ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਂਤ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਪਹਿਲਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਅਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ, ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਕਸਬੇ, ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ 'ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਭਾਗ ਸਨ। ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਉਹ 1612 ਅਤੇ 1947 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਗਏ:
- 1612 ਅਤੇ 1757 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ, ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤੱਟਵਰਤੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ "ਫੈਕਟਰੀਆਂ" (ਵਪਾਰਕ ਪੋਸਟਾਂ) ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਪੁਰਤਗਾਲ, ਡੈਨਮਾਰਕ, ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਦੀਆਂ ਵਪਾਰਕ ਵਪਾਰਕ ਕੰਪਨੀਆਂ ਸਨ। 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਕਸਬੇ: ਮਦਰਾਸ, ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਕਲਕੱਤਾ, ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵਧ ਗਏ ਸਨ।
- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੰਪਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, 1757-1858, ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ, ਜਿਸਨੂੰ ਹੁਣ "ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਆ ਗਿਆ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਤਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਇਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਆਪਣੇ ਵਪਾਰਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
- 1857 ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਰੋਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੰਪਨੀ ਦੀਆਂ ਬਾਕੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਤਾਜ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ (1858-1947) ਦੇ ਅਧੀਨ, ਕੁਝ ਹੋਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼-ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਖੇਤਰਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਪਰ ਬਰਮਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਧਦੀ ਹੋਈ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬੇਲੋੜੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀਆਂ ਨੂੰ "ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ" ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[1]
"ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ" ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਅਧੀਨ-ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਬੰਧ, ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਨੇੜਿਓਂ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[2] ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, 1947 ਵਿੱਚ, ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ 565 ਰਿਆਸਤਾਂ ਸਨ, ਕੁਝ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀਆਂ ਸਨ ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀਆਂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਚੌਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭੂਮੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਦੋ-ਪੰਜਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[3]
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ਸੋਧੋ
ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ
- ↑ Imperial Gazetteer of India vol. IV 1908, p. 5 Quote: "The history of British India falls ... into three periods. From the beginning of the 17th to the middle of the 18th century, the East India Company is a trading corporation, existing on the sufferance of the native powers, and in rivalry with the merchant companies of Holland and France. During the next century, the Company acquires and consolidates its dominion, shares its sovereignty in increasing proportions with the Crown, and gradually loses its mercantile privileges and functions. After the Mutiny of 1857, the remaining powers of the Company are transferred to the Crown ..."
- ↑ Copland, Ian (21–27 February 2004). "Princely States and the Raj: Review of Sovereign Spheres: Princes, Education and Empire in Colonial India by Manu Bhagavan". Economic and Political Weekly. 39 (8): 807–809. JSTOR 4414671.
{{cite journal}}: CS1 maint: date format (link) - ↑ S. H. Steinberg, ed. (1949), "India", The Statesman's Year-Book: Statistical and Historical Annual of the States of the World for the Year 1949, Macmillan and Co, p. 122, ISBN 9780230270787
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ਸੋਧੋ
- Cahoon, Ben. "Provinces of British India". WorldStatesmen.org. Archived from the original on 14 November 2022. Retrieved 17 November 2022.
- Statistical abstracts relating to British India, from 1840 to 1920 at uchicago.edu
- Digital Colonial Documents (India) Homepage at latrobe.edu.au
- Collection of early 20th century photographs of the cities of Bombay, Calcutta, and Madras with other interesting Indian locations from the magazine, India Illustrated, at the University of Houston Digital Library
- Coins of British India