ਸਾਈਬਰਵਾਰਫੇਅਰ
ਸਾਈਬਰਵਾਰਫੇਅਰ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸਲ ਯੁੱਧ ਦੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। [1] ਸਾਈਬਰਵਾਰਫੇਅਰ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਮਾਹਰਾਂ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਬਹਿਸ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। [2] ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ ਇਹ ਵੀ ਹੈ 'ਸਾਈਬਰਵਾਰਫੇਅਰ' ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਗ਼ਲਤ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਤਕ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਪਮਾਣਜਨਕ ਸਾਈਬਰ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ 'ਯੁੱਧ' ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇੱਕ ਵਿਕਲਪਕ ਵਿਚਾਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ 'ਸਾਈਬਰਵਾਰਫੇਅਰ' ਸਾਈਬਰ ਹਮਲਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਲੇਬਲ ਹੈ ਜੋ ਅਸਲ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। [3]
ਚਾਹੇ "ਸਾਈਬਰਵਾਰਫੇਅਰ" ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਇਸ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰੇ ਬਹਿਸ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ, ਯੂਨਾਇਟੇਡ ਕਿੰਗਡਮ , ਰੂਸ, ਭਾਰਤ , ਪਾਕਿਸਤਾਨ, [4] ਚੀਨ, ਇਸਰਾਏਲ, ਇਰਾਨ, ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਕੋਰੀਆ [5] [6] [7] ਵਿਚ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਅਤੇ ਬਚਾਅ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਸਰਗਰਮ ਸਾਈਬਰ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਸਾਈਬਰ ਓਪਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦੇ ਹਨ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਟਕਰਾਅ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ, ਜਾਂ ਇਸਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਸਾਈਬਰ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵਧਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਯੁੱਧ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਬਚੀ ਹੈ। [8]
5 ਮਈ, 2019 ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸਾਈਬਰ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਵਰਤੀ ਗਈ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਿਸਾਲ ਵੇਖੀ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਸੇਨਾ ਨੇ ਸਾਈਬਰ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇਕ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। [9] [10]
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਸੋਧੋਇਕ ਬਹਿਸ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸੀਬਰਵਾਰਫੇਅਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਪੂਰਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ। [8] [11] ਚਾਹੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨ, ਸੈਨਾ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਜਿਹੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਰਾਜ ਅਤੇ ਰਾਜ-ਪ੍ਰਯੋਜਿਤ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, [12] ਹੋਰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਰਾਜ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਂਤਕਵਾਦੀ ਸਮੂਹ, ਕੰਪਨੀਆਂ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸਮੂਹ, ਹੈਕਟੀਵਿਸਟ (ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਧਾਰਤ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਏਜੰਡੇ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਲਈ) ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਪਰਾਧੀ ਸੰਗਠਨ ਕੰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ। [13] [14]
ਮਾਹਰਾਂ ਦਵਾਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈਆਂ ਹਨ :
'ਸਾਈਬਰਵਾਰਫੇਅਰ' ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਨੈੱਟਵਰਕ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਾਂਝਾ ਜਾਂ ਫੇਰ ਔਨਲਾਈਨ ਸੰਚਾਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। [8]
ਸਾਈਬਰਵਰਫੇਅਰ ਬਨਾਮ ਸਾਈਬਰ ਵਾਰ
ਸੋਧੋਸ਼ਬਦ ''ਸਾਈਬਰਵਰਫੇਅਰ" "ਸਾਈਬਰ ਵਾਰ" ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਹੈ। 'ਸਾਈਬਰਵਰਫੇਅਰ' ਦਾ ਮਤਲੱਬ ਵਿਰੋਧ ਜਾਂ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਯੁੱਧ 'ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। [8] ਸਾਈਬਰ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਤਕਨੀਕਾਂ, ਕਾਰਜਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸਾਈਬਰ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੜਾਈ ਦਾ ਭਾਵ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ' ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਕੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਾਂ ਮਾਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਸਾਈਬਰ ਯੁੱਧ ਕੌਮਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਪਿਛਲੇ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਸਾਈਬਰ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਤਕ, ਅਜਿਹੀ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਟਿਟ-ਫ਼ੋਰ-ਟੈਟ ਮਿਲਟਰੀ-ਸਾਈਬਰ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਧੇਰੇ ਆਮ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਲਈ, ਜੂਨ 2019 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਨੇ ਹਰਮੂਜ਼ ਦੇ ਤੂਫਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਡਰੋਨ ਦੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਦੀ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਈਰਾਨੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਈਬਰ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। [15] [16]
ਧਮਕੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ
ਸੋਧੋਯੁੱਧ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ
ਸੋਧੋਸਾਈਬਰਵਾਰਫੇਅਰ ਕਿਸੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖ਼ਤਰੇ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ, ਸਾਈਬਰ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਵਾਇਤੀ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ. ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਸਾਈਬਰ ਦੁਆਰਾ ਹਵਾਈ ਬਚਾਅ ਕਾਰਜਾਂ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ ਕਰਨ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਇੱਕ ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਸਹੂਲਤ ਦੇਣਾ। [17] ਯੂਜੀਨ ਕਾਸਪਰਸਕੀ, ਜੋ ਕਿ ਕਾਸਪਰਸਕੀ ਲੈਬ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਸਾਈਬਰ ਹਥਿਆਰਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫਲੇਮ ਅਤੇ ਨੈਟਟ੍ਰੈਵਲਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਲੱਭੇ ਗਏ ਜੈਵਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਬਰਾਬਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਰਾਬਰ ਹੈ । [18] [19]
ਜਾਸੂਸੀ
ਸੋਧੋਰਵਾਇਤੀ ਜਾਸੂਸੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਾਈਬਰ ਜਾਸੂਸੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਚੱਲ ਰਹੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [20] ਇਸ ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਗਹਿਰਾ ਤਨਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ "ਹਮਲੇ" ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਬੋਟੇਜ
ਸੋਧੋਪ੍ਰਚਾਰ
ਸੋਧੋਸਾਈਬਰ ਪ੍ਰਚਾਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਚਾਹੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰੇ। [21] ਇਹ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਯੁੱਧ ਦਾ ਇਕ ਰੂਪ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ, ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰ ਵਾਲੀ ਵੈਬਸਾਈਟਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਡਿਜੀਟਲ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਲ 2018 ਵਿਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਆਰਮੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਟਾਫ ਦੇ ਚੀਫ, ਸਰ ਨਿਕੋਲਸ ਕਾਰਟਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ "ਰੂਸ ਵਰਗੇ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਸਿਸਟਮ ਯੁੱਧ ਦਾ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਨਿਆਂ-ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੇ ਸਾਡੀ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ ਅਧਾਰਤ ਹੈ "। [22]
ਆਰਥਿਕ ਵਿਘਨ
ਸੋਧੋ2017 ਵਿੱਚ, ਵਾਨਾਕਰਾਈ ਅਤੇ ਪੇਟੀਆ (ਨੋਟਪੇਟੀਆ) ਵੈਸਾਈਬਰ ਹਮਲੇ, ਰਿਸਮਵੇਅਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਯੂਕੇ ਦੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹੈਲਥ ਸਰਵਿਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵਿਘਨ ਪਿਆ। [23] [24] [25] ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਈਬਰ ਕ੍ਰਾਈਮ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿੱਤੀ ਅਪਰਾਧ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਕੰਪਨੀ ਜਾਂ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰੇਰਣਾ
ਸੋਧੋਮਿਲਟਰੀ
ਸੋਧੋਯੂ.ਐਸ ਵਿੱਚ, ਯੂਐਸਸੀਵਾਇਰਕਾਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੁਖੀ, ਜਨਰਲ ਕੀਥ ਬੀ ਐਲਗਜ਼ੈਡਰ, ਨੇ ਸੈਨੇਟ ਦੀ ਆਰਮਡ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੈਟਵਰਕ ਯੁੱਧ ਇੰਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਕਸਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ "ਕਾਰਜ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਸਾਡੀ ਤਕਨੀਕੀ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਈਬਰ ਕਮਾਂਡ ਸਭ ਤੋਂ ਨਵੀਨਤਮ ਗਲੋਬਲ ਲੜਾਕੂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਮਿਸ਼ਨ ਸਾਈਬਰਸਪੇਸ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਧਰਤੀ, ਸਮੁੰਦਰ, ਹਵਾ ਅਤੇ ਸਪੇਸ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। " ਇਹ ਸਾਈਬਰ ਅਟੈਕ ਨੂੰ ਬੇਅਸਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੈਟਵਰਕ ਦੀ ਰਕਸ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। [26]
ਸਿਵਲ
ਸੋਧੋਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਤੋੜ-ਫੋੜ ਦੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਟੀਚਿਆਂ ਵਿਚ ਵੈਬ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ, ਇੰਟਰਨੈਟ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਦਾਤਾ, ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਡਾਟਾ ਸੰਚਾਰ ਮਾਧਿਅਮ ਅਤੇ ਨੈਟਵਰਕ ਉਪਕਰਣ ਤੱਕ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ: ਵੈਬ ਸਰਵਰ, ਐਂਟਰਪ੍ਰਾਈਜ਼ ਇਨਫਰਮੇਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ, ਕਲਾਇੰਟ ਸਰਵਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਸੰਚਾਰ ਲਿੰਕ, ਨੈਟਵਰਕ ਉਪਕਰਣ, ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਡੈਸਕਟਾਪ ਅਤੇ ਲੈਪਟਾਪ। ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕਲ ਗਰਿੱਡ, ਵਿੱਤੀ ਨੈਟਵਰਕ ਅਤੇ ਦੂਰ ਸੰਚਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕੰਪਿਯੂਟਰਆਈਜ਼ੇਨ ਅਤੇ ਆਟੋਮੈਟਿਕਸਨ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰੁਝਾਨ ਕਾਰਨ। [27]
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001F-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ "Cyberwar - does it exist?". NATO. 2019-06-13. Retrieved 2019-05-10.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000022-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ "Pakistan bots wage cyber warfare". Indiatoday (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2019-08-19.
- ↑ "Advanced Persistent Threat Groups". FireEye (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2019-05-10.
- ↑ "APT trends report Q1 2019". securelist.com. Retrieved 2019-05-10.
- ↑ "GCHQ". www.gchq.gov.uk. Retrieved 2019-05-10.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000027-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Newman, Lily Hay (2019-05-06). "What Israel's Strike on Hamas Hackers Means For Cyberwar". Wired. ISSN 1059-1028. Retrieved 2019-05-10.
- ↑ Liptak, Andrew (2019-05-05). "Israel launched an airstrike in response to a Hamas cyberattack". The Verge. Retrieved 2019-05-10.
- ↑ Robinson, Michael; Jones, Kevin; Helge, Janicke (2015). "Cyber Warfare Issues and Challenges". Computers and Security. 49: 70–94. doi:10.1016/j.cose.2014.11.007. Retrieved 2020-01-07.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002B-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Blitz, James (1 November 2011). "Security: A huge challenge from China, Russia and organised crime". Financial Times. Archived from the original on 6 June 2015. Retrieved 6 June 2015.
- ↑ Arquilla, John (1999). "Can information warfare ever be just?". Ethics and Information Technology. 1 (3): 203–212. doi:10.1023/A:1010066528521.
- ↑ "US 'launched cyber-attack on Iran weapons systems'" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਬਰਤਾਨਵੀ)). 2019-06-23. Retrieved 2019-08-09.
- ↑ Barnes, Julian E.; Gibbons-Neff, Thomas (2019-06-22). "U.S. Carried Out Cyberattacks on Iran". The New York Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). ISSN 0362-4331. Retrieved 2019-08-09.
- ↑ Weinberger, Sharon (4 October 2007). "How Israel Spoofed Syria's Air Defense System". Wired.
- ↑ "Latest viruses could mean 'end of world as we know it,' says man who discovered Flame", The Times of Israel, 6 June 2012
- ↑ "Cyber espionage bug attacking Middle East, but Israel untouched — so far", The Times of Israel, 4 June 2013
- ↑ "A Note on the Laws of War in Cyberspace" Archived 2015-11-07 at the Wayback Machine., James A. Lewis, April 2010
- ↑ "Russian military admits significant cyber-war effort". bbc.com. 21 February 2017.
- ↑ Carter, Nicholas (22 January 2018). "Dynamic Security Threats and the British Army". RUSI. Archived from the original on 29 ਮਾਰਚ 2018. Retrieved 17 ਅਕਤੂਬਰ 2020.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "NotPetya: virus behind global attack 'masquerades' as ransomware but could be more dangerous, researchers warn". 28 June 2017. Archived from the original on 19 ਸਤੰਬਰ 2020. Retrieved 11 August 2020.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "NotPetya ransomware outbreak cost Merck more than $300M per quarter". TechRepublic (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2018-07-11.
- ↑ "Cyberattack Hits Ukraine Then Spreads Internationally" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2018-07-11.
- ↑ "Cyber-War Nominee Sees Gaps in Law", The New York Times, 14 April 2010
- ↑ Lin, Tom C. W. (14 April 2016). "Financial Weapons of War". Minnesota Law Review. 100: 1377–1440. SSRN 2765010.