ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)
ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਪਹਿਲਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ (25 ਸਤੰਬਰ 1985 ਤਕ), ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ ਵਿਭਾਗ, ਜੋ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ, ਸੈਕੰਡਰੀ ਅਤੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ, ਬਾਲਗ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ, ਜੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਤਕਨੀਕੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਆਦਿ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। 26 ਸਤੰਬਰ, 1985 ਤੋਂ, ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਜਵਾਬਦੇਹ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਜਾਵੜੇਕਰ ਹੈ।[1]
 | |
| ਮੰਤਰਾਲਾ ਜਾਣਕਾਰੀ | |
|---|---|
| ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ |  ਭਾਰਤ |
| ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ | ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਭਵਨ, ਡਾ. ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਰੋਡ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ |
| ਮੰਤਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ |
|
| ਉਪ ਮੰਤਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ |
|
| ਹੇਠਲੀਆਂ ਏਜੰਸੀਆਂ |
|
| ਵੈੱਬਸਾਈਟ | mhrd |
ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਐਮਓਈ), ਪਹਿਲਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲਾ (1985–2020), ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਮੰਤਰਾਲਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਦੋ ਵਿਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ ਵਿਭਾਗ, ਜੋ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ, ਸੈਕੰਡਰੀ ਅਤੇ ਉੱਚ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਬਾਲਗ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ, ਜੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਤਕਨੀਕੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ, ਆਦਿ।
ਮੌਜੂਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਧਰਮਿੰਦਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਨ। ਜੋ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਕੋਲ 1947 ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ ਸੀ। 1985 ਵਿੱਚ, ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲੇ (ਐਮਐਚਆਰਡੀ) ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ, ਮਨੁੱਖੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਨਵੀਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020 ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੇ ਜਨਤਕ ਐਲਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।
ਨੀਤੀ
ਸੋਧੋਨਵੀਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020 29 ਜੁਲਾਈ 2020 ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਐਨਈਪੀ 2020 ਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ, 1986 ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਐਨਈਪੀ 2020 ਦੇ ਤਹਿਤ, ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲੇ (ਐਮਐਚਆਰਡੀ) ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ (ਐਮਓਈ) ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਐਨਈਪੀ 2020 ਦੇ ਅਧੀਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ ਵਿਭਾਗ
ਸੋਧੋਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ ਵਿਭਾਗ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।
- ਕੇਂਦਰੀ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ (ਸੀਬੀਐਸਈ)
- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਦਿਅਕ ਖੋਜ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ (ਐਨਸੀਈਆਰਟੀ)
- ਸੈਂਟਰਲ ਤਿੱਬਤੀ ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ (ਸੀਟੀਐਸਏ)
- ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਦਿਆਲਿਆ ਸੰਗਠਨ (ਕੇਵੀਐਸ)
- ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੌਂਸਲ ਫਾਰ ਟੀਚਰ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ
- ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਾਊਡੇਸ਼ਨ
- ਨਵੋਦਿਆ ਵਿਦਿਆਲਿਆ ਸਮਿਤੀ (ਐਨਵੀਐਸ)
- ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਟ ਆਫ਼ ਓਪਨ ਸਕੂਲਿੰਗ (ਐਨਆਈਓਐਸ)
ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ
ਸੋਧੋਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਸੈਕੰਡਰੀ ਅਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਹੈ। ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗ੍ਰਾਂਟਸ ਕਮਿਸ਼ਨ (ਯੂਜੀਸੀ) ਐਕਟ, 1956 ਦੀ ਧਾਰਾ 3 ਦੇ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗ੍ਰਾਂਟਸ ਕਮਿਸ਼ਨ (ਯੂਜੀਸੀ) ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਚੀਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਿਭਾਗ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਖੋਜ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਮੌਕੇ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੰਚ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਵੇ। ਇਸਦੇ ਲਈ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਉੱਦਮਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਐਮਓਯੂ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਰਾਏ ਤੋਂ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਕਨੀਕੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿੰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਫੰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ/ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਫੰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਵਿੱਤੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ. ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ 122 ਕੇਂਦਰੀ ਫੰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੰਸਥਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ: ਕੇਂਦਰੀ ਫੰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਤਕਨੀਕੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ: ਆਈਆਈਆਈਟੀ(25), ਆਈ.ਆਈ.ਟੀ (23), ਆਈ.ਆਈ.ਐਮ(20),ਆਈਆਈਐਸਸੀ ਬੰਗਲੌਰ,ਆਈਆਈਐਸਈਆਰ (7 - ਬਰਹਮਪੁਰ, ਭੋਪਾਲ, ਕੋਲਕਾਤਾ, ਮੋਹਾਲੀ) , ਪੁਣੇ, ਤਿਰੂਵੰਥਾਪੁਰਮ, ਤਿਰੂਪਤੀ),ਐਨ.ਆਈ.ਟੀ (31), ਐਨਆਈਟੀਟੀਟੀਆਰ (4), ਅਤੇ 9 ਹੋਰ ਹਨ।
ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਢਾਂਚਾ
ਸੋਧੋਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਅੱਠ ਬਿਊਰੋ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੰਮ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਊਰੋ ਦੇ ਅਧੀਨ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ; ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਿੱਖਿਆ
ਸੋਧੋ- ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗ੍ਰਾਂਟਸ ਕਮਿਸ਼ਨ (ਯੂਜੀਸੀ)
- ਸਿੱਖਿਆ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਸੰਗਠਨ (ਈਆਰਡੀਓ)
- ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸ ਰਿਸਰਚ (ਆਈਸੀਐਸਐਸਆਰ)
- ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਹਿਸਟੋਰੀਕਲ ਰਿਸਰਚ (ਆਈਸੀਐਚਆਰ)
- ਭਾਰਤੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਖੋਜ ਪਰਿਸ਼ਦ (ਆਈਸੀਪੀਆਰ)
- 46 ਕੇਂਦਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ 11.09.2015 ਨੂੰ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗ੍ਰਾਂਟਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੂਚੀ
ਤਕਨੀਕੀ ਸਿੱਖਿਆ
ਸੋਧੋ- ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਟੈਕਨੀਕਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਕੌਂਸਲ (ਏਆਈਸੀਟੀਈ)
- ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਕੌਂਸਲ (ਸੀਓਏ)
- ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਟੈਕਨਾਲੌਜੀ, ਸ਼ਿਬਪੁਰ
- 25 ਭਾਰਤੀ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸੰਸਥਾਨ
- 20 ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ (ਆਈਆਈਐਮ)
- ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ (ਆਈਆਈਐਸਸੀ)
- 23 ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੌਜੀ (ਆਈਆਈਟੀ)
- 7 ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ (ਆਈਆਈਐਸਈਆਰ)
- 31 ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੌਜੀ (ਐਨਆਈਟੀ)
- ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸੰਸਥਾਨ
- ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਟ ਆਫ਼ ਇੰਡਸਟਰੀਅਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ
- 4 ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤਕਨੀਕੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ (ਭੋਪਾਲ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਚੇਨਈ ਅਤੇ ਕੋਲਕਾਤਾ)
- ਅਪ੍ਰੈਂਟਿਸਸ਼ਿਪ / ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ 4 ਖੇਤਰੀ ਬੋਰਡ
- 3 ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਪਲਾਨਿੰਗ ਐਂਡ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ (ਐਸਪੀਏ)
ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
ਸੋਧੋਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ.
ਸੋਧੋ- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸੰਸਥਾਨ (ਆਰਐਸਕੇਐਸ) ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ,
- ਸ਼੍ਰੀ ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਦਿਆਪੀਠ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ,
- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਦਿਆਪੀਠ (ਆਰਐਸਵੀ) ਤਿਰੂਪਤੀ
ਹੋਰ
ਸੋਧੋ- ਕੇਂਦਰੀ ਹਿੰਦੀ ਸੰਸਥਾਨ (ਕੇਐਚਐਸ), ਆਗਰਾ
- ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਈਐਫਐਲਯੂ), ਹੈਦਰਾਬਾਦ
- ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ (ਐਨਸੀਪੀਯੂਐਲ)
- ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਡੀਯੂ)
- ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੌਂਸਲ ਫਾਰ ਪ੍ਰੋਮੋਸ਼ਨ ਫਾਰ ਸਿੰਧੀ ਲੈਂਗਵੇਜ (ਐਨਸੀਪੀਐਸਐਲ)
- ਤਿੰਨ ਅਧੀਨ ਦਫ਼ਤਰ: ਕੇਂਦਰੀ ਹਿੰਦੀ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ (ਸੀਐਚਡੀ), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ; ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ (ਸੀਐਸਟੀਟੀ), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ; ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸੰਸਥਾ (ਸੀਆਈਆਈਐਲ), ਮੈਸੂਰ
- ਡਿਸਟੈਂਸ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪਸ
- ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਓਪਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਇਗਨੂ)
- ਯੂਨੈਸਕੋ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਹਿਕਾਰਤਾ, ਬੁੱਕ ਪ੍ਰਮੋਸ਼ਨ ਅਤੇ ਕਾਪੀਰਾਈਟਸ, ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ, ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ
- ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਤ ਵਿਭਾਗ
- ਅੰਕੜੇ, ਸਾਲਾਨਾ ਯੋਜਨਾ ਅਤੇ ਸੀਐਮਆਈਐਸ
- ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੁਧਾਰ, ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ, ਐਸਸੀ/ਐਸਟੀ/ਓਬੀਸੀ
ਹੋਰ
ਸੋਧੋ- ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਟ ਆਫ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਪਲਾਨਿੰਗ ਐਂਡ ਐਡਮਨਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ (ਐਨਆਈਈਪੀਏ)
- ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ (ਐਨਬੀਟੀ)
- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਨਤਾ ਬੋਰਡ (ਐਨਬੀਏ)
- ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਮਿਸ਼ਨ (ਐਨਸੀਐਮਈਆਈ)
- ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਟ ਆਫ਼ ਓਪਨ ਸਕੂਲਿੰਗ (ਐਨਆਈਓਐਸ)
ਉਦੇਸ਼
ਸੋਧੋਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਨ:
ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਨਾ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਅਮਲੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ
ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਵਿਕਾਸ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਵਧਾਉਣਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਸਮੇਤ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਤੱਕ ਅਸਾਨ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਗਰੀਬਾਂ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਵਰਗੇ ਵਾਂਝੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵੱਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ
ਸਮਾਜ ਦੇ ਪਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਯੋਗ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ, ਲੋਨ ਸਬਸਿਡੀ, ਆਦਿ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ
ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯੂਨੈਸਕੋ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਅਕ ਮੌਕਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ।
ਐਮਐਚਆਰਡੀ ਦੇ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਸੈੱਲ (ਐਮਆਈਸੀ)
ਸੋਧੋਐਮ ਐਚ ਆਰ ਡੀ ਦੇ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਸੈੱਲ, ਜਿਸਦਾ ਹੁਣ ਐਮਓਈ ਦੇ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਸੈੱਲ ਵਜੋਂ ਨਾਮ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਗਸਤ 2018 ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲੇ (ਐਮਐਚਆਰਡੀ) ਦੁਆਰਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਕੌਂਸਲ ਫਾਰ ਟੈਕਨੀਕਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ (ਏਆਈਸੀਟੀਈ) ਵਿੱਚ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਵੀਨਤਾ, ਉੱਦਮਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ। ਡਾ: ਅਭੈ ਜੇਰੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਮੁੱਖ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਅਫਸਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਐਮਆਈਸੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ
ਸੋਧੋ- ਸਮਾਰਟ ਇੰਡੀਆ ਹੈਕਾਥੌਨ (ਐਸਆਈਐਚ)
- ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ (ਅਰੀਆਈਏ) ਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਅਟਲ ਦਰਜਾਬੰਦੀ
- ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਕੌਂਸਲ (ਆਈਆਈਸੀ)
- ਐੱਚਈਆਈ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਫੈਕਲਟੀਜ਼ ਲਈ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਟਾਰਟ-ਅਪ ਪਾਲਿਸੀ
- ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਅੰਬੈਸਡਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ
- ਐਮਓਬੀਏ/ਪੀਜੀਡੀਐਮ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ, ਉੱਦਮਤਾ ਅਤੇ ਉੱਦਮ ਵਿਕਾਸ (ਆਈਈਵੀ)
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਗਤ ਦਰਜਾਬੰਦੀ ਢਾਂਚਾ (ਐਨਆਈਆਰਐਫ)
ਸੋਧੋਅਪ੍ਰੈਲ 2016 ਵਿੱਚ, ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਗਤ ਦਰਜਾਬੰਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਭਾਰਤੀ ਕਾਲਜਾਂ ਦੀ ਦਰਜਾਬੰਦੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੂਚੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ। ਸਮੁੱਚੀ ਰੈਂਕਿੰਗ ਕਸਰਤ ਵਿੱਚ ਐਨਬੀਏ, ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਟੈਕਨੀਕਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ, ਯੂਜੀਸੀ, ਥਾਮਸਨ ਰਾਇਟਰਜ਼, ਏਲਸੇਵੀਅਰ ਅਤੇ ਇਨਫਲਿਬਨੇਟ (ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੈਟਵਰਕ) ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਆਈਆਈਟੀ ਅਤੇ ਆਈਆਈਐਮਜ਼ - ਰੈਂਕਿੰਗ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।
ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
ਸੋਧੋ| ਨੰ. | ਨਾਮ | ਤਸਵੀਰ | ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਮਿਆਦ | ਪਾਰਟੀ | ਪ੍ਰਧਾਨ
ਮੰਤਰੀ | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ਮੌਲਾਨਾ ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ | 
|
15 ਅਗਸਤ 1947 | 22 ਜਨਵਰੀ 1958 | 10 ਸਾਲ 160 ਦਿਨ | ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ | ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ | |
| 2 | ਕੇ ਐਲ ਐਲ ਸ਼੍ਰੀਮਾਲੀ | 22 ਜਨਵਰੀ 1958 | 31 ਅਗਸਤ 1963 | 5 ਸਾਲ 221 ਦਿਨ | ||||
| 3 | ਹੁਮਾਯੂੰ ਕਬੀਰ | 1 ਸਤੰਬਰ 1963 | 21 ਨਵੰਬਰ 1963 | 81 ਦਿਨ | ||||
| 4 | ਐਮ ਸੀ ਚਾਗਲਾ | 
|
21 ਨਵੰਬਰ 1963 | 13 ਨਵੰਬਰ 1966 | 2 ਸਾਲ 357 ਦਿਨ | ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ, ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ | ||
| 5 | ਫਖਰੂਦੀਨ ਅਲੀ ਅਹਿਮਦ | 
|
14 ਨਵੰਬਰ 1966 | 13 ਮਾਰਚ 1967 | 119 ਦਿਨ | ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ | ||
| 6 | ਤ੍ਰਿਗੁਣਾ ਸੇਨ | 
|
16 ਮਾਰਚ 1967 | 14 ਫ਼ਰਵਰੀ 1969 | 1 ਸਾਲ 335 ਦਿਨ | |||
| 7 | ਵੀ ਕੇ ਆਰ ਵੀ ਵੀ ਰਾਓ | 14 ਫਰਵਰੀ 1969 | 18 ਮਾਰਚ 1971 | 2 ਸਾਲ | ||||
| 8 | ਸਿਧਾਰਥ ਸ਼ੰਕਰ ਰੇ | 18 ਮਾਰਚ 1971 | 20 ਮਾਰਚ 1972 | 1 ਸਾਲ, 2 ਦਿਨ | ||||
| 9 | ਐਸ ਨੂਰੁਲ ਹਸਨ[lower-alpha 1] | .jpg)
|
24 ਮਾਰਚ 1972 | 24 ਮਾਰਚ 1977 | 5 ਸਾਲ, 0 ਦਿਨ | |||
| 10 | ਪ੍ਰਤਾਪ ਚੰਦਰ ਚੰਦਰ | 26 ਮਾਰਚ 1977 | 28 ਜੁਲਾਈ 1979 | 2 years, 124 days | ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ | width="4px" bgcolor="ਫਰਮਾ:Janata Party/meta/color" | | ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ | |
| 11 | ਕਰਨ ਸਿੰਘ | .jpg)
|
30 ਜੁਲਾਈ 1979 | 14 ਜਨਵਰੀ 1980 | 168 ਦਿਨ | ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ (ਉਰਸ) | width="4px" bgcolor="ਫਰਮਾ:Indian National Congress (Urs)/meta/color" | | ਚਰਨ ਸਿੰਘ |
| 12 | ਬੀ.ਸ਼ੰਕਰਾਨੰਦ | 14 ਜਨਵਰੀ 1980 | 17 ਅਕਤੂਬਰ 1980 | 277 ਦਿਨ | ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ | ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ | ||
| 13 | ਸ਼ੰਕਰਰਾਓ ਚਵਾਨ | 
|
17 ਅਕਤੂਬਰ 1980 | 8 ਅਗਸਤ 1981 | 295 ਦਿਨ | |||
| 14 | ਸ਼ੀਲਾ ਕੌਲ | 10 ਅਗਸਤ 1981 | 31 ਦਸੰਬਰ 1984 | 3 years, 143 days | ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ, ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ | |||
| 15 | ਕੇ ਸੀ ਪੰਤ | .jpg)
|
31 ਦਸੰਬਰ 1984 | 25 ਸਤੰਬਰ 1985 | 268 ਦਿਨ | ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ | ||
| 16 | ਪੀ ਵੀ ਵੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ
(ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰੀ) |
25 ਸਤੰਬਰ 1985 | 25 ਜੂਨ 1988 | 2 ਸਾਲ, 274 ਦਿਨ | ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ | ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ | ||
| 17 | ਪੀ ਸ਼ਿਵ ਸ਼ੰਕਰ | 25 ਜੂਨ 1988 | 2 ਦਸੰਬਰ 1989 | 1 ਸਾਲ, 160 ਦਿਨ | ||||
| 18 | ਵੀਪੀ ਸਿੰਘ | .jpg)
|
2 ਦਸੰਬਰ 1989 | 10 ਨਵੰਬਰ 1990 | 343 ਦਿਨ | ਜਨਤਾ ਦਲ (ਨੈਸ਼ਨਲ ਫਰੰਟ) | width="4px" bgcolor="ਫਰਮਾ:Janata Dal/meta/color" | | ਵੀ. ਪੀ. ਸਿੰਘ |
| 19 | ਰਾਜਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ | 21 ਨਵੰਬਰ 1990 | 21 ਜੂਨ 1991 | 212 ਦਿਨ | ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਰਾਸ਼ਟਰੀ) | width="4px" bgcolor="ਫਰਮਾ:Samajwadi Janata Party (Rashtriya)/meta/color" | | ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ | |
| 20 | ਅਰਜੁਨ ਸਿੰਘ |  |
23 ਜੂਨ 1991 | 24 ਦਸੰਬਰ 1994 | 3 ਸਾਲ, 184 ਦਿਨ | ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ | ਪੀ ਵੀ ਵੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ | |
| (16) | ਪੀ ਵੀ ਵੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ | 25 ਦਸੰਬਰ 1994 | 9 ਫ਼ਰਵਰੀ 1995 | 47 ਦਿਨ | ||||
| 21 | ਮਾਧਵਰਾਓ ਸਿੰਧੀਆ | 
|
10 ਫਰਵਰੀ 1995 | 17 ਜਨਵਰੀ 1996 | 341 ਦਿਨ | |||
| (16) | ਪੀ ਵੀ ਵੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ | 17 ਜਨਵਰੀ 1996 | 16 ਮਈ 1996 | 120 ਦਿਨ | ||||
| 22 | ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ | 
|
16 ਮਈ 1996 | 1 ਜੂਨ 1996 | 16 ਦਿਨ | ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ | width="4px" bgcolor="ਫਰਮਾ:Bharatiya Janata Party/meta/color" | | ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ |
| 23 | ਐਸ ਆਰ ਬੌਮਾਈ | 
|
5 ਜੂਨ 1996 | 19 ਮਾਰਚ 1998 | 1 ਸਾਲ , 287 ਦਿਨ | ਜਨਤਾ ਦਲ | ਐਚ ਡੀ ਦੇਵਗੌੜਾ, ਕੇ. ਗੁਜਰਾਲ | |
| 24 | ਮੁਰਲੀ ਮਨੋਹਰ ਜੋਸ਼ੀ | 
|
19 ਮਈ 1998 | 22 ਮਈ 2004 | 6 ਸਾਲ, 64 ਦਿਨ | ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ | width="4px" bgcolor="ਫਰਮਾ:Bharatiya Janata Party/meta/color" | | ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ |
| 25 | ਅਰਜੁਨ ਸਿੰਘ | |
22 ਮਈ 2004 | 22 ਮਈ 2009 | 5 ਸਾਲ, 0 ਦਿਨ | ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ | ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ | |
| 26 | ਕਪਿਲ ਸਿੱਬਲ | .jpg)
|
29 ਮਈ 2009 | 29 ਅਕਤੂਬਰ 2012 | 3 ਸਾਲ, 153 ਦਿਨ | |||
| 27 | ਐਮ ਐਮ ਪੱਲਮ ਰਾਜੂ | .jpg)
|
30 ਅਕਤੂਬਰ 2012 | 26 ਮਈ 2014 | 1 ਸਾਲ, 208 ਦਿਨ | |||
| 28 | ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਇਰਾਨੀ | 
|
26 ਮਈ 2014 | 5 ਜੁਲਾਈ 2016 | 2 ਸਾਲ, 40 ਦਿਨ | ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ | rowspan="4" width="4px" bgcolor="ਫਰਮਾ:Bharatiya Janata Party/meta/color" | | ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ |
| 29 | ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਜਾਵਡੇਕਰ | 
|
5 ਜੁਲਾਈ 2016 | 30 ਮਈ 2019 | 2 ਸਾਲ, 329 ਦਿਨ | |||
| 30 | ਰਮੇਸ਼ ਪੋਖਰਿਆਲ
(29 ਜੁਲਾਈ 2020 ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ)[2] |
|
30 ਮਈ 2019 | 7 ਜੁਲਾਈ 2021 | 2 ਸਾਲ, 38 ਦਿਨ | |||
| 31 | ਧਰਮਿੰਦਰ ਪ੍ਰਧਾਨ | .jpg)
|
7 ਜੁਲਾਈ 2021 | ਸੱਤਾਧਾਰੀ | 80 ਦਿਨ | |||
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Cabinet reshuffle on 05 July 2016[permanent dead link]
- ↑ "HRD Ministry Renamed as Ministry of Education as Modi Cabinet Reverses Change Made by Rajiv Gandhi". News18. 29 July 2020. Retrieved 29 July 2020.
ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found