ਏਕਾ-ਕਾਰੀ
ਕੈਰੀ (ਕਦੇ-ਕਦੇ "ਕਾਰੀ") ਚਾਰਿਆਰ ਜਾਂ ਸਾਰਾ ਭਾਸ਼ਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਕਾ-ਕਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉੱਤਰੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਇੱਕ ਅਲੋਪ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਮਹਾਨ ਅੰਡੇਮਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕੈਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ,ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਮਹਾਨ ਅੰਡੇਮਾਨੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ।[2] [3] [4]
| ਕੇਰੀ | |
|---|---|
| Sare | |
| ਏਕਾ-ਕੇਰੀ | |
| ਜੱਦੀ ਬੁਲਾਰੇ | India |
| ਇਲਾਕਾ | Andaman Islands; north coast of North Andaman Island, Landfall Island, other nearby small islands. |
| ਨਸਲੀਅਤ | Cariar |
| Extinct | 4 April 2020, with the death of Licho[1] |
Great Andamanese
| |
| ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਕੋਡ | |
| ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-3 | aci |
 | |
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕੈਰੀ ਉੱਤਰੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਤੱਟ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਲੈਂਡਫਾਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੇੜਲੇ ਛੋਟੇ ਟਾਪੂਆਂ ਉੱਤੇ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। 1994 ਤੱਕ ਆਬਾਦੀ 50 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਤੱਕ ਘਟਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਜੋ ਸਟਰੇਟ ਆਈਲੈਂਡ ' ਤੇ ਕੁਝ ਬਚੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਤੇਮਹਾਨ ਅੰਡੇਮਾਨੀਆਂ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਅਕਾ-ਕੈਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਪ੍ਰੈਲ 2020 ਵਿੱਚ ਲੀਚੋ ਦੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ[5] [6] [1]
ਇਤਿਹਾਸ ਸੋਧੋ
ਪਹਿਲੇ ਯੂਰਪੀ ਸੰਪਰਕਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ (1790 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ) ਕੈਰੀ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ 3500 ਮਹਾਨ ਅੰਡੇਮਾਨੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚੋਂ 100 ਵਿਅਕਤੀਆਂ 'ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[3]ਜੋ ਹੋਰ ਅੰਡੇਮਾਨੀ ਲੋਕਾਂ ਵਾਂਗ, ਕੈਰੀ ਨੂੰ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਪੋਸਟ-ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਸ਼ਰਾਬ, ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੁਆਰਾ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1901 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘੱਟ ਕੇ 39 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੱਕ ਸੀ, ਜੋ 1911 ਵਿੱਚ 36, 1921 ਵਿੱਚ 17, ਅਤੇ 1931 ਵਿੱਚ 9 ਰਹਿ ਗਈ[1]
1949 ਵਿੱਚ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਹੋਏ ਸਾਰੇ ਕੈਰੀ ਨੂੰ, ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਹੋਏ ਮਹਾਨ ਅੰਡੇਮਾਨੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਬਲੱਫ ਟਾਪੂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਰਿਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ; ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੁਬਾਰਾ 1969 ਵਿੱਚ ਸਟਰੇਟ ਆਈਲੈਂਡ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਰਿਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਲਈ। [7]
1994 ਤੱਕ, ਕਬੀਲਾ ਸਿਰਫ 57 ਅਤੇ 59 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਤੱਕ ਸਿਮਟ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ।[1] ਆਖਰੀ ਸਪੀਕਰ, ਲੀਚੋ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਔਰਤ, ਸ਼ਾਦੀਪੁਰ, ਪੋਰਟ ਬਲੇਅਰ ਵਿੱਚ 4 ਅਪ੍ਰੈਲ 2020 ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੀ ਤਪਦਿਕ ਤੋਂ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।[8]
ਵਿਆਕਰਣ ਸੋਧੋ
ਮਹਾਨ ਅੰਡੇਮਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਅਗੇਤਰ ਅਤੇ ਪਿਛੇਤਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮੂਹਿਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਹਨ।[9] ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਾਂਵ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਚ ਹਰੇਕ ਨਾਮ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਇੱਕ ਅਗੇਤਰ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ (ਆਕਾਰ, ਜਾਂ ਕਾਰਜਾਤਮਕ ਸਬੰਧ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜੀਭ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਸਤੂਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅਗੇਤਰ ਹੈ।[9]
- ਇੱਕ ਗੱਦੀ ਜਾਂ ਸਪੰਜ ਓਟ-ਯੋਪ "ਗੋਲ-ਨਰਮ" ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਿਰ ਜਾਂ ਦਿਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਅਗੇਤਰ ਤੋਂ।
- ਇੱਕ ਗੰਨਾ ôto-yop ਹੈ, "ਲਚਕਦਾਰ", ਲੰਬੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਅਗੇਤਰ ਤੋਂ।
- ਇੱਕ ਸਟਿੱਕ ਜਾਂ ਪੈਨਸਿਲ ਜੀਭ ਅਗੇਤਰ ਤੋਂ ਅਕ-ਯੋਪ, ਚਿੰਨ ਹੈ।
- ਇੱਕ ਡਿੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਰੁੱਖ ਅੰਗਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਅਗੇਤਰ ਤੋਂ ਆਰ-ਯੋਪ, "ਸੜੀ" ਹੈ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਬੇਰੀ-ਨਗਾ "ਚੰਗੀ" ਪੈਦਾਵਾਰ:
- "ਚਲਾਕ" (ਹੱਥ-ਚੰਗਾ)।
- "ਤਿੱਖੀ ਨਜ਼ਰ ਵਾਲਾ" (ਅੱਖ-ਚੰਗਾ)।
- "ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ" (ਜੀਭ-ਚੰਗੀ।)
- "ਨੇਕ" (ਸਿਰ/ਦਿਲ-ਚੰਗਾ)
ਅਗੇਤਰ ਹਨ,
| ਬੀ.ਏ | ਬਲਵਾ? | ਬਾਜੀਗਿਆਸ? | ਜੁਵੋਈ | ਕੋਲ | |
|---|---|---|---|---|---|
| ਸਿਰ/ਦਿਲ | ot- | ôt- | ਓਟ- | ôto- | ôto- |
| ਹੱਥ/ਪੈਰ | ong- | ong- | ong- | ôn- | ôn- |
| ਮੂੰਹ / ਜੀਭ | âkà- | ਉਰਫ- | o- | okô- | o- |
| ਧੜ (ਮੋਢੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ਿਨਸ) | ਅਬ- | ਅਬ- | ਅਬ- | a- | o- |
| ਅੱਖ/ਚਿਹਰਾ/ਬਾਂਹ/ਛਾਤੀ | i-, ig- | id- | ir- | ਦੁਬਾਰਾ- | er- |
| ਪਿੱਛੇ/ਲੱਤ/ਬੱਟ | ar- | ar- | ar- | ra- | a- |
| ਕਮਰ | ôto- |
ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗ ਅਟੱਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਗੇਤਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਕੋਈ "ਸਿਰ" ਇਕੱਲਾ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਸਿਰਫ਼ "ਮੇਰਾ, ਜਾਂ ਉਸਦਾ, ਜਾਂ ਤੁਹਾਡਾ, ਆਦਿ ਸਿਰ" ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ।
ਮੂਲ ਪੜਨਾਂਵ ਮਹਾਨ ਅੰਡੇਮਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ; Aka-Bea ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਅਗੇਤਰ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਰਵਨਾਂ):
| ਮੈਂ, ਮੇਰਾ | d- | ਅਸੀਂ, ਸਾਡਾ | m- |
| ਤੂੰ, ਤੇਰਾ | ŋ- | ਤੁਸੀਂ, ਤੁਹਾਡਾ | ŋ- |
| ਉਹ, ਉਸਦਾ, ਉਹ, ਉਸਦਾ, ਇਹ, ਇਸਦਾ | a | ਉਹ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ | l- |
ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅੰਡੇਮਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਹਨ — ਇੱਕ ਅਤੇ ਦੋ — ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ ਇੱਕ, ਦੋ, ਇੱਕ ਹੋਰ, ਕੁਝ ਹੋਰ, ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਹਨ। [9]
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ਸੋਧੋ
- ਮਹਾਨ ਅੰਡੇਮਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ
ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 A. N. Sharma (2003), Tribal Development in the Andaman Islands, page 62. Sarup & Sons, New Delhi.
- ↑ "Ethnologue India". Archived from the original on 15 July 2010. Retrieved 12 July 2012.
- ↑ 3.0 3.1 George Weber (~2009), Numbers Archived 31 May 2012 at the Wayback Machine.. Chapter 7 of The Andamanese Archived 5 August 2012 at the Wayback Machine.. Accessed on 12 July 2012.
- ↑ Abbi, Anvita (2009). "Is Great Andamanese genealogically and typologically distinct from Onge and Jarawa?". Language Sciences. 31 (6): 791–812. doi:10.1016/j.langsci.2008.02.002.
- ↑ Abbi, Anvita (30 April 2020). "The Pandemic Also Threatens Endangered Languages". scientificamerican.com. Scientific American. Retrieved 24 January 2023.
- ↑ "Remembering Licho, the Last Speaker of the Sare Language". terralingua.org. 30 April 2020. Retrieved 24 January 2023.
- ↑ Rann Singh Mann (2005), Andaman and Nicobar Tribes Restudied: Encounters and Concerns, page 149. Mittal Publications. ISBN 81-8324-010-0
- ↑ International, Survival (1 June 2020). "The last speaker of the Sare language has died". Medium (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 28 June 2020.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 Temple, Richard C. (1902). A Grammar of the Andamanese Languages, being Chapter IV of Part I of the Census Report on the Andaman and Nicobar Islands. Superintendent's Printing Press: Port Blair.