ਮਹਾਰਾਜ ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ
ਕਰਨਲ ਮਹਾਰਾਜ ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ (1915-22000) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੋਲੋ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ ਜੋ 15 ਨਵੰਬਰ 1915 ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੋਲੋ-ਖੇਡਣ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ ਮਹਾਰਾਜ ਭੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਘੋੜਸਵਾਰ ਸਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ ਸਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਈਡਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੋਲੋ ਖਿਡਾਰੀ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜ ਪ੍ਰੇਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹੁਤੀ ਸਿਖਲਾਈ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਮਹਾਰਾਜ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਖ਼ੁਦ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੇਜਰ-ਜਨਰਲ ਡਿਲਸਲ ਤੋਂ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਉਸਨੇ ਚੋਪਸਾਨੀ ਸਕੂਲ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਏ ਪੀ ਕੋਕਸ ਤੋਂ ਪੋਲੋ ਖੇਡਣ ਲਈ ਛੇਤੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਖਰਕਾਰ 1937 ਵਿੱਚ ਜੋਧਪੁਰ ਲਾਂਸਰਜ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ, ਉਸ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਮੁੰਨਾ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜਪਿੱਲਾ ਕੱਪ ਜਿੱਤਿਆ ਅਤੇ ਪੂਨਾ ਹਾਰਸ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਟੀਮਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। ਇਹ ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ (1939–45) ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਖੇਡ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਅਤੇ ਰਿਸਾਲਪੁਰ ਵਿੱਚ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਖੇਡੇ। ਇਸ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸਦਾ ਅਪੰਗਤਾ + 7 ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ।
ਉਹ 1952-53 ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਐਲ ਆਰਥਰ ਲੂਕਾਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਟੀਮ ਵੂਲਮਰਜ਼ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ। ਆਰਥਰ ਲੂਕਾਸ (ਇੰਗਲੈਂਡ), ਮਹਾਰਾਜ ਪ੍ਰੇਮ, ਕਾਰਲੋਸ ਡੀ ਲਾ ਸਰਨਾ (ਅਰਜਨਟੀਨਾ) ਅਤੇ ਫ੍ਰਾਂਸਿਸਕੋ ਅਸਟਾਬਰੁਗਾਗਾ (ਚਿਲੀ) ਦੀ ਬਣੀ ਟੀਮ ਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸੀਜ਼ਨ (1953) ਵਿੱਚ ਖੇਡੇ ਗਏ ਹਰ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਜਿੱਤੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਊਡਰੇ ਕੱਪ, ਸੀਨੀਅਰ ਕੱਪ, ਸਬਸਿਡਰੀ ਕੱਪ ਅਤੇ ਮਿਡਹਰਸਟ ਕੱਪ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਰਾਂਸ ਵਿਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸਿਲਵਰ ਕੱਪ, ਗੋਲਡ ਕੱਪ ਅਤੇ ਡੈਉਵਿਲ ਵਰਲਡ ਕੱਪ ਜਿੱਤੀ। ਮਹਾਰਾਜ ਪ੍ਰੇਮ ਪੋਲੋ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਬਣੇ।
ਉਸਦੀ ਟੀਮ, 'ਗੋਲਡਨ ਫਾਲਕਨਜ਼' ਨੇ 1951-52 ਵਿੱਚ ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਜਿੱਤੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਮਹਾਂਪਿਤਾ ਵਾਹਿਦ ਯੂਸਰੀ ਪਾਸ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਉਥੇ ਖੇਡਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1955 ਵਿੱਚ, ਜਨਰਲ ਰਾਫੇਲ ਟਰੂਜੀਲੋ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਡੋਮੀਨੀਕਨ ਰੀਪਬਲਿਕ ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਿਤਾਇਆ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1959-60 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਪਾਲ ਬਟਲਰ ਦੇ ਸੱਦੇ 'ਤੇ' ਓਕ ਬ੍ਰੂਕ 'ਲਈ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਖੇਡੀ। 1962 ਵਿਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਰਜੁਨ ਪੁਰਸਕਾਰ (ਪੋਲੋ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ) ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤਕ ਮਹਾਰਾਜ ਪ੍ਰੇਮ ਨੇ ਕਲਕੱਤਾ, ਮਦਰਾਸ ਅਤੇ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਪੋਲੋ ਨੂੰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਕਈ ਉਦਯੋਗਿਕ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਉਸ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਜਲਾਨ, ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਹੰਸਰਾਜ ਮਰੀਵਾਲਾ ਅਤੇ ਮਦਰਾਸ ਵਿੱਚ ਏ ਸੀ ਮੁਥਿਆ ਵਰਗੇ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 1980 ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਟੀਮਾਂ ਦਾ ਕੋਚਿੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੈਂਬਰਿਜ ਅਤੇ ਵੂਲਮਰਜ਼ ਪਾਰਕ ਪੋਲੋ ਕਲੱਬ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਟੀਮ, ਦਿੱਲੀ ਪੋਲੋ ਕਲੱਬ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਮਹਾਰਾਜ ਪ੍ਰੇਮ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੋਲੋ ਖਿਡਾਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਗੋਲਫ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ (1960 ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਏਸ਼ੀਅਨ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ), ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ, ਟੈਨਿਸ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਅਤੇ ਸਾਈਕਲ-ਪੋਲੋ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਜਿੱਤੇ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪੋਲੋ ਲਈ ਬਰੀਡਿੰਗ ਅਤੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਪੋਲੋ ਟੀਮ ਦਾ ਨਾਮ 'ਕਰਨਿਸਰ' ਰੱਖਿਆ। ਉਸਨੇ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਮਾਰਵਾੜੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਮੇਹਰਾਨਗੜ ਕਿਲ੍ਹੇ, ਜੋਧਪੁਰ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ) ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪੁਰਾਣੀ ਜਾਗੀਰ ਰਜਲਾਨੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਖਰਚ ਕੀਤਾ।
ਜਨਵਰੀ 2000 ਵਿੱਚ ਜੋਧਪੁਰ ਵਿੱਚ ਲੰਮੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸੇ ਸਾਲ ਮਹਾਰਾਣਾ ਮੇਵਾੜ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਨੇ ਰੋਲੀ ਬੁਕਸ, ਪੋਲੋ ਇਨ ਇੰਡੀਆ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ: ਮਹਾਰਾਜ ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ।
ਅਵਾਰਡ
ਸੋਧੋ- ਅਰਜੁਨ ਅਵਾਰਡ 1961