ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਗਿਆਨ
ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਗਿਆਨ ਇੱਕ ਮਿਥਿਆ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਬ੍ਰਹਮ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖਗੋਲੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਅਤੇ ਢੁੱਕਵੀਂ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[1][2] ਜੋਤਸ਼ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਬੀਸੀ ਈ ਤੱਕ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਕੈਲੰਡ੍ਰਿਕਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਮੌਸਮੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਜੋਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਚੱਕਰ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਨੇ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿੰਦੂ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਮਾਇਆ- ਗ੍ਰਸਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਕਸਤ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵੀ ਇਜਾਦ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਜੋਤਿਸ਼, ਜੋ ਕਿ ਅਜੇ ਵੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਜੋਤਿਸ਼ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ 19ਵੀਂ - 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਈ. ਪੂਰਵ ਦੇ ਮੇਸੋਪੋਟੇਮੀਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨ, ਰੋਮ, ਅਰਬ ਜਗਤ ਅਤੇ ਆਖਰਕਾਰ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਮਕਾਲੀ ਪੱਛਮੀ ਜੋਤਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਕਸਰ ਕੁੰਡਲੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗੀ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੋਤਸ਼ੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।[3] : 83
ਇਸ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਜੋਤਿਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਦਵਤਾਪੂਰਵਕ ਪਰੰਪਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਆਮ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ, ਕੀਮੀ, ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਦਵਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਨੇੜਤਾ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਡਾਂਟੇ ਅਲੀਗੀਰੀ ਅਤੇ ਜਿਓਫਰੀ ਚੌਸਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵਿਲੀਅਮ ਸ਼ੈਕਸਪੀਅਰ, ਲੋਪ ਡੀ ਵੇਗਾ ਅਤੇ ਕੈਲਡਰਨ ਡੇ ਲਾ ਬਾਰਕਾ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਜੋਤਿਸ਼ ਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਤਮਕ ਅਧਾਰਾਂ 'ਤੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੋਤਸ਼ ਵਿਗਿਆਨ ਆਪਣੀ ਵਿਦਿਅਕ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਗੁੰਮ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤਕ ਘਟ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਆਂਕੜਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਚੌਥਾਈ ਅਮਰੀਕੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੋਤਿਸ਼ ਨੂੰ ਹੁਣ ਇੱਕ ਨਛੱਤਰ ਵਿਗਿਆਨ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ
ਸੋਧੋਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਨੇ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਭਾਰਤੀਆਂ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਮਾਇਆ ਨੇ ਸਵਰਗੀ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ। ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ, ਜੋਤਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸੂਰਜ, ਚੰਦਰਮਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਵਰਗੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁੰਡਲੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੋਤਸ਼ੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਗਿਆਨ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਦੂਜਾ ਹਜ਼ਾਰ ਬੀ ਸੀ ਈ ਤੱਕ ਗਿਆ ਹੈ, ਕੈਲੰਡ੍ਰਿਕਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਮੌਸਮੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗੀ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸੰਕੇਤਾਂ ਵਜੋਂ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੇਸੋਪੋਟੇਮੀਆ (1950-1651 ਈ. ਪੂ.) ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਜੋਤਿਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੇਦਗਾ ਜੋਤਿਸ਼ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਗਿਆਨ (ਜੋਤੀਸ਼ਾ) ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਖਗੋਲ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਬੂਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ 1400 ਈ. ਪੂ. ਤੋਂ ਅੰਤਮ ਸਦੀਆਂ ਬੀ।ਸੀ।ਈ। ਵਿਚਕਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਚੀਨੀ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਝੌ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1046–256 ਈ. ਪੂ.) ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 332 ਈ. ਪੂ. ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੇਲੇਨਿਸਟਿਕ ਜੋਤਿਸ਼ ਨੇ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰੀਆ ਵਿੱਚ ਮਿਸਰੀ ਡੇਕਾਨਿਕ ਜੋਤਿਸ਼ ਨਾਲ ਬਾਬਲੀਅਨ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਮਿਲਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੁੰਡਲੀ ਜੋਤਿਸ਼ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਏਲੇਗਜ਼ੈਡਰ ਮਹਾਨ ਦੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨ ਅਤੇ ਰੋਮ ਵਿੱਚ ਫੈਲਣ ਦਿੱਤਾ। ਰੋਮ ਵਿੱਚ, ਜੋਤਿਸ਼-ਵਿੱਦਿਆ ‘ਕਲਦੀਅਨ ਦੀ ਸੂਝ’ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ। 7ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰੀਆ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਲਾਮਿਕ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੋਤਿਸ਼-ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਹੈਲੇਨਿਸਟਿਕ ਟੈਕਸਟ ਦਾ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 12 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ, ਅਰਬੀ ਟੈਕਸਟ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਆਯਾਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਾਤੀਨੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਟਾਇਕੋ ਬ੍ਰੈਹੇ, ਜੋਹਾਨਸ ਕੇਪਲਰ ਅਤੇ ਗੈਲੀਲੀਓ ਸਮੇਤ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਕੋਰਟ ਜੋਤਸ਼ੀ ਵਜੋਂ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ। ਜੋਤਿਸ਼ ਸੰਬੰਧੀ ਹਵਾਲਿਆਂ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਡਾਂਟੇ ਅਲੀਗੀਰੀ ਅਤੇ ਜਿਓਫਰੀ ਚੌਸਰ ਵਰਗੇ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਮਾਰਲੋ ਅਤੇ ਵਿਲੀਅਮ ਸ਼ੈਕਸਪੀਅਰ ਵਰਗੇ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸਦੇ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਜੋਤਿਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਦਵਤਾਪੂਰਵਕ ਪਰੰਪਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਹੋਰ ਅਧਿਐਨਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ, ਕੀਮੀ, ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਦਵਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। 17 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ, ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੇਲੀਓਸੈਂਟ੍ਰਿਸਮ ਅਤੇ ਨਿtonਟਨਅਨ ਮਕੈਨਿਕਸ) ਵਿੱਚ ਨਵੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਬਣਾਇਆ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਗਿਆਨ ਆਪਣੀ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਗਵਾਚ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਘੱਟ ਗਿਆ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Bunnin, Nicholas; Yu, Jiyuan (2008). The Blackwell Dictionary of Western Philosophy. John Wiley & Sons. p. 57. ISBN 9780470997215.
- ↑ Thagard, Paul R. (1978). "Why Astrology is a Pseudoscience". Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science Association. 1: 223–234. doi:10.1086/psaprocbienmeetp.1978.1.192639.
- ↑ Jeffrey Bennett; Megan Donohue; Nicholas Schneider; Mark Voit (2007). The cosmic perspective (4th ed.). San Francisco, CA: Pearson/Addison-Wesley. pp. 82–84. ISBN 978-0-8053-9283-8.