ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ
ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ (16 ਮਾਰਚ 1693 - 20 ਮਈ 1766) ਅਜੋਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸੂਬੇਦਾਰ ਸੀ। ਉਹ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜ ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਨੋਜੀ ਸਿੰਧੀਆ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਫਸਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਅਤੇ ਮਰਾਠਾ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹੂ ਪਹਿਲੇ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੰਦੌਰ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਹੋਲਕਰ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੀ ਜੋ ਮਾਲਵਾ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ | |
|---|---|
 ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ,ਦਾ ਸਮਕਾਲੀ ਸਮੇਂ 'ਚ ਬਣੀ ਪੇਂਟਿੰਗ ਅੰ. 1770 ਬੂੰਦੀ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੋਂ | |
| ਜਨਮ | 16 ਮਾਰਚ 1693 ਜੇਜੂਰੀ, ਪੁਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ |
| ਮੌਤ | 20 ਮਈ 1766 (ਉਮਰ 73) ਆਲਮਪੁਰ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ |
| ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ |  Maratha Empire |
| ਰੈਂਕ | ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਜਰਨੈਲ[1] |
| ਲੜਾਈਆਂ/ਜੰਗਾਂ | ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ [ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਲੜਾਈ (1757)]] |
| ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ | ਗੌਤਮਾ ਬਾਈ ਸਾਹਿਬ ਹੋਲਕਰ Bana Bai Sahib Holkar Dwarka Bai Sahib Holkar Harkuwar Bai Sahib Holkar |
| ਬੱਚੇ | Khanderao Holkar, Tukojirao Holkar |
| ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ |
|
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਧਨਗਰ (ਗਡਰੀਆ) ਸਮੁਦਾਇ ਤੋਂ ਸਨ।ਉੱਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 16 ਮਾਰਚ 1693 ਨੂੰ ਜੇਜੂਰੀ, ਪੁਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਲ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਖੰਡੂਜੀ ਹੋਲਕਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।[2][3] ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ 1696 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ। ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਆਪਣੇ ਮਾਮੇ, ਸਰਦਾਰ ਭੋਜਰਾਜ ਰਾਓ ਬਰਗਲ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਤਲੋਦਾ (ਨੰਦੂਰਬਾਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ) ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਮਾਮੇ ਨੇ ਮਰਾਠਾ ਮਹਾਨ ਸਰਦਾਰ ਕਦਮ ਬੰਦੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਘੋੜਸਵਾਰ ਸੈਨਾ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਬਰਗਲ ਨੇ ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਘੋੜਸਵਾਰ ਸੈਨਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਘੋੜਸਵਾਰ ਟੁਕੜੀ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[4]
ਉਸ ਨੇ 1717 ਵਿੱਚ ਗੌਤਮਾ ਬਾਈ ਬਰਗਲ (29 ਸਤੰਬਰ 1761), ਆਪਣੇ ਮਾਮੇ ਦੀ ਧੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਬਾਣਾ ਬਾਈ ਸਾਹਿਬ ਹੋਲਕਰ, ਦਵਾਰਕਾ ਬਾਈ ਸਾਹਿਬ ਹੋਲਕਰ, ਹਰਕੂ ਬਾਈ ਸਾਹਿਬ ਹੋਲਕਰ ਖੰਡਾ ਰਾਣੀ ਨਾਲ ਵੀ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਖੰਡਾ ਰਾਣੀ ਦਾ ਇਹ ਰੁਤਬਾ ਇਸ ਤੱਥ ਤੋਂ ਉਪਜਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ, ਦਿੱਖ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਤਲਵਾਰ (ਮਰਾਠੀ ਵਿੱਚ ਖੰਡਾ) ਭੇਜੀ ਸੀ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਸੇਵਾ
ਸੋਧੋਹੋਲਕਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਓਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਭਵ ਸੀ ਅਤੇ 1715 ਵਿੱਚ ਉਹ ਖਾਨਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਦਮ ਬੰਦੇ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਹੇਠ ਫੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੇਵਾ ਲਈ ਭਾੜੇ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਮ ਸੀ, 1719 ਵਿੱਚ ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਵੀ ਮਲਹਾਰ ਰਾਵ ਹੋਲਕਰ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, 1720 ਦੀ ਬਾਲਾਪੁਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਿਆ ਅਤੇ ਬਰਵਾਨੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਅਧੀਨ ਕੱਮ ਕੀਤਾ , 1721 ਵਿੱਚ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਮਤਭੇਦ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਓਹ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਜੀਰਾਵ ਨਾਲ ਜਾਂ ਰਲੇਆ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮੇ ਵਿੱਚ ਓਹ ਬਾਜੀਰਾਵ ਦਾ ਕਰੀਬੀ ਬਨ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਤਰੱਕੀ ਵੀ ਹੋ ਗਈ ।[5]
ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਦੁਰਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜੰਗ
ਸੋਧੋ
ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ (1760) ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਮਾਂਡਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਲੜਾਈ (1737) ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਭੋਪਾਲ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੀ ਹਾਰ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਉਹ ਉਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ੧੭੩੯ ਵਿਚ ਵਸਾਈ ਨੂੰ ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ ਤੋਂ ਖੋਹ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ 1743 ਵਿੱਚ ਈਸ਼ਵਰੀ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਮਾਧੋਸਿੰਘ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਰਾਮਪੁਰਾ, ਭਾਨਪੁਰਾ ਅਤੇ ਟੋਂਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। 1748 ਦੀ ਰੋਹਿਲਾ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ, ਚੰਦੋਰ ਲਈ ਇੱਕ ਇਮਪੀਰੀਅਲ ਸਰਦੇਸ਼ਮੁਖੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। 1748 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਲਵੇ ਵਿੱਚ ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪੱਕੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਅਜਿਹੀ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਈਸ਼ਵਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਜੋਂ, ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਮੌਤ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
ਸੋਧੋ
20 ਮਈ 1766 ਨੂੰ ਆਲਮਪੁਰ ਵਿਖੇ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਪੁੱਤਰ ਖੰਡੇਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ੧੭੫੪ ਵਿਚ ਭਰਤਪੁਰ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਜਾਟ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸੂਰਜ ਮੱਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੁਮਹਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਰ ਗਿਆ ਸੀ। 1754 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਖੰਡੇਰਾਓ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਨੇ ਖੰਡੇਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਹਿਲਿਆ ਬਾਈ ਹੋਲਕਰ ਨੂੰ ਸਤੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ।[6] ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਦਾ ਪੋਤਾ ਅਤੇ ਖੰਡੇਰਾਓ ਦਾ ਜਵਾਨ ਪੁੱਤਰ ਮਾਲੇ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਅਹਿਲਿਆ ਬਾਈ ਦੀ ਰੀਜੈਂਟਸ਼ਿਪ ਹੇਠ 1766 ਵਿੱਚ ਇੰਦੌਰ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਵੀ 1767 ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਰ ਗਿਆ।[7][8][9]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Holkars of Indore Archived 30 October 2013 at the Wayback Machine.
- ↑ Ramusack, Barbara N. (2004). The Indian Princes and their States. The New Cambridge History of India. Cambridge University Press. p. 35. ISBN 9781139449083.
- ↑ Jones, Rodney W. (1974). Urban Politics in India: Area, Power, and Policy in a Penetrated System. University of California Press. p. 25.
- ↑ Solomon, R. V.; Bond, J. W. (2006). Indian States: A Biographical, Historical, and Administrative Survey. Asian Educational Services. p. 70. ISBN 9788120619654.
- ↑ Gordon, Stewart (1993). The Marathas 1600-1818. Vol. 2. Cambridge University Press. pp. 117–118. ISBN 9780521268837.
- ↑ Images of Women in Maharashtrian Literature and Religion, edited by Anne Feldhaus, pp185-186
- ↑ Advanced Study in the History of Modern India 1707-1813, by Jaswant Lal Mehta, pp606
- ↑ Omkareshwar and Maheshwar: Travel Guide, p60
- ↑ Indian States: A Biographical, Historical, and Administrative Survey, by R. V. Solomon, J. W. Bond, p.72