ਸਿਬੀ ਜਾਤਕਾ

ਸ਼ਿਬੀ ਜਾਟਕ ਬੁੱਧ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਵਤਾਰਾਂ ਦੇ ਕਿੱਸਿਆਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜਾਟਕਾਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਜਾਤਕ ਕਥਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਧੰਮ ਅਤੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦੇ ਬੋਧੀ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਰੰਪਰਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਬੁੱਧ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸੇਵਕਾਈ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਲਈ ਹੀ ਸੁਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਕਿ ਸਦਾਚਾਰਕ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨਿਰਵਾਣ ਜਾਂ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ।

ਅਰਵਿੰਦ ਸ਼ਰਮਾ ਰਾਜਾ ਸ਼ਿਬੀ ਦੀ ਕਥਾ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ,

"ਜਦੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਚਿੜੀ ਨੇ ਉਸਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਬਾਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਜ਼ ਨੇ ਰਾਜੇ ਤੋਂ ਚਿੜੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਸਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਦਾ ਸਾਧਨ ਸੀ। ਬਾਜ਼ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਰਾਜੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਰਜਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਆਪਣੇ ਫਰਜ਼ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਮਾਸ ਤਾ ਭੇਟ ਕੀਤਾ ਸੀ।"

ਸ਼ਿਬੀ ਜਾਤਕ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਸਕਰਣ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਵਰਣਿਤ ਇੱਕ ਸ਼ਿਬੀ ਨਾਮਕ ਰਾਜੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਸ਼ਿਬੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਸਕਰਣ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:

ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਕਈ ਬੋਧੀ ਗੁਫਾ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਅਜੰਤਾ ਦੀ ਗੁਫਾ 17 ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਤੱਕੜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਜਾ ਉਸਦਾ ਮਾਸ ਕੱਟਣ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਪੈਨਲ ਰਾਜੇ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਪਰਜਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਇਸ ਨੇਕ ਕੰਮ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੋਗਾਓ ਗੁਫਾਵਾਂ (ਗੁਫਾ 275) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੇਂਟਿੰਗ ਪੰਜ ਜਾਤਕ ਕਹਾਣੀਆਂਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਇੱਕ ਪੈਨਲ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਪੈਨਲ ਵਿੱਚ ਸਿਬੀ ਦੀ ਕਥਾ ਦੇ ਦੋ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਹਵਾਲੇ