀ" ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜ ਅੰਨ੍ਹੇ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਅੰਨ੍ਹਾ ਹਾਥੀ ਦੀ ਪੂੰਛ ਫੜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰੱਸੀ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ ਹੈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਜਾ ਅੰਨ੍ਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹਾਥੀ ਦੀ ਸੂੰਢਸੁੰਢ ਫੜਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਸੱਪ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੀਸਰੇ ਨੇ ਹਾਥੀ ਦੀ ਲੱਤ ਨੂੰ ਫੜਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਖੰਭੇ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ ਹੈ, ਇੱਕ ਨੇ ਹਾਥੀ ਦੇ ਕੰਨ ਫੜੇ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਸੂਪ ਵਰਗੀ ਚੀਜ ਹੈ, ਸਭ ਦੀ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਵਿਆਖਿਆ। ਜਦੋਂ ਸਭ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਬਵਾਲ ਮਚਿਆ। ਸਭ ਨੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਪੂਰੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਨਹੀਂ। ਇੱਕ ਹੀ ਚੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਅਨੰਤ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਹਰ ਇੰਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਕੁੱਝ ਗੁਣ ਗੌਣ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।<ref name="hughes">{{Cite book|title=The voice of Prophets|publisher=Lulu.com|last=Hughes|first=Marilynn|series=Volume 2 of 12|year=2005|location=Morrisville, North Carolina|pages=590–591|isbn=1-4116-5121-9}}</ref> ਜੈਨੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿਰਫ Kevalis-ਅੰਤਰਯਾਮੀ ਜੀਵ- ਹੀ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਵਿੱਚ ਆਬਜੈਕਟ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ; ਹੋਰ ਸਭ ਸਿਰਫ ਅੰਸ਼ਕ ਗਿਆਨ ਦੇ ਹੀ ਸਮਰੱਥ ਹਨ।<ref>{{Cite book|title=The Jaina Path of Purification|publisher=Motilal Banarsidass|last=Jaini|first=Padmanabh|year=1998|location=New Delhi|page=91|isbn=81-208-1578-5}}</ref> ਇਸ ਕਰਕੇ, ਕੋਈ ਇਕੱਲਾ ਮਨੁੱਖ ਨਿਰਪੇਖ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
== ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ==
ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਪੰਜ ਅੰਧਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਲੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਰਲ ਤਰੀਕੇ ਵਲੋਂ ਸੱਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜ ਅੰਧੇ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਛੂੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ - ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।ਇੱਕ ਅੰਨ੍ਹਾ ਹਾਥੀ ਦੀ ਪੂੰਛ ਫੜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰੱਸੀ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ ਹੈ,ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਜਾ ਅੰਨ੍ਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹਾਥੀ ਦੀ ਸੂੰੜ ਫੜਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਸੱਪ ਹੈ।ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੀਸਰੇ ਨੇ ਹਾਥੀ ਦਾ ਪੈਰ ਫੜਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਖੰਭੇ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ ਹੈ,ਕਿਸੇ ਨੇ ਹਾਥੀ ਦੇ ਕੰਨ ਫੜੇ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਤਰੀ ਵਰਗੀ ਚੀਜ ਹੈ,ਸਭ ਦੀ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ।ਜਦੋਂ ਸਭ ਇਕੱਠੇ ਆਏ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਬਵਾਲ ਮਚਾ।ਸਬਨੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਸੀ ਉੱਤੇ ਸਾਰਾ ਸੱਚ ਨੂੰ ਨਹੀਂ,ਇੱਕ ਹੀ ਚੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉੱਤੇ ਹਰ ਇੰਸਾਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਸ਼ਠਿਕੋਣ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਵਲੋਂ ਉਸਨੂੰ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਕੁੱਝ ਗੁਣ ਗੌਣ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਵਲੋਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।ਇਹੀ ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ।
|
