ਮੀਰਾ ਮੁਖਰਜੀ
ਮੀਰਾ ਮੁਖਰਜੀ (1923–1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਮੂਰਤੀਕਾਰ[1] ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਸੀ, ਜੋ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਬੰਗਾਲੀ ਮੂਰਤੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।[2] ਉਸਨੇ ਕਾਂਸੀ ਦੀ ਕਾਸਟਿੰਗ ਦੀਆਂ ਨਵੀਨਤਾਕਾਰੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਲੌਸਟ-ਵੈਕਸ ਕਾਸਟਿੰਗ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਢੋਕਰਾ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਜੋ ਉਸਨੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਦੀ ਬਸਤਰ ਮੂਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖੀ ਸੀ।[2] ਉਸਨੂੰ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ 1992 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਦਾ ਚੌਥਾ ਸਰਵਉੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ।[3]
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ
ਸੋਧੋ1923 ਵਿੱਚ ਦਵਿਜੇਂਦਰਮੋਹਨ ਮੁਖਰਜੀ ਅਤੇ ਬਿਨਾਪਾਨੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਘਰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਮੀਰਾ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਿਖਲਾਈ ਇੰਡੀਅਨ ਸੋਸਾਇਟੀ ਆਫ਼ ਓਰੀਐਂਟਲ ਆਰਟ ਆਫ਼ ਅਬਨਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹ 1941 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਆਹ ਤੱਕ ਰਹੀ ਸੀ[4] ਇਹ ਵਿਆਹ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਖਰਜੀ, ਤਲਾਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਆਰਟ ਐਂਡ ਕਰਾਫਟ, ਕੋਲਕਾਤਾ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਪੌਲੀਟੈਕਨਿਕ, ਦਿੱਲੀ (ਅਜੋਕੇ ਦਿੱਲੀ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਕਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ)[5] ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੇਂਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਡਿਪਲੋਮਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਗਰਾਫਿਕਸ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀ[6] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ 1951 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦੌਰਾਨ, ਇੱਕ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆਈ ਕਲਾਕਾਰ, ਅਫਾਂਦੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ[7] ਇੱਥੇ 1952 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਇਕੱਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ 1953 ਵਿੱਚ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ, ਮਿਊਨਿਖ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਨਿਖਾਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਇੰਡੋ-ਜਰਮਨ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।[7] ਇਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਟੋਨੀ ਸਟੈਡਲਰ ਅਤੇ ਹੇਨਰਿਕ ਕਿਰਚਨਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਉਹ ਸਾਬਕਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮੁਖਰਜੀ ਦੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਤੋਂ ਮੂਰਤੀਕਾਰ ਬਣਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।[8] ਉਹ 1957 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਡਾਉਹਿਲ ਸਕੂਲ, ਕੁਰਸਿਓਂਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਲਾ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹ 1959 ਤੱਕ ਰਹੀ। ਇੱਥੋਂ, ਉਹ ਪ੍ਰੈਟ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸਕੂਲ, ਕੋਲਕਾਤਾ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ 1960 ਵਿੱਚ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਇੱਕ ਸਾਲ ਲਈ ਉੱਥੇ ਪੜ੍ਹਾਇਆ[4][9]
ਕਰੀਅਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਸੋਧੋਭਾਰਤ ਪਰਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਰਵੇਖਣ (ਏ.ਐੱਸ.ਆਈ.) ਦੁਆਰਾ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਧਾਤੂ-ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1961 ਤੋਂ 1964 ਤੱਕ, ਉਸਨੇ ASI ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਰਿਸਰਚ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਧਾਤੂ-ਕਾਰੀਗਰਾਂ 'ਤੇ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਯਾਤਰਾ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕਬਾਇਲੀ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ। ਉਹ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਕਲਾ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਸੰਗਮ ਨੂੰ ਖੋਜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ 'ਤੇ ਸੀ। ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਫੈਲੋ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਪ੍ਰਬਾਸ਼ ਸੇਨ ਅਤੇ ਕਮਲਾਦੇਵੀ ਚਟੋਪਾਧਿਆਏ ਵਰਗੇ 'ਜੀਵਤ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ' ਦੇ ਪ੍ਰਮੋਟਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ।[7]
ਮੁਖਰਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਸ ਨੂੰ 'ਕਲਾਕਾਰ-ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨੀ' ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਲੋਕ-ਕਲਾ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਵੱਲ ਉਸਦਾ ਝੁਕਾਅ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਟੈਡਲਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਮੀਰਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਲਈ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਥਾਨਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈਣ।[7]
ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਦੇ ਬਸਤਰ ਦੇ ਕਬਾਇਲੀ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਧੋਕੜਾ ਕਾਸਟਿੰਗ ਤਕਨੀਕ ਵਿੱਚ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
1970 ਅਤੇ 80 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ, ਉਸਨੇ ਜਰਮਨੀ, ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਕੋਲਕਾਤਾ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।[7]
ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਕੁਝ ਟੁਕੜੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਚਨਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸ਼ੋਕਾ ਇਨ ਕਲਿੰਗਾ, ਅਰਥ ਕੈਰੀਅਰਜ਼, ਸਮਿਥ ਵਰਕਿੰਗ ਅੰਡਰ ਏ ਟ੍ਰੀ, ਮਦਰ ਐਂਡ ਚਾਈਲਡ, ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ, ਦ ਰੋਮਰ ਅਤੇ ਨਿਰਮਲ ਸੇਨਗੁਪਤਾ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਬਣਾਈ।[1] ਉਸਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਸਮਰਾਟ ਅਸੋਕਾ ਆਈਟੀਸੀ ਮੌਰਿਆ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨੰਦੀਆ ਗਾਰਡਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।[5] ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕ੍ਰਿਸਟੀਜ਼[2] ਅਤੇ ਇਨਵੈਲੂਏਬਲ।[10] ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਉਸਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਲਿਟਲ ਫਲਾਵਰ ਸ਼ੈਫਾਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਹਾਣੀਆਂ,[11] ਕਾਲੋ ਅਤੇ ਕੋਇਲ[12] ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਫੜਨਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਹਾਣੀਆਂ [13] ਜੋ ਕਿ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਉਸਨੇ 1978 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੋਨੋਗ੍ਰਾਫ, ਮੈਟਲ ਕਰਾਫਟ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਮੈਟਲ ਕਰਾਫਟ ਉੱਤੇ ਦੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਅਰਥਾਤ 1979 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਧਾਤੂ ਕਾਰੀਗਰਾਂ[14] ਅਤੇ 1994 ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ[15]
ਮੀਰਾ ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਮੌਤ 1998 ਵਿੱਚ 75 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ[4]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ 1.0 1.1 "Blouinartinfo profile". Blouinartinfo. 2015. Archived from the original on 23 ਜਨਵਰੀ 2017. Retrieved 23 October 2015.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 "Christie's the Art People profile". Christie's the Art People. 2015. Retrieved 23 October 2015."Christie's the Art People profile". Christie's the Art People. 2015. Retrieved 23 October 2015.
- ↑ "Padma Awards" (PDF). Ministry of Home Affairs, Government of India. 2015. Archived from the original (PDF) on 15 October 2015. Retrieved 21 July 2015.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 "MEERA MUKHERJEE (1923–1998)". Stree Shakti. 2015. Retrieved 23 October 2015.
- ↑ 5.0 5.1 "Meera Mukherjee's sculpture at Nandiya Garden". Welcome Zest Lounge. 2015. Archived from the original on 4 ਮਾਰਚ 2016. Retrieved 23 October 2015.
- ↑ "Meera Mukherjee". Contemporary Indian Art. 2015. Archived from the original on 17 February 2017. Retrieved 23 October 2015.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 Sunderason, Sanjukta (January 2020). ""Sculpture of Undulating Lives": Meera Mukherjee's Arts of Motion"". Aziatische Kunst, journal of the Royal Society of Friends of Asian Art (KVVAK), the Netherlands (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ).Sunderason, Sanjukta (January 2020). ""Sculpture of Undulating Lives": Meera Mukherjee's Arts of Motion"". Aziatische Kunst, journal of the Royal Society of Friends of Asian Art (KVVAK), the Netherlands.
- ↑ "Shapes of a legacy". 4 February 2012. Retrieved 23 October 2015.
- ↑ Kalra, Vikash (2021-09-18). "Meera Mukherjee (1923-1998)". Progressive Artists Group (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Archived from the original on 2021-09-27. Retrieved 2021-09-27.
- ↑ "Invaluable profile". Invaluable. 2015. Retrieved 23 October 2015.
- ↑ Meera Mukherjee (1998). Little Flower Shefali and Other Stories. Seagull Books. p. 52. ISBN 978-8170461791.
- ↑ Meera Mukherjee (1998). Kalo and the Koel. Seagull Books. p. 32. ISBN 978-8170461548.
- ↑ Meera Mukherjee (2000). Little Flower Shefali and Other Stories. Seagull Books. p. 51. ISBN 978-8170461807.
- ↑ Meera Mukherjee (1978). Metal Craftsmen in India (PDF). Anthropological Survey of India. p. 461. Archived from the original (PDF) on 20 October 2016. Retrieved 23 October 2015.
- ↑ Meera Mukherjee (1994). In Search of Viswakarma. p. 120.