ਤਮਸ (ਦਰਸ਼ਨ)
ਤਮਸ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: तमस् ਤਮਸ "ਹਨੇਰਾ") / ਤਜੋ ਗੁਣ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾਂ (ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ, ਗੁਣਾਂ, ਗੁਣਾਂ, ਗੁਣਾਂ) ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਇੱਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਸੰਕਲਪ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਸੰਖਿਆ ਸਕੂਲ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[1] ਬਾਕੀ ਦੋ ਗੁਣ ਹਨ ਰਜੋ (ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ) ਅਤੇ ਸਤੋ (ਪਵਿੱਤਰਤਾ, ਚੰਗਿਆਈ)। ਤਮਸ ਜੜ੍ਹਤਾ, ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ, ਸੁਸਤੀ ਦਾ ਗੁਣ ਹੈ।
ਨਿਰੁਕਤੀ
ਸੋਧੋਵੈਦਿਕ ਸ਼ਬਦ ਤਾਮਸ "ਹਨੇਰੇ" ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੰਡੋ-ਯੂਰਪੀਅਨ ਸ਼ਬਦ *temH-es, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਹਨੇਰਾ" ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ।[2]
ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ
ਸੋਧੋਸੰਖਯ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਗੁਣ ਤਿੰਨ "ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ, ਗੁਣਾਂ" ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ: ਸਤੋ, ਰਜੋ ਅਤੇ ਤਮੋ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਕੂਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਇਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਗੁਣ ਇਹ ਹਨ:
- ਸਤੋ ਸੰਤੁਲਨ, ਸਦਭਾਵਨਾ, ਚੰਗਿਆਈ, ਸ਼ੁੱਧਤਾ, ਸਰਵ ਵਿਆਪੀ, ਸੰਪੂਰਨ, ਸਕਾਰਾਤਮਕ, ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ, ਸਦਗੁਣੀ ਦਾ ਗੁਣ ਹੈ।[3]
- ਰਜੋ ਜਨੂੰਨ, ਸਰਗਰਮੀ, ਸੰਚਾਲਿਤ, ਗਤੀਸ਼ੀਲ, ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਹੈ।[4][5]
- ਤਮਸ/ਤਜੋ ਸੁਸਤੀ ਜਾਂ ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ, ਉਦਾਸੀਨਤਾ, ਜੜ੍ਹਤਾ ਜਾਂ ਸੁਸਤੀ ਦਾ ਗੁਣ ਹੈ।[6][7]
ਉਹ ਕਿਰਿਆ ਜੋ ਸਦਗੁਣੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਨੇਹ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਸਾਤਵਿਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਉਹ ਕੰਮ ਜੋ ਨਿਰੋਲ ਅਨੰਦ, ਖ਼ੁਦਗਰਜ਼ੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜਤਨ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਰਾਜਸਿਕ ਹੈ; ਉਹ ਕਾਰਵਾਈ ਜੋ ਭਰਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਦੂਜਿਆਂ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਜਾਂ ਸੱਟ ਲੱਗਣ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੇ ਬਗੈਰ, ਤਮਾਸਿਕ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ।
- ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ, ਅਧਿਆਇ 18, 23-25 [31]
ਸਿੱਖ ਧਰਮ
ਸੋਧੋਸਿੱਖ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤਮਸ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ:
"ਚੌਦਵਾਂ ਦਿਨ: ਉਹ ਜੋ ਚੌਥੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਰਜੋ, ਤਮੋ ਅਤੇ ਸਤੋ ਦੇ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾਂ "ਰਾਜਸ, ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ; ਤਾਮਸ, ਹਨੇਰੇ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹਤਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ; ਅਤੇ ਸਤਿਵਾਂ, ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਗੁਣ, ਸਭ ਨੂੰ ਮਾਇਆ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤੁਹਾਡਾ ਭਰਮ ਹੈ। ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੌਥੀ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ- ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਸਰਵਉੱਚ ਅਵਸਥਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ" (SGGS [1])ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।"(SGGS)[1]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ James G. Lochtefeld, Guna, in The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: A-M, Vol. 1, Rosen Publishing, ISBN 9780823931798, page 265
- ↑ Peter Schrijver (1995). Studies in British Celtic Historical Phonology. Rodopi. p. 221. ISBN 90-5183-820-4.
- ↑ Alter, Joseph S., Yoga in modern India, 2004 Princeton University Press, p 55
- ↑ Feuerstein, Georg The Shambhala Encyclopedia of Yoga, Shambhala Publications, 1997
- ↑ Alban Widgery (1930), The principles of Hindu Ethics, International Journal of Ethics, Vol. 40, No. 2, pages 234-237
- ↑ Whicher, Ian The Integrity of the Yoga Darśana, 1998 SUNY Press, 110
- ↑ Feuerstein, Georg The Shambhala Encyclopedia of Yoga, Shambhala Publications, 1997