ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ

ਪੰਥ ਪਾਤਸ਼ਾਹ
ਬਾਬਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ
ਪੰਥ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਬਾਬਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ
	ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਤੋਂ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਤਸਵੀਰ, ਲਗਭਗ 19ਵੀਂ ਸਦੀ
ਸ਼ਹੀਦ
ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ 7ਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ
	ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ; 1823–1846
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ	ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ	ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਸਿੰਘ
ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦੇ 7ਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ
	ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ; 1823–1846
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ	ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ	ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਸਿੰਘ
ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਜਨਮ	ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ; ਨਵੰਬਰ 1755; ਨੌਰੰਗ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਪੰਜਾਬ
ਮੌਤ	1846 (ਉਮਰ 90–91); ਸੋਹਾਣਾ, ਮੋਹਾਲੀ, ਪੰਜਾਬ
ਮਾਪੇ	ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ ਬਾਠ (ਪਿਤਾ); ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ (ਮਾਤਾ);

ਜਥੇਦਾਰ ਬਾਬਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ (1755 – 1846),^[1] ਅਕਾਲੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਨਿਹੰਗ ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਤੇ ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦੇ 7ਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸਨ।^[2] ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਸਨ।^[3]^[4] ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ 1846 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਜੀਵਨ

ਨਵੰਬਰ 1755 ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਨੌਰੰਗ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ, ਜ਼ੀਰਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ ਬਾਠ ਅਤੇ ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। 68 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਬਣੇ।^[5]^[6]

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਛਾਉਣੀ ਵਿਖੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਨਿਹੰਗ ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸਮੂਹ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਰਾਜਾ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਾਲਵਾ ਰਾਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਨਿਹੰਗਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਗੋਲੀ ਮਾਰਨ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਹੁਕਮ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਜਥੇਦਾਰ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਰਾਜਾ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਿਹੰਗਾਂ 'ਤੇ ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸੀ। ਬਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ਨੇੜਲੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 500 ਨਿਹੰਗ ਯੋਧੇ ਇਸ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਚ ਗਏ, ਅਤੇ ਤਲਵਾਰਾਂ, ਕਮਾਨ ਅਤੇ ਤੀਰ, ਕੁਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾਚਿਸ ਦੀ ਅੱਗ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਰੀ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਰਹੇ।

ਸਭਰਾਓਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਸੀਸ-ਸਤਲੁਜ ਰਿਆਸਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਾਹਤ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੱਦਾ ਮਿਲਿਆ।^[1]

ਬਾਬਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ 90 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਸੋਹਾਣਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ।^[7] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਬਾਬਾ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਭਾਲੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦਾਂ, ਸੋਹਾਣਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।^[8]^[9] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਸੋਹਾਣਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਬੱਡੀ ਅਕੈਡਮੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।

ਗੈਲਰੀ

ਜੀ.ਟੀ. ਵਿਗਨੇ, ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ 'ਅਕਾਲੀ ਮੁਖੀ' (ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ) ਦੀ ਲੱਕੜ ਦੀ ਉੱਕਰੀ ਤਸਵੀਰ (ਲਗਭਗ 1846)

ਹਵਾਲੇ

↑ ^1.0 ^1.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000028-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000029-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002A-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Singh, Kamalroop. "A wedding party, something old, something new: The history of the formation of the British-Sikh regiments." p. 63. HumaNetten 36 (2016): 57-80.
↑ "nihangsingh.org". Archived from the original on 11 March 2014. Retrieved 11 March 2014.
↑ "nihangsingh.org". Archived from the original on 11 ਮਾਰਚ 2014. Retrieved 11 March 2014.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002E-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002F-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ ਬਾਬਾ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ: Retrieved from Punjabi Tribune: 04/12/2014

ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.

ਫਰਮਾ:Budha Dal Jathedars

[:0-1] 1.0 ^1.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000028-QINU`"'</ref>" does not exist.

[2] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000029-QINU`"'</ref>" does not exist.

[3] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002A-QINU`"'</ref>" does not exist.

[4] Singh, Kamalroop. "A wedding party, something old, something new: The history of the formation of the British-Sikh regiments." p. 63. HumaNetten 36 (2016): 57-80.

[5] "nihangsingh.org". Archived from the original on 11 March 2014. Retrieved 11 March 2014.

[6] "nihangsingh.org". Archived from the original on 11 ਮਾਰਚ 2014. Retrieved 11 March 2014.

[7] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002E-QINU`"'</ref>" does not exist.

[8] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002F-QINU`"'</ref>" does not exist.

[9] ਬਾਬਾ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ: Retrieved from Punjabi Tribune: 04/12/2014

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]