ਸੱਯਦ ਵੰਸ਼
ਸੱਯਦ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਚੌਥਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਚਾਰ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ 1414 ਤੋਂ 1451 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਗਵਰਨਰ ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਤੁਗਲਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਲਤਨਤ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੋਦੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਉਜਾੜ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਸੱਯਦ ਵੰਸ਼ | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1414–1450 | |||||||||
 ਲੋਧੀ ਗਾਰਡਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਮਕਬਰਾ | |||||||||
| ਰਾਜਧਾਨੀ | ਦਿੱਲੀ | ||||||||
| ਆਮ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | ਫ਼ਾਰਸੀ (ਅਧਿਕਾਰਿਤ)[1] | ||||||||
| ਧਰਮ | ਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ | ||||||||
| ਸਰਕਾਰ | ਸਲਤਨਤ | ||||||||
| ਸੁਲਤਾਨ | |||||||||
• 1414–1421 | ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਖ਼ਾਨ | ||||||||
• 1421-1434 | ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ | ||||||||
• 1434-1443 | ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ | ||||||||
• 1443-1451 | ਅਲਾ-ਉਦ-ਦੀਨ | ||||||||
| ਇਤਿਹਾਸ | |||||||||
• Established | 28 ਮਈ 1414 | ||||||||
• Disestablished | 20 ਅਪ੍ਰੈਲ 1450 | ||||||||
| |||||||||
| ਅੱਜ ਹਿੱਸਾ ਹੈ |  ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ | ||||||||
ਮੂਲ
ਸੋਧੋਇੱਕ ਸਮਕਾਲੀ ਲੇਖਕ ਯਾਹੀਆ ਸਰਹਿੰਦੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਖ਼ਰੀਖ਼-ਏ-ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਖ਼ਾਨ ਪੈਗੰਬਰ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਸੀ।[2] ਵੰਸ਼ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੀ ਧੀ ਫਾਤਿਮਾ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਵੰਸ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ, ਸੱਯਦ, ਜਾਂ ਇਸਲਾਮੀ ਪੈਗੰਬਰ, ਮੁਹੰਮਦ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਤੋਂ ਲਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਯਾਹੀਆ ਸਰਹਿੰਦੀ ਨੇ ਬੇਬੁਨਿਆਦ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਟੇ ਕੱਢੇ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸੱਯਦ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਉਚ ਸ਼ਰੀਫ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੰਤ ਸੱਯਦ ਜਲਾਲੂਦੀਨ ਬੁਖਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਆਮ ਮਾਨਤਾ ਸੀ,[3] ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਸੁਲਤਾਨ ਦਾ ਉੱਤਮ ਚਰਿੱਤਰ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪੈਗੰਬਰ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਵਜੋਂ ਵੱਖਰਾ ਕੀਤਾ।[4] ਅਬਰਾਹਿਮ ਇਰਾਲੀ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਸ਼ਾਇਦ ਅਰਬ ਸਨ ਜੋ ਤੁਗਲਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ ਸਨ।[5] ਪਰ ਰਿਚਰਡ ਐਮ. ਈਟਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸਰਦਾਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।[6] ਉਹ ਇੱਕ ਖੋਖਰ ਸਰਦਾਰ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਸਮਰਕੰਦ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਤਿਮੂਰਦ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸੰਪਰਕਾਂ ਤੋਂ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ।[7]
ਇਤਿਹਾਸ
ਸੋਧੋ
ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਤੈਮੂਰ ਦੇ 1398 ਕਬਜੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ,[8] ਉਸ ਨੇ ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਮੁਲਤਾਨ (ਪੰਜਾਬ) ਦਾ ਡਿਪਟੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।[9] ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ ਨੇ 28 ਮਈ 1414 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸੱਯਦ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।[9] ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਅਤੇ ਨਾਮਾਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਤਿਮੂਰੀਆਂ ਦਾ ਰਿਆਤ-ਏ-ਆਲਾ (ਜਾਲਮ) ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ - ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਤੈਮੂਰ ਦਾ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਦਾ।[10]
ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ 20 ਮਈ 1421 ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸੱਯਦ ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ ਦੁਆਰਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਕਿਆਂ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਈਜ਼-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਬਿਰਤਾਂਤ ਯਾਹੀਆ-ਬਿਨ-ਅਹਿਮਦ ਸਰਹਿੰਦੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਤਾਰੀਖ-ਏ-ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹੀ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਭਤੀਜੇ, ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ। ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ ਬਦਾਊਨ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਸੱਯਦ ਅਲਾਉਦੀਨ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਸੱਯਦ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਾਸਕ ਅਲਾਉ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ 19 ਅਪ੍ਰੈਲ 1451 ਨੂੰ ਬਹਿਲੂਲ ਖ਼ਾਨ ਲੋਦੀ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਤਖ਼ਤ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਦਾਊਨ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ 1478 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।[11]
ਸ਼ਾਸਕ
ਸੋਧੋਖ਼ਿਜ਼ਰ ਖ਼ਾਨ
ਸੋਧੋ
ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਖ਼ਾਨ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਇਕ ਸੱਯਦ ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ ਉਸ ਨਾਲ ਰਲ ਗਿਆ। ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਅਤੇ 1414 ਵਿੱਚ ਸੱਯਦ ਦਾ ਰਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਤੈਮੂਰ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਸਥਿਤੀ ਨਹੀਂ ਸੰਭਾਲ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਤਿਮੂਰੀਆਂ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਜੋਂ, ਤਿਮੂਰਦ ਸ਼ਾਸਕ (ਸ਼ਾਹਰੁਖ) ਦਾ ਨਾਮ ਖੁਤਬਾ ਵਿੱਚ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਕਾਢ ਵਜੋਂ, ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਇਸ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਅਜੀਬ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਕਿਆਂ 'ਤੇ ਤਿਮੂਰਦ ਸ਼ਾਸਕ ਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਤੁਗਲਕ ਸੁਲਤਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਮੁਦਰਾ 'ਤੇ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸਿੱਕਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ।[12]
ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ
ਸੋਧੋ
ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ, ਜੋ ਸਾਲ 1421 ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਤੈਮੂਰ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਨਾਮਾਤਰ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।[13] ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਉਪਾਧੀ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਇਕੱਲੇ ਖਲੀਫਾ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ।[14] ਉਹ ਸੱਯਦ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਯੋਗ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ।[15]
ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ
ਸੋਧੋ.jpg)
ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਭਤੀਜਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1434 ਤੋਂ 1443 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸਰਵਰ ਉਲ ਮੁਲਕ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਵਜ਼ੀਰ ਕਮਾਲ ਉਲ ਮੁਲਕ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸਰਵਰ ਉਲ ਮੁਲਕ ਦੇ ਗ਼ਲਬੇ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਰਾਜ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਗਾਵਤਾਂ ਅਤੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਮੁਲਤਾਨ ਲੰਗਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਗਿਆ।[16]
ਆਲਮ ਸ਼ਾਹ
ਸੋਧੋਸੱਯਦ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਾਸਕ ਅਲਾਉਦੀਨ ਆਲਮ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਬਹਿਲੋਲ ਲੋਧੀ ਨੇ ਹਰਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਲੋਧੀ ਵੰਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "Arabic and Persian Epigraphical Studies - Archaeological Survey of India". Asi.nic.in. Retrieved 14 November 2010.
- ↑ Porter, Yves; Degeorge, Gérard (2009). The Glory of the Sultans: Islamic Architecture in India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Though Timur had since withdrawn his forces , the Sayyid Khizr Khān , the scion of a venerable Arab family who had settled in Multān , continued to pay him tribute: Flammarion. ISBN 978-2-08-030110-9.
- ↑ The Cambridge History of India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). The claim of Khizr Khān , who founded the dynasty known as the Sayyids , to descent from the prophet of Arabia was dubious , and rested chiefly on its causal recognition by the famous saint Sayyid Jalāl - ud - dīn of Bukhārā .: S. Chand. 1958.
- ↑ Ramesh Chandra Majumdar (1951). The History and Culture of the Indian People: The Delhi sultanate. Bharatiya Vidya Bhavan.
- ↑ Eraly, Abraham (2015-04-01). The Age of Wrath: A History of the Delhi Sultanate (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Penguin UK. p. 261. ISBN 978-93-5118-658-8.
The first of these two dynasties was founded by Khizr Khan, who bore the appellation 'Sayyid', which identified him as a descendant of prophet Muhammad, so the dynasty he founded came to be known as the Sayyid dynasty. The veracity of Khizr Khan's claimed lineage is uncertain, but it is likely that his forebears were Arabs, who had migrated to India in the early Tughluq period and settled in Multan. The family prospered in India, gaining wealth and power. This advancement culminated in Malik Suleiman, Khizr Khan's father, becoming the governor of Multan under the Tughluqs. When Suleiman died, Khizr Khan succeeded him to the post, but lost it during the political turmoil following the death of Firuz Tughluq.
- ↑ Richard M. Eaton (2019). India in the Persianate Age: 1000–1765 (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). p. 117. ISBN 978-0520325128.
- ↑ Orsini, Francesca (2015). After Timur left : culture and circulation in fifteenth-century North India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Oxford Univ. Press. p. 49. ISBN 978-0-19-945066-4. OCLC 913785752.
- ↑ Jackson 2003, p. 103.
- ↑ 9.0 9.1 Kumar 2020, p. 583.
- ↑ Mahajan, V.D. (1991, reprint 2007). History of Medieval India, Part I, New Delhi: S. Chand, ISBN 81-219-0364-5, p.237
- ↑ Mahajan, V.D. (1991, reprint 2007). History of Medieval India, Part I, Now Delhi: S. Chand, ISBN 81-219-0364-5, p.244
- ↑ Nizami, K.A. (1970, reprint 2006) A Comprehensive History of India, Vol-V, Part-1, People Publishing House, ISBN 81-7007-158-5, p.631
- ↑ Journal: Issues 1-3. Aligarh Historical Research Institute. 1941. p. 73.
- ↑ V. D. Mahajan (2007). History of Medieval India. p. 239.
- ↑ Arihant Experts (2021). CTET and TET Social Science and Pedagogy for Class 6 to 8 for 2021 Exams. p. 43.
- ↑ Masudul Hasan, Abdul Waheed. Outline History of the Islamic World. the University of Michigan. p. 1974.
ਸਰੋਤ
ਸੋਧੋ- Kumar, Sunil (2020). "The Delhi Sultanate as Empire". In Bang, Peter Fibiger; Bayly, C. A.; Scheidel, Walter (eds.). The Oxford World History of Empire. Vol. 2. Oxford University Press.
- Jackson, Peter (2003). The Delhi Sultanate: A Political and Military History. Cambridge University Press.