ਨਟ ਭੈਰਵ

ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ 'ਚ ਜਾਣਕਾਰੀ:-

ਰਾਗ -ਨਟ ਭੈਰਵ

ਥਾਟ -ਭੈਰਵ

ਜਾਤੀ- ਸੰਪੂਰਨ

ਦਿਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸਵੇਰੇ, 6-9 ਵਜੇ ਤੱਕ

ਅਰੋਹ- ਸਾ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ

ਅਵਰੋਹ- ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਸਾ

ਪਕੜ-ਸ-ਰੇ-ਗ-ਮ-ਧ ਪ;ਗ-ਮ-ਰੇ-ਸ;'ਨੀ-'ਧ-ਸ

ਵਾਦੀ-ਮ

ਸੰਵਾਦੀ- ਸ

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ

ਧਾਰਨਾਵਾਂ

ਸ਼ਰੁਤੀ,ਸੁਰ,ਰਾਗ,ਤਾਲ,ਘਰਾਣਾ,ਸਾਜ਼

ਸ਼ੈਲੀਆਂ

ਧਰੁਪਦ,ਧਮਾਰ,ਖਿਆਲ,ਤਰਾਨਾ,ਠੁਮਰੀ,ਦਾਦਰਾ,ਕੱਵਾਲੀ,ਗ਼ਜ਼ਲ

ਥਾਟ

ਬਿਲਾਵਲ,ਖਮਾਜ,ਕਾਫੀ,ਆਸਾਵਾਰੀ,ਭੈਰਵ

ਭੈਰਵੀ,ਤੋੜੀ,ਪੂਰਵੀ,ਮਾਰਵਾ,ਕਲਿਆਣ

ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਪੂਰਣ ਜਾਤੀ ਦਾ (ਭੈਰਵ ਥਾਟ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਰਾਗ) ਹੈ। ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਭੈਰਵ ਅੰਗ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ 20ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ, ਨਟਭੈਰਵੀ ਨਾਲ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ। ^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]}ਸਰਸੰਗੀ, ਜੋ ਕਿ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ 27ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ, ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਨਟ ਭੈਰਵ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਹਾਰਮੋਨਿਕ ਮੇਜਰ ਸਕੇਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋਡ਼ੀਂਦਾ]^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]}

ਥਿਊਰੀ

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਸਿਧਾਂਤ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣਾ ਗੁੰਝਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਲਿਖਤੀ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਕੋਈ ਨਿਰਧਾਰਤ, ਰਸਮੀ ਢੰਗ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਦੂਜਾ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਇੱਕ ਅਵਾਜ਼ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਲਿਖਣਾ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਨਟ ਭੈਰਵ ਇੱਕ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਮਾਮੂਲੀ ਕਰੁਣਾ ਦੇ ਮੂਡ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਅਰੋਹ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ

ਸ, ਰੇ, ਗ, ਮ, ਪ, ਧ, ਨੀ, ਸੰ

ਅਵਾਰੋਹ-

ਸੰ , ਨੀ, ਧ, ਪ, ਮ, ਗ, ਰੇ , ਸ

ਪਕੜ ਜਾਂ ਚਲਨ

ਧ-ਨੀ-ਸੰ

ਸ-ਰੇ-ਸ

ਸ-ਰੇ-ਗ-ਮ-ਧ-ਪ, ਗ-ਮ, ਰੇ-'ਨੀ-' ਧ-ਸ

ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਦੀ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ:-

ਸੁਰ	ਧੈਵਤ ਕੋਮਲ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ
ਜਾਤੀ	ਸੰਪੂਰਣ-ਸੰਪੂਰਣ
ਥਾਟ	ਭੈਰਵ
ਵਾਦੀ	ਮਧ੍ਯਮ (ਮ)
ਸੰਵਾਦੀ	ਸ਼ਡਜ (ਸ)
ਸਮਾਂ	ਦਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਹਿਰ
ਠੇਹਰਾਵ ਦੇ ਸੁਰ	ਰੇ ;ਮ;ਧ - ਧ ; ਮ; ਰੇ;
ਮੁੱਖ ਅੰਗ	ਰੇ ਗ ਮ ਧ ਪ ; ਮ ਗ ਰੇ ;ਗ ਮ ਰੇ ਸ ਨੀ(ਮੰਦਰ)ਧ(ਮੰਦਰ) ਸ
ਅਰੋਹ	ਸ, ਰੇ, ਗ, ਮ, ਪ, ਧ, ਨੀ, ਸੰ
ਅਵਰੋਹ	ਸੰ , ਨੀ, ਧ, ਪ, ਮ, ਗ, ਰੇ , ਸ
ਪਕੜ	ਧ-ਨੀ-ਸੰ ਸ-ਰੇ-ਸ ਸ-ਰੇ-ਗ-ਮ-ਧ-ਪ, ਗ-ਮ, ਰੇ-'ਨੀ-' ਧ-ਸ

ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ :-

ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ, ਰਾਗ ਨਟ ਤੇ ਰਾਗ ਭੈਰਵ ਦਾ ਮਿਸ਼੍ਰਣ ਹੈ।
ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਦੇ ਪੁਰਵਾੰਗ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਨਟ ਦਾ ਸਰੂਪ ਹੈ ਤੇ ਉਤਰਾਂਗ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਭੈਰਵ ਦਾ।
ਰਾਗ ਨਟ ਦਾ ਸਰੂਪ -"ਮ ਗ ਮ ਰੇ;ਸ ਰੇ ਰੇ ਗ;ਗ ਮ ਮ ਪ;ਮ ਗ ਮ ਰੇ ;ਸ ਰੇ ਸ" ਰਾਗ ਭੈਰਵ ਦਾ ਸਰੂਪ-"ਪ ਧ ਧ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ ;ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ ;ਪ ਮ ਗ ਮ"। ਰਾਗ ਭੈਰਵ ਇਹਨਾਂ ਸੁਰਾਂ - "ਰੇ ਗ ਗ ਮ ; ਰੇ ਰੇ ਸ;" ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਬਣਦਾ ਹੈ।
ਰਾਗ ਨਟ ਦੇ ਹੋਰ ਮਿਸ਼੍ਰਿਤ ਰਾਗ ਹਨ- ਨਟ ਬਿਹਾਗ,ਨਟ ਮਲਹਾਰ ਤੇ ਨਟ ਬਿਲਾਵਲ।ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਇਹਨਾਂ ਬਾਕੀ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਨਵਾਂ ਹੈ।
ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਸੁਭਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਧੁਰ ਤੇ ਦਿਲ ਖਿਚਵਾਂ ਰਾਗ ਹੈ।

ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧ

ਸੰਬੰਧਿਤ ਰਾਗਾਂਃ

ਵਿਵਹਾਰ

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਮ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਰਾਗ ਨਟ ਅਤੇ ਭੈਰਵ (ਸ਼ਾਹ [ਭੈਰਵ ਕੇ ਪ੍ਰਹਾਰ] 1991:255) ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਭੈਰਵ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਲੇ ਟੈਟਰਾ ਤਾਰ ਵਿੱਚ ਨਟ ਦੇ ਸੁਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਪਰਲੇ ਟੈਟਰਾ ਤਾਰ ਵਿਚ ਭੈਰਵ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕੋਮਲ ਧਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਗ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੋਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਇਕਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਥੋਡ਼ਾ ਜਿਹਾ ਕਰੁਣਾਮਈ ਅਹਿਸਾਸ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਸਮਾਂ

ਨਟ ਭੈਰਵ ਇੱਕ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਰਿੱਤਰ ਹੈ ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਭੈਰਵ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਰੰਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਮੌਸਮ

ਨਟ ਭੈਰਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਰਸ।

ਨਟ ਭੈਰਵ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਇਕਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਥੋਡ਼ਾ ਜਿਹਾ ਕਰੁਣਾਮਈ ਅਹਿਸਾਸ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ

ਨਟ ਭੈਰਵ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਗ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਨਟ ਭੈਰਵ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਕੁਝ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ ਹਨਃ

"ਬਦਲੀ ਸੇ ਨਿਕਲਾ ਹੈ ਚਾਂਡ"-ਸੰਜੋਗ, 1961
"ਤੇਰੇ ਨੈਨਾ ਕਿਉਂ ਭਾਰ ਆਏ"-ਗੀਤ, 1970