ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ
ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ( Persian ; ਮਰ ਗਿਆ ਅੰ. 25 ਜੂਨ 1599) ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ, ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਪਰਵਿਜ਼ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ।[1]
ਪਰਿਵਾਰ ਸੋਧੋ
ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ਤੁਰਕੀ ਮੂਲ ਦੇ ਸਨ[2] ਅਤੇ ਹੇਰਾਤ ਦੇ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਤ ਮੁਸਲਿਮ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤ, ਖਵਾਜਾ ਹਸਨ ਦੀ ਧੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜ਼ੈਨ ਖਾਨ ਕੋਕਾ ਦਾ ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ ਬਣਾਇਆ, ਜੋ ਅਕਬਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਬਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਵਜੋਂ ਸਮਾਂ[3] ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ, ਖਵਾਜਾ ਹਸਨ, ਆਪਣੀ ਵਿਦਵਤਾ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਆਦਰ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਉਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਜੋ ਅਕਸਰ ਉਸਦੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ।[4] ਜ਼ੈਨ ਖਾਨ ਦੀ ਧੀ ਖਾਸ ਮਹਿਲ ਦਾ ਵੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਸੀ।[5]
ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ,[6] ਉੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਔਰਤ ਸੀ, ਜੋ ਮਹਿਲ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਸੀ।[4]
ਵਿਆਹ ਸੋਧੋ
ਸਲੀਮ ਨੇ 1586 ਨੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ।[3] ਉਸਦੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੂੰ "ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ" ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ ("ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਪੈਰਾਗਨ") ਜਾਂ ("ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਮਾਲਕਣ") ਜੋ ਕਿ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਖੁਦ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਸਟਾਈਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[7]
ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ਨੇ ਨਵੰਬਰ 1589 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ, ਸੁਲਤਾਨ ਪਰਵਿਜ਼ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ[3]
1596 ਵਿੱਚ ਸਲੀਮ ਜ਼ੈਨ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਧੀ ਖਾਸ ਮਹਿਲ ਨਾਲ ਹਿੰਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦਾ ਮਨਨ ਕੀਤਾ। ਅਕਬਰ ਇਸ ਅਣਉਚਿਤਤਾ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਲੀਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਨੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਆਹਾਂ 'ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਅਕਬਰ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਸਲੀਮ ਦੇ ਦਿਲ 'ਤੇ ਮਾਮੂਲੀ ਅਸਰ ਪਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ, ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।[8]
ਮੌਤ ਅਤੇ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਦਾ ਸਥਾਨ ਸੋਧੋ
ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ਦੀ ਮੌਤ ਅੰ. 25 ਜੂਨ 1599 ਲਾਹੌਰ, ਮੌਜੂਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਜਾਂ ਤਾਂ 1599 ਈਸਵੀ ਜਾਂ 1615 ਸੀਈ[9]
ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਲਤ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਡਾਂਸਿੰਗ ਕੁੜੀ ਅਨਾਰਕਲੀ ਦੀ ਕਬਰ ਹੈ। ਦੰਤਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਬਰ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਦੇ ਪਿਆਰ ਅਨਾਰਕਲੀ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦਾ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਫੜਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਿੰਸ ਸਲੀਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਨਾਰਕਲੀ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਕਬਰ ਦੀ ਰਖੇਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਅਨਾਰਕਲੀ ਨੂੰ ਇਕ ਕੰਧ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਦਾ ਦਫਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਸਲੀਮ ਸਿੰਘਾਸਣ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ "ਜਹਾਂਗੀਰ" ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ, ਤਾਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਉਸ ਕੰਧ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਮਕਬਰਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਨਾਰਕਲੀ ਨੂੰ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[9]
18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਬਦੁੱਲਾ ਚਗਤਾਈ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਮਕਬਰਾ ਅਨਾਰਕਲੀ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਪਿਆਰੀ ਪਤਨੀ ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ਲਈ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਸਥਾਨ ਸੀ।[9] ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਧੁਨਿਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।[10] ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸੀਮਤ ਹੈ।
ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਸੀਨੋਟਾਫ ਵਿੱਚ ਅੱਲ੍ਹਾ ਦੇ 99 ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਅਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ "ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ" ਵਜੋਂ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[11]
ਅੱਲ੍ਹਾ ਦੇ 99 ਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸੀਨੋਟਾਫ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਇੱਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੋਹੇ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਹੈ: "ਆਹ! ਕੀ ਮੈਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਰੱਬ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕਰਾਂਗਾ। ਪੁਨਰ-ਉਥਾਨ।"[10]
ਮੁੱਦੇ ਸੋਧੋ
ਜਹਾਂਗੀਰ ਨਾਲ ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਸਨ :
ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ
- ↑ Balabanlilar, Lisa (2012). Imperial Identity in the Mughal Empire : Memory and Dynastic Politics in Early Modern South and Central Asia. London: I.B. Tauris. p. 10. ISBN 9781848857261.
- ↑ Shujauddin, Mohammad; Shujauddin, Razia (1967). The Life and Times of Noor Jahan (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Lahore: The Caravan Book House. p. 71.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Findly, Ellison Banks (1993). Nur Jahan: Empress of Mughal India. Oxford University Press. pp. 124 125. ISBN 9780195360608. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Findly" defined multiple times with different content - ↑ 4.0 4.1 Lal, Muni (1983). Jahangir. New Delhi: Vikas. pp. 27 28. ISBN 9780706922714. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Lal" defined multiple times with different content - ↑ Desai, Ziyaud-Din A. (2003). Purā-prakāśa: Recent Researches in Epigraphy, Numismatics, Manuscriptology, Persian Literature, Art, Architecture, Archaeology, History and Conservation: Dr. Z.A. Desai Commemoration Volume, Volume 1. Bharatiya Kala Prakashan. p. 281. ISBN 978-8-180-90007-5.
- ↑ Lal, K.S. (1988). The Mughal harem. New Delhi: Aditya Prakashan. p. 27. ISBN 9788185179032.
- ↑ Prasad, Beni (1940). History of Jahangir (3 ed.). Indian Press, Limited. p. 26.
- ↑ Beveridge, Henry (1907). Akbarnama of Abu'l-Fazl ibn Mubarak - Volume III. Asiatic Society, Calcutta. pp. 1058–9 n. 3.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 "Legend: Anarkali: myth, mystery and history". Dawn. 11 February 2012. Retrieved 23 August 2016. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Anarkali" defined multiple times with different content - ↑ 10.0 10.1 "Anarkali's Tomb". Lahore Sites. Archived from the original on 25 August 2016. Retrieved 23 August 2016. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Anarkali's Tomb" defined multiple times with different content - ↑ Eastwick, Edward Backhouse (1883). Handbook of the Punjab, Western Rajputana, Kashmir, and Upper Sindh. London: John Murray, Albemarle Street.
- ↑ Fazl, Abul. Akbarnama Vol. III. p. 883.
On this day also Sultan Parviz had a sister born.
- ↑ Fazl, Abul. Akbarnama Vol. III.
On the 21st, after the passing of 8 hours and 28 minutes, a sister to Sulān Parvīz was born. It is the rule that H.M. promptly gives names to the children and grandchildren. Though the inner servants expressed a wish that he would do this, he did not accept the proposition. Suddenly that newly-born one descended into non-existence, and H.M.'s knowledge of hidden things was anew displayed!