ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ

ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ (ਫਾਰਸੀ: امپراتوری مغولی هند ਇੰਪ੍ਰਾਤੋਰੀ ਮੁਗਲ-ਏ-ਹਿੰਦ; ਉਰਦੂ: مغلیہ سلطنت‎ ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ) ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ 1526 ਤੋਂ ਲੈਕੇ 1757 ਤੱਕ ਇੱਕ ਰਾਜਸੀ ਤਾਕਤ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ।

ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ
گورکانیان (ਫ਼ਾਰਸੀ) ਗੁਰਕਨੀਆਂ مغلیہ سلطنت (ਉਰਦੂ) ਮੁੁਗਲੀਆ ਸਲਤਨਤ
ਸਲਤਨਤ
1526–1540 1555–1857
ਸਾਮਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਉੱਪਰ, 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ।
ਰਾਜਧਾਨੀ		ਆਗਰਾ (1526–1540; 1555–1571; 1598–1648) ਫਤੇਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ (1571–1585) ਲਾਹੌਰ (May 1586–1598) ਸ਼ਾਹਜਹਾਨਾਬਾਦ, ਦਿੱਲੀ (1648–1857)
ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ		ਫ਼ਾਰਸੀ (official and court language) ਅਰਬੀ (for religious ceremonies) ਚਗਤਾਈ ਤੁਰਕੀ (only initially) ਉਰਦੂ (Language of the elite, later made official) Other South Asian languages
ਧਰਮ		ਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ (1526–1857) ਦੀਨ-ਏ-ਇਲਾਹੀ (1582–1605)
ਸਰਕਾਰ		Absolute monarchy, unitary state with federal structure, centralized autarchy
ਬਾਦਸ਼ਾਹ
•	1526–1530	ਬਾਬਰ (first)
•	1837–1857	ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੂਜਾ (last)
ਇਤਿਹਾਸਕ ਜ਼ਮਾਨਾ		ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਆਧੁਨਿਕ
•	ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ	21 ਅਪਰੈਲ 1526
•	ਸੁਰ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਰਾਜ	1540–1555
•	ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ	3 ਮਾਰਚ 1707
•	ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ	21 ਸਤੰਬਰ 1857
ਖੇਤਰਫ਼ਲ
•	1690	40,00,000 km² (15,44,409 sq mi)
ਅਬਾਦੀ
•	1700 est.	15,84,00,000
ਮੁਦਰਾ		Rupee, dam
ਸਾਬਕਾ ਅਗਲਾ ਤੈਮੂਰ ਸਲਤਨਤ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜ ਬੰਗਾਲ ਸਲਤਨਤ ਦੱਖਣੀ ਸਲਤਨਤ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ Bengal Subah ਦੁਰਾੱਨੀ ਸਾਮਰਾਜ Sikh Confederacy ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੰਪਨੀ ਰਾਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ
Warning: Value specified for "continent" does not comply

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਾਬਰ ਨੇ 1526 ਵਿੱਚ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ (1526) ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੱਖੀ।

ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਾਰਨ

1. ਉਤਰਾਧਿਤਾ ਬਾਰੇ ਯਕੀਨਨ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਘਾਟ- ਉਤਰਾਧਿਕਾਰ ਸੰਬੰਧੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਘਾਟ, ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੱਦੀ ਲਈ ਲੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ  ਦਿੱਤਾ. ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਗੱਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਹੋਰ ਵੀ ਜਾਰੀ ਰਹੀ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸਮੇਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਮੁਜ਼ਾਮ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਨਾ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਆਜ਼ਮ ਅਤੇ ਕੰਬਕਸ਼ਾ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਉਦੋਂ ਤਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ ਜਦੋਂ ਤਕ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ.

2.  Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਅਯੋਗ ਅਹੁਦੇਦਾਰ- .ਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਅਯੋਗ ਸਨ, ਉਹ ਸਿਰਫ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਸਨ. Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਮੁਜਮਮਾਦ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਗਰਾ ਦੀ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਦਾਰ ਸੀ ਪਰ ਉੱਪਰੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਗਿਆਨਵਾਨ ਸੀ, ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਜਹਾਂਦਰਸ਼ਾਹ ਵੀ ਇੱਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸ਼ਾਸਕ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਫਰੁੱਖੁਸੀਅਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖੁਦ ਤਖਤ ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ.

3.  ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਉਚੁਅਲ ਵੈਰ  ਮੁਗਲ ਪ੍ਰਧਾਨ - ਮੁਗਲ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਚਰਬੀ ਲਾਈਨ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਧੜੇ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ. ਨੂਰਾਨੀ, ਈਰਾਨੀ, ਅਫਗਾਨੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹ ਸਨ, ਉਹ ਆਪਸੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਸਨ। ਹਰ ਧੜਾ ਆਪਣੀ ਸਰਵਉੱਚਤਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਤਨ ਅਤੇ ਦੁੱਖਾਂ ਨੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ.

4.  ਮਨਸਬਦਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਵਾਰ ਵਾਰ ਤਬਦੀਲੀਆਂ- ਅਕਬਰ ਨੇ ਮਨਸਬਦਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਮਨਸਬਦਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੁੱਗਣੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਆਮਦਨੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ. ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਨਸਬਦਾਰਾਂ ਤੇ ਵੀ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁਆਇਨਾ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ, ਉਸਨੇ ਜਾਗੀਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਸਦੀ ਆਮਦਨੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਸਕੇ. ਮਨਸਬਦਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਦੀ ਗਈ ਅਤੇ ਵੇਦਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਬੰਧੀਆਂ ਦੀ ਵਜ਼ੀਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਜ਼ੀਰ ਨੇ ਸਿਰਫ ਜਗੀਰਾਂ ਵੰਡੀਆਂ ਸਨ। ਮਨਸਬਦਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਕੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ਸੀ। ਫੌਜ ਦੀ ਤਾਕਤ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਧੁਰਾ ਸੀ. ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨਾਲ ਹਿੱਲ ਗਿਆ ਸੀ. ਅਯੋਗ ਸਮਰਾਟ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ.

5.  ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਕਤੀ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸਾਮਰਾਜ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸ਼ਾਸਕ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਨਾ ਤਾਂ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਹ ਇਕੱਲੇ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੀ. ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਆਮਦਨੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖਰਚ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਨਾਲ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਰਾਜ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ, ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਨਾਲ collapਹਿ ਗਿਆ.

6.  ਮੁਗਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਪਤਨ:  ਮੁਗ਼ਲ ਸੈਨਾ ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਬੇਹਿਸਾਬ ਹੋ ਗਈ, ਵੱਡੇ ਸਰਦਾਰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੋ ਗਏ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਸੈਨਾ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਕੋਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨੇਵੀ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਫੌਜੀ ਉਪਕਰਣ 'ਤੇ ਕੋਈ ਜ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਸੀ. ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਨਕਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ ਸੀ। ਸਰਹੱਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵੱਲ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

7. ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਅਯੋਗਤਾ-  ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ 30 ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਰਾਜ ਦੀ ਅਯੋਗਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਹ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਹੀਂ ਸਾੜ ਸਕਿਆ, ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਸੁਆਰਥੀ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖਿਡੌਣਾ ਰਿਹਾ, ਚੰਗੇ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ. . ਨਿਜ਼ਤ-ਉਲ-ਮੁਲਕ, ਜੋ ਉਸਦਾ ਵਜ਼ੀਰ ਸੀ, ਆਪਣਾ ਅਹੁਦਾ ਛੱਡ ਕੇ ਸਮਰਾਟ ਦੀਆਂ ਗਲਤ ਨੀਤੀਆਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ 1724 ਈ. ਵਿੱਚ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ collapseਹਿ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ .ਹਿ-.ੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ.

8.  ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੂਬੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਲਾਲਸਾ - ਬੰਗਾਲ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਅਵਧ ਅਤੇ ਪਜਾਬਬ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬੇਚੈਨੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੌਕਾ ਮਿਲਣ 'ਤੇ ਇਹ ਸੂਬੇਦਾਰ ਸੁਤੰਤਰ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣ ਗਏ, ਜਿਸਨੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਕਤੀਹੀਣ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।

9.  ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਅਥਾਹਤਾ- Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਬੀਜਾਪੁਰ ਅਤੇ ਗੋਲਕੌਂਦਾ ਤੱਕ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਲਈ ਇੰਨੇ ਵੱਡੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ.

10.   ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਅਤੇਗੁਣ - ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਸਨ, ਹਰਮ ਵਿੱਚ womenਰਤਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਸਨ. ਸੁੰਦਰੀ ਦਾ ਪਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਭਰਮ ਪੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ.

11.  ਜਨਤਕ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਬੇਕਾਬੂ ਰਾਜਤੰਤਰ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਾਕਮ ਪਰਜਾ ਦੀ ਬੌਧਿਕ, ਸਰੀਰਕ, ਨੈਤਿਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤਰੱਕੀ ਲਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ, ਸਾਈਕੋਫੈਂਟਿਕ, ਬੇਈਮਾਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਵਪਾਰਕ ਕਾਰੋਬਾਰ, ਕਲਾ, ਸੰਗੀਤ, architectਾਂਚੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ।

12.  ਮਰਾਠਾ ਉੱਚਾ  - ਮਰਾਠਿਆਂ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦਾ ਕਾਰਨ.

13.  Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਨੀਤੀ- .ਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਨੀਤੀ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦੀ ਸੀ। ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਜਨਤਾ ਇਸ ਤੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰਨ ਅਤੇ ਜਿਜ਼ੀਆ ਅਤੇ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਵਰਗੇ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਟੈਕਸ ਲਗਾ ਕੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਈ। ਉਸਨੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਉੱਚ ਅਹੁਦਿਆਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਕਰਕੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਯੋਗ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ. ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਸੂਫੀ ਮਤਾਵਾਲੰਬੀ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗਲਤ ਨੀਤੀ ਵੀ ਅਪਣਾਈ.

14.  ਮਰਾਠਿਆਂ, ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ। ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸ਼ੰਭਜੀ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਕੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਗਲਤੀ ਕਾਰਨ Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਲਈ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਰਿਹਾ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਸੂਰਮਗਤੀ ਜਾਤ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਆਪਣੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਮਾਰਵਾੜ ਅਤੇ ਮੇਵਾੜ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਬਰਬਾਦ ਕੀਤੀ. ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਹਿੱਤ ਲਈ ਨਹੀਂ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ.

15.  Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦਾ ਸ਼ੱਕੀ ਸੁਭਾਅ- Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਸ਼ੱਕ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਬਗਾਵਤ ਦੇ ਡਰ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਫੌਜੀ ਸਿਖਲਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ. ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਚਾਅ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ.

16. Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਦੱਖਣੀ ਨੀਤੀ- Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਬੀਜਾਪਾਰੂ ਅਤੇ ਗੋਲਕੌਂਡਾ ਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਅਤੇ ਲੁੱਟਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਵਿਘਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ. .ਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਦਰਦਨਾਕ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਫਸਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ. Aurangਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਿੱਚ ਧੜੇਬੰਦੀ ਲਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ.