ਬੀਸਲਦੇਵ ਰਾਸੋ
ਬੀਸਲਦੇਵ ਰਾਸੋ ਪੁਰਾਣੀ ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਦੀ ਇੱਕ ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਤਾ ਨਰਪਤਿ ਨਾਲਹ ਹੈ । ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ "ਨਰਪਤਿ" ਅਤੇ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ "ਨਾਲਹ" ਕਿਹਾ ਹੈ। ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਨਰਪਤਿ ਉਸਦੀ ਉਪਾਧੀ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ "ਨਾਲਹ" ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਹੋਵੇ। "ਬੀਸਲਦੇਵ ਰਾਸੋ" ਦੀ ਰਚਨਾ ਚੌਦਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਕਰਮੀ ਦੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬੀਸਲਦੇਵ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਕਵੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਟਕ 'ਹਰਕੇਲੀਵਿਜੇ' ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਲਵਟਾਂ 'ਤੇ ਖੁਦਵਾਇਆ ਅਤੇ ਰਾਜਕਵੀ ਸੋਮਦੇਵ ਨੇ ਲਲਿਤ ਵਿਗ੍ਰਹਿ ਨਾਮਕ ਨਾਟਕ ਵੀ ਲਿਖਿਆ।
ਬੀਸਲਦੇਵ ਰਾਸੋ ਦੇ ਚਾਰ ਭਾਗ ਹਨ-
- (1) ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ - ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪਰਮਾਰ ਭੋਜ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਰਾਜਮਤੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਕੰਭਰੀ-ਰਾਜੇ ਬੀਸਲਦੇਵ (ਵਿਗ੍ਰਹਿਰਾਜ) ਦੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਵਰਣਨ,
- (2) ਦੂਸਰਾ ਭਾਗ - ਰਾਜਮਤੀ ਨਾਲ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਕੇ ਬੀਸਲਦੇਵ ਦਾ ਉੜੀਸਾ ਜਾਣਾ।
- (3) ਤੀਜਾ ਭਾਗ ਭਾਗ - ਰਾਜਮਤੀ ਦਾ ਵਿਰਹੋ ਵਰਣਨ
- (4) ਚੌਥਾ - ਭੋਜਰਾਜ ਦਾ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਆਉਣਾ; ਬੀਸਲਦੇਵ ਨੂੰ ਉਥੋਂ ਚਿਤੌੜ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸੰਗ।
ਪਰ ਇੱਥੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਸੰਗਤਤਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭੋਜ ਅਤੇ ਬੀਸਲਦੇਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 100 ਸਾਲ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਬੀਸਲਦੇਵ ਤੋਂ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਧਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਜਾ ਭੋਜ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਬੀਸਲਦੇਵ ਕੋਲ ਪਰਮਾਰ ਵੰਸ਼ ਦੀ ਰਾਣੀ ਸੀ, ਇਹ ਗੱਲ ਪਰਮਪਰਾ ਤੋਂ ਆਈ ਹੋਵੇਗੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਰਾਸੋ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਾਰ ਦੇ ਪਰਮਾਰਸ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਹੀ ਭੋਜ ਹੋਵੇ। ਆਬੂ ਦੇ ਪਰਮਾਰ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਵਿਚ ਵੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਰਾਜਮਤੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਧੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਦਿੱਤੇ ਸੰਮਤ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਦਿਆਂ ਕਵੀ ਬੀਸਲਦੇਵ ਦਾ ਸਮਕਾਲੀ ਜਾਪਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਵੀਰ ਅਤੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਦਾ ਵਧੀਆ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਮੁੱਖ ਰਸ ਹੈ, ਵੀਰ ਰਸ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਰਸ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਦਾ ਮਨਮਾਨੀ ਵਰਣਨ ਹੈ। ਇਹ ਕੋਈ ਇਤਫਾਕਿਕ ਕਵਿਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਵਰਣਨਾਤਮਕ ਕਵਿਤਾ ਹੈ।
ਇਸ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇਖ ਕੇ ਇਹ ਸਾਹਿਤਕ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ "ਪਿੰਗਲ" ਭਾਸ਼ਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਗੀਤਕਾਰੀ ਕਵਿਤਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਬਦਲ ਗਈ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
ਸੋਧੋਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
ਸੋਧੋ- ਵੀਸਲਦੇਵ ਰਾਸੋ (ਭਾਰਤੀ ਡਿਜੀਟਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ)
- ਕਵਿਤਾ ਨਿਕੁੰਜ