ਦੇਵੀ
ਦੇਵੀ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: देवी) ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਹੈ; ਇਸ ਦਾ ਪੁਲਿੰਗ ਰੂਪ ਦੇਵ ਹੈ। ਦੇਵੀ – ਇੱਕ ਮਾਦਾ ਰੂਪ, ਅਤੇ ਦੇਵ – ਪੁਲਿੰਗ ਰੂਪ ਦਾ ਮਤਲਬ, "ਸਵਰਗੀ, ਬ੍ਰਹਮ, ਉੱਤਮਤਾ ਦਾ ਕੁਝ ਵੀ" ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਦੇਵਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਲਿੰਗ ਅਧਾਰਿਤ ਟਰਮ ਹੈ।
ਦੇਵੀਆਂ ਲਈ ਧਾਰਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਆਮ ਯੁਗ ਦੇ ਦੂਜੇ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਰਚੇ ਗਏ ਸਨ; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ।[1] ਪਾਰਵਤੀ ਅਤੇ ਦੁਰਗਾ ਵਰਗੀਆਂ ਦੇਵੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪੂਜਨੀਕ ਹਨ।[1] ਮੱਧਯੁਗ ਪੁਰਾਣ ਨੇ ਦੇਵੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਵਾਧਾ ਦਰਸਾਇਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੇਵੀ ਮਹਤਮਯ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਖਰੀ ਸੱਚ ਅਤੇ ਪਰਮ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।[2]
ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮਾਦਾ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਸ਼ਵ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਹੈ।[3] ਦੇਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਹਿੰਦੂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1][4]
ਨਿਰੁਕਤੀ
ਸੋਧੋਦੇਵੀ ਅਤੇ ਦੇਵ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ 2 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਯੁਗ ਦੇ ਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੇਵ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ, ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਾਰੀ ਦੇਵੀ ਹੈ।[5] ਮੋਨੀਅਰ-ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਨੇ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ "ਸਵਰਗੀ, ਬ੍ਰਹਮ, ਉੱਤਮਤਾ ਦੀ ਭੌਤਿਕ ਵਸਤਾਂ, ਬੁਲੰਦ, ਚਮਕ" ਹੈ। [6][7] ਵਿਉਂਤਪੱਖੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਦੇਵੀ ਸ਼ਬਦ ਲਾਤੀਨੀ ਡੇਆ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਥਿਆ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[8] ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮ ਮਾਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[9] ਦੇਵ ਨੂੰ ਦੇਵਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,[7] ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਦੇਵੀਕਾ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[6]
ਮਿਸਾਲਾਂ
ਸੋਧੋਪਾਰਵਤੀ
ਸੋਧੋ.png)
ਪਾਰਵਤੀ ਪਿਆਰ, ਸੁੰਦਰਤਾ, ਸ਼ੁੱਧਤਾ, ਜਣਨ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਹੈ।[10][11][12] ਉਸ ਨੂੰ ਆਦਿ ਪਰਾਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਮਹਾਨ ਰੂਪ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਦਿ ਪਰਾਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਪਾਲਣ ਪਹਿਲੂ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੇਵੀ ਮਾਂ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਪਹਿਲੂ ਹਨ।
ਰਾਧਾ
ਸੋਧੋਰਾਧਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ (ਰੋਸ਼ਨੀ)। ਉਹ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਹਮਰੁਤਬਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮਾ ਵੈਵਰਤ ਪੁਰਾਣ ਵਰਗੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ, ਉਹ ਪਿਆਰ ਦੀ ਦੇਵੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਮਹਾਦੇਵੀ
ਸੋਧੋਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਦੇਵੀ ਮਹਾਤਮਾਯ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਦੇਵੀ (ਦੇਵੀ) ਜਾਂ ਮਹਾਦੇਵੀ (ਮਹਾਨ ਦੇਵੀ) ਦਾ ਨਾਮ ਪ੍ਰਵੀਨਤਾ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਦੇਵਾ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪੂਰਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ' ਤੇ ਬਰਾਬਰ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਜਾਂ ਅਧੀਨ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤੇ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹਿੰਦੂ ਪੰਥਵਾਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮਰਦ ਦੇਵਤਾ (ਪੁਰਸ਼) ਦੇ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਜਾਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਹਿ ਕੇ ਸਰਵਉੱਚ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਦੇਵੀ, ਮਾਂ ਦੇਵੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅੰਤਮ ਦੇਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸਨੂੰ ਦੇਵੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਦੇਵੀ ਦਾ ਸਾਥੀ ਮਹਾਦੇਵ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਿਵ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮਹਾਦੇਵੀ ਨੂੰ ਪਾਰਵਤੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।
ਦੁਰਗਾ ਅਤੇ ਕਾਲੀ
ਸੋਧੋਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਦੁਰਗਾ ਦੀ ਧਾਰਣਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੇਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੰਤਕਥਾਵਾਂ ਮੱਧਯੁਗ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆਈ, ਮਾਤਾ ਦੇਵੀ ਪਾਰਬਤੀ ਦੇ ਭਿਆਨਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਵਤਾਰ ਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਜਾਂ ਕਾਲੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿਚ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਦੁਰਗਾ ਪਾਰਵਤੀ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦੇਵੀ ਰੂਪ ਹੈ। ਮੱਧਯੁਗ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਰਗੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ, ਉਹ ਸੰਕਟ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦੇਵੀ ਬਣ ਕੇ ਉਭਰੀ, ਜਦੋਂ ਬੁਰਾਈ ਅਸੁਰ ਚੜ੍ਹਾਈ ਤੇ ਸਨ। ਨਰ ਦੇਵਤੇ ਬੁਰਾਈ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਯੋਧਾ ਦੇਵੀ, ਪਾਰਵਤੀ, ਉਹ ਅਸੁਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਅਜਿੱਤ ਹੈ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦਾ ਰਖਵਾਲਾ, ਬੁਰਾਈ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ
ਸੋਧੋ- ਦੇਵ (ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ)
- ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ
- ਸ਼ਕਤੀ ਪੀਠਾਸ
- ਸੌਂਦਰੀਆ ਲਾਹਾਰੀ
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ 1.0 1.1 1.2 Kinsley, ਨੇ ਦਾਊਦ ਨੂੰ (1988). ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ: ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਵੱਸੋ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰੰਪਰਾ. ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ,
- ↑ Thomas Coburn (2002), Devī-Māhātmya: The Crystallization of the Goddess Tradition, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-0557-6, pages 1–23
- ↑ Bryant, Edwin (2007), Krishna: A Sourcebook, Oxford University Press, p. 441
- ↑ Flood, Gavin, ed. (2003), The Blackwell Companion to Hinduism, Blackwell Publishing Ltd., ISBN 1-4051-3251-5, pages 200–203
- ↑ Klostermaier 2010, p. 496.
- ↑ 6.0 6.1 Klostermaier 2010, p. 492.
- ↑ 7.0 7.1 Klostermaier, Klaus (2010). A Survey of Hinduism, 3rd Edition. State University of New York Press, ISBN 978-0-7914-7082-4, pages 101–102
- ↑ Hawley, John Stratton and Donna Marie Wulff (1998). Devi: Goddesses of India, Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1491-2, page 2
- ↑ John Stratton Hawley and Donna Marie Wulff (1998), Devi: Goddesses of India, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-1491-2, pages 18–21
- ↑ Dehejia, H.V. Parvati: Goddess of Love. Mapin, ISBN 978-81-85822-59-4.
- ↑ James Hendershot, Penance, Trafford, ISBN 978-1-4907-1674-9, pp 78.
- ↑ Chandra, Suresh (1998). Encyclopaedia of Hindu Gods and Goddesses. ISBN 978-81-7625-039-9, pp 245–246
ਪੁਸਤਕ-ਸੂਚੀ
ਸੋਧੋ- Narayan, Aiyangar. Essays On Indo-Aryan Mythology-Vol. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-0140-6.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Apte, Vaman Shivaram (1970). The Student's Sanskrit-English Dictionary: Containing Appendices on Sanskrit Prosody and Important Literary and Geographical Names in the Ancient History of India. Motilal Banarsidass Publ. ISBN 978-81-208-0045-8.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Brown, Cheever Mackenzie (1998). The Devi Gita: The Song of the Goddess: A Translation, Annotation, and Commentary. SUNY Press. ISBN 978-0-7914-3939-5.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Dalal, Roshen (18 April 2014). Hinduism: An Alphabetical Guide. Penguin Books Limited. ISBN 978-81-8475-277-9.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Kinsley, David (19 July 1988). Hindu Goddesses: Visions of the Divine Feminine in the Hindu Religious Tradition. University of California Press. ISBN 978-0-520-90883-3.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Manners, David Charles (5 June 2014). Limitless Sky. Ebury Publishing. ISBN 978-1-4735-0167-6.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - McDaniel, June (9 July 2004). Offering Flowers, Feeding Skulls: Popular Goddess Worship in West Bengal: Popular Goddess Worship in West Bengal. Oxford University Press, USA. ISBN 978-0-19-534713-5.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Mahadevan, T. M. P. (1975). Upaniṣads: Selections from 108 Upaniṣads. Motilal Banarsidass Publ. ISBN 978-81-208-1611-4.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Nair, Shantha N. (1 January 2008). Echoes of Ancient Indian Wisdom. Pustak Mahal. ISBN 978-81-223-1020-7.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Kinsley, David (1987). Hindu Goddesses: Visions of the Divine Feminine in the Hindu Religious Tradition. Motilal Banarsidass Publ. ISBN 978-81-208-0394-7.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Klostermaier, Klaus K. (10 March 2010). Survey of Hinduism, A: Third Edition. SUNY Press. ISBN 978-0-7914-8011-3.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Red, Sam (16 September 2015). Looking for Tantra: Living the tantric dream. New Generation Publishing. ISBN 978-1-78507-505-6.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Stiles, Mukunda (1 August 2011). Tantra Yoga Secrets: Eighteen Transformational Lessons to Serenity, Radiance, and Bliss. Weiser Books. ISBN 978-1-60925-362-2.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Chandra, Suresh (1 January 1998). Encyclopaedia of Hindu Gods and Goddesses. Sarup & Sons. ISBN 978-81-7625-039-9.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Pintchman, Tracy (1994). The Rise of the Goddess in the Hindu Tradition. SUNY Press, New York. ISBN 0-7914-2112-0.
- Wangu, Madhu Bazaz (2003). Images of Indian Goddesses: Myths, Meanings, and Models. Abhinav Publications, New Delhi, India. ISBN 81-7017-416-3.
- Hawley & Wulff (1996), Devi: Goddesses of India Archived 2016-10-21 at the Wayback Machine., University of California Press, ISBN 978-0-520-20058-6
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
ਸੋਧੋ- Devi: The Great Goddess, An Exhibit Archived 2000-12-05 at the Wayback Machine. Smithsonian
- Devi: Manifestations and Aspects Archived 2015-12-20 at the Wayback Machine., The Arthur M. Sackler Gallery and Freer Gallery of Art
- Shrimad Devi Bhagavatam Translation by Swami Vijñanananda
- Devi, a Proto-Indo-European Goddess Archived 2021-01-24 at the Wayback Machine.