ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ

ਪੰਥ ਪਾਤਸ਼ਾਹ
ਬਾਬਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ
ਪੰਥ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਬਾਬਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ
	ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਤੋਂ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਤਸਵੀਰ, ਲਗਭਗ 19ਵੀਂ ਸਦੀ
ਸ਼ਹੀਦ
ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ 7ਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ
	ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ; 1823–1846
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ	ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ	ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਸਿੰਘ
ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦੇ 7ਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ
	ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ; 1823–1846
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ	ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ	ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਸਿੰਘ
ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਜਨਮ	ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ; ਨਵੰਬਰ 1755; ਨੌਰੰਗ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਪੰਜਾਬ
ਮੌਤ	1846 (ਉਮਰ 90–91); ਸੋਹਾਣਾ, ਮੋਹਾਲੀ, ਪੰਜਾਬ
ਮਾਪੇ	ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ ਬਾਠ (ਪਿਤਾ); ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ (ਮਾਤਾ);

ਜਥੇਦਾਰ ਬਾਬਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ (1755 – 1846),^[1] ਅਕਾਲੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਨਿਹੰਗ ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਤੇ ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦੇ 7ਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸਨ।^[2] ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਸਨ।^[3]^[4] ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ 1846 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਜੀਵਨ

ਨਵੰਬਰ 1755 ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਨੌਰੰਗ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ, ਜ਼ੀਰਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ ਬਾਠ ਅਤੇ ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। 68 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਬਣੇ।^[5]^[6]

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਛਾਉਣੀ ਵਿਖੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਨਿਹੰਗ ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸਮੂਹ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਰਾਜਾ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਾਲਵਾ ਰਾਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਨਿਹੰਗਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਗੋਲੀ ਮਾਰਨ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਹੁਕਮ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਜਥੇਦਾਰ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਰਾਜਾ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਿਹੰਗਾਂ 'ਤੇ ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸੀ। ਬਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ਨੇੜਲੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 500 ਨਿਹੰਗ ਯੋਧੇ ਇਸ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਚ ਗਏ, ਅਤੇ ਤਲਵਾਰਾਂ, ਕਮਾਨ ਅਤੇ ਤੀਰ, ਕੁਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾਚਿਸ ਦੀ ਅੱਗ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਰੀ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਰਹੇ।

ਸਭਰਾਓਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਸੀਸ-ਸਤਲੁਜ ਰਿਆਸਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਾਹਤ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੱਦਾ ਮਿਲਿਆ।^[1]

ਬਾਬਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ 90 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਸੋਹਾਣਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ।^[7] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਬਾਬਾ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਭਾਲੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦਾਂ, ਸੋਹਾਣਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।^[8]^[9] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਸੋਹਾਣਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਬੱਡੀ ਅਕੈਡਮੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।

ਗੈਲਰੀ

ਜੀ.ਟੀ. ਵਿਗਨੇ, ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ 'ਅਕਾਲੀ ਮੁਖੀ' (ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ) ਦੀ ਲੱਕੜ ਦੀ ਉੱਕਰੀ ਤਸਵੀਰ (ਲਗਭਗ 1846)

ਹਵਾਲੇ

↑ ^1.0 ^1.1 Nihang, Nidar Singh (2008). In the master's presence : the Sikhs of Hazoor Sahib. Parmjit Singh. London: Kashi House. p. 161. ISBN 978-0-9560168-2-9. OCLC 260209971. In the aftermath of Sobraon, the Buddha Dal survivors sought respite among the independent Sikh principalities south of the Satluj. Their elderly jathedar, Akali Hanuman Singh Nihang (d. 1846), received an invitation from the young king of Patiala, Narinder Singh (1814-1862).
↑ The Sikh Courier, Volumes 9-12. Sikh Cultural Society of Great Britain. 1977. p. 24.
↑ Bansal, Bobby Singh (2015). "Notes and References". Remnants of the Sikh empire : historical Sikh monuments in India and Pakistan. New Delhi, India. ISBN 978-93-84544-89-8. OCLC 934672669. 53. Akali Phula Singh was born in the village of Shinh near the town of Banga in Jalandhar district in 1761. He was the head of the fanatical sect the Akalis until his death in 1823. He was succeeded by Akali Hanuman Singh as the seventh leader of the Nihangs...{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
↑ Singh, Kamalroop. "A wedding party, something old, something new: The history of the formation of the British-Sikh regiments." p. 63. HumaNetten 36 (2016): 57-80.
↑ "nihangsingh.org". Archived from the original on 11 March 2014. Retrieved 11 March 2014.
↑ "nihangsingh.org". Archived from the original on 11 ਮਾਰਚ 2014. Retrieved 11 March 2014.
↑ Singh, Ishwar (2022). Akali Baba Hanuman Singh. HarperCollins. ISBN 9798888154342.
↑ ARIHANT, EXPERTS (2018). KNOW YOUR STATE PUNJAB. [S.l.]: ARIHANT PUBLISHERS. p. 189. ISBN 978-93-131-6766-2. OCLC 1264717219.
↑ ਬਾਬਾ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ: Retrieved from Punjabi Tribune: 04/12/2014

ਫਰਮਾ:Budha Dal Jathedars

[:0-1] 1.0 ^1.1 Nihang, Nidar Singh (2008). In the master's presence : the Sikhs of Hazoor Sahib. Parmjit Singh. London: Kashi House. p. 161. ISBN 978-0-9560168-2-9. OCLC 260209971. In the aftermath of Sobraon, the Buddha Dal survivors sought respite among the independent Sikh principalities south of the Satluj. Their elderly jathedar, Akali Hanuman Singh Nihang (d. 1846), received an invitation from the young king of Patiala, Narinder Singh (1814-1862).

[2] The Sikh Courier, Volumes 9-12. Sikh Cultural Society of Great Britain. 1977. p. 24.

[3] Bansal, Bobby Singh (2015). "Notes and References". Remnants of the Sikh empire : historical Sikh monuments in India and Pakistan. New Delhi, India. ISBN 978-93-84544-89-8. OCLC 934672669. 53. Akali Phula Singh was born in the village of Shinh near the town of Banga in Jalandhar district in 1761. He was the head of the fanatical sect the Akalis until his death in 1823. He was succeeded by Akali Hanuman Singh as the seventh leader of the Nihangs...{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)

[4] Singh, Kamalroop. "A wedding party, something old, something new: The history of the formation of the British-Sikh regiments." p. 63. HumaNetten 36 (2016): 57-80.

[5] "nihangsingh.org". Archived from the original on 11 March 2014. Retrieved 11 March 2014.

[6] "nihangsingh.org". Archived from the original on 11 ਮਾਰਚ 2014. Retrieved 11 March 2014.

[7] Singh, Ishwar (2022). Akali Baba Hanuman Singh. HarperCollins. ISBN 9798888154342.

[8] ARIHANT, EXPERTS (2018). KNOW YOUR STATE PUNJAB. [S.l.]: ARIHANT PUBLISHERS. p. 189. ISBN 978-93-131-6766-2. OCLC 1264717219.

[9] ਬਾਬਾ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ: Retrieved from Punjabi Tribune: 04/12/2014

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]