ਸੀਤਾ ਦੇਵੀ (ਚਿੱਤਰਕਾਰ)
ਸੀਤਾ ਦੇਵੀ (1914–2005) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ, ਜੋ ਮਧੂਬਨੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮਧੂਬਨੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਲਾ ਦੇ ਰੂਪ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ (ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ) ਸਮੇਤ ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਲਈ ਕਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। 1981, ਅਤੇ 1984 ਵਿੱਚ ਬਿਹਾਰ ਰਤਨ ਸਨਮਾਨ। ਉਹ ਬਿਹਾਰ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਜਿਤਵਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਸਰਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਥਿਰਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੌਰਾਨ ਸਥਾਨਕ ਨਿਵਾਸੀਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਧੂਬਨੀ ਕਲਾ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸ਼ੈਲੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਫਰਾਂਸ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ, ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਲੇਖਬੱਧ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।
ਜੀਵਨੀ ਸੋਧੋ
ਸੀਤਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਜਨਮ 1914 ਵਿੱਚ ਬਿਹਾਰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਹਰਸਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੰਡ ਜਿਤਵਾਰਪੁਰ ਆ ਗਈ ਸੀ।[1] ਉਹ ਮਹਾਪਾਤਰਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜਾਤੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ।[1] ਉਹ ਅਨਪੜ੍ਹ ਸੀ, ਪਰ ਸਥਾਨਕ ਘੁਮਿਆਰ ਤੋਂ ਬਚੇ ਹੋਏ ਪੇਂਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਰਵਾਇਤੀ ਮਧੂਬਨੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਪੇਂਟਿੰਗ ਕਰਕੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖ ਲਿਆ ਸੀ।[1] 2005 ਵਿੱਚ ਮਧੂਬਨੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।[2]
ਕਰੀਅਰ ਸੋਧੋ
ਕਲਾ ਸੋਧੋ
ਸੀਤਾ ਦੇਵੀ ਨੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਮਧੂਬਨੀ ਲੋਕ ਕਲਾ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਨੀ ਸਿੱਖੀ, ਅਤੇ ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਕੰਧ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਭਿਆਸ ਤੋਂ, ਕਾਗਜ਼ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ, ਮਧੂਬਨੀ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ।[3] ਇਹ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹ 'ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ, ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜ-ਵਿਆਪੀ ਸੋਕੇ ਦੇ ਵਿੱਤੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਵੇਚਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।[4] ਉਹ ਮਧੂਬਨੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੋਹਰੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਰਾਜ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। 1969 ਵਿੱਚ, ਬਿਹਾਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਜ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਹੋਰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤੇ।[2]
1960 ਅਤੇ 70 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਸੀਤਾ ਦੇਵੀ, ਸਾਥੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਗੰਗਾ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਬਾਉਆ ਦੇਵੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਧੂਬਨੀ ਕਲਾ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਘੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾਕਾਰੀ ਸਨ।[4][5] ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸਨੇ ਮਧੂਬਨੀ ਕਲਾ ਦੇ ਭਰਨੀ (ਭਰੇ ਹੋਏ) ਰੂਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੀਤਾ, ਰੰਗ ਅਤੇ ਰੰਗਤ ਨੂੰ ਲਾਈਨ ਕਲਾ ਉੱਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ।[6] ਉਸਦੀ ਕਲਪਨਾ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਮਿਥਿਲਾ / ਮਧੂਬਨੀ ਮੋਟਿਫਾਂ ਤੋਂ ਖਿੱਚੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਥਾਵਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਰਲਡ ਟ੍ਰੇਡ ਸੈਂਟਰ, ਆਰਲਿੰਗਟਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਬਰਸਤਾਨ, ਅਤੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਿਟੀ ਦੀਆਂ ਸਕਾਈਲਾਈਨਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[6] 1981 ਵਿੱਚ, ਜਾਪਾਨੀ ਕਿਊਰੇਟਰ, ਟੋਕੀਓ ਹਸੇਗਾਵਾ ਦੇ ਸੱਦੇ 'ਤੇ, ਉਹ ਕਈ ਮਧੂਬਨੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜੋ ਟੋਕਾਮਾਚੀ ਵਿੱਚ ਮਿਥਿਲਾ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਨੂੰ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਪਾਨ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੌਰੇ ਦੌਰਾਨ ਜਾਪਾਨੀ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।[3][4][7]
ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦਸਤਕਾਰੀ ਅਤੇ ਹੈਂਡਲੂਮ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ-ਇਨ-ਨਿਵਾਸ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਵਰਗੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ।[6] 1978 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਅਕਬਰ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਕੰਧ-ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ ਸੀ।[5]
ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ
- ↑ 1.0 1.1 1.2 "In village where Madhubani paints, art and Nitish Kumar smile at each other". The Indian Express (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2015-10-23. Retrieved 2022-03-01.
- ↑ 2.0 2.1 Dutta, Ambarish (December 14, 2005). "Madhubani art legend dead". The Tribune, Chandigarh, India - Nation. Retrieved 2022-03-01.
- ↑ 3.0 3.1 Tripathi, Shailaja (2013-11-22). "Madhubani beyond the living rooms". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Retrieved 2022-03-01.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 'Nirala', Narendra Narayan Sinha (2010). "MADHUBANI: A CONTEMPORARY HISTORY (1971-2011)". Proceedings of the Indian History Congress. 71: 1243–1250. ISSN 2249-1937.
- ↑ 5.0 5.1 Chavda, Jagdish J. (1990). "The Narrative Paintings of India's Jitwarpuri Women". Woman's Art Journal. 11 (1): 26–28. doi:10.2307/1358383. ISSN 0270-7993.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 "Sita Devi: A Legendary Mithila Artist". State of the Art (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2013-02-11. Retrieved 2022-03-01.
- ↑ "Mithila's pride". Frontline (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2022-03-01.