ਕਾਫੀ (ਰਾਗ)
ਇਹ ਲੇਖ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਅੰਦਾਜ਼ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। |
ਸੰਗੀਤ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਏ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗਲ ਕਰਾਂਗੇ। ਜਿਵੇਂ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਓਸੇ ਤਰਾਂ ਸੁਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਓਹ ਸੰਗੀਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਸੰਗੀਤ ਵਾਦਨ ਗਾਯਨ ਅਤੇ ਨ੍ਰਿਤ ਕਲਾ ਦਾ ਸੰਗਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਰਾਗ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਦਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਲਯ-ਤਾਲ 'ਚ ਪਰੋ ਕੇ ਜੋ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਓਹ ਰਾਗ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਕਾਫੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਖਰਹਰਪਰਇਆ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿਚ ਡੋਰੀਅਨ ਮੋਡ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨਾਰਾਇਣ ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਦਸ ਥਾਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਕਾਫੀ ਥਾਟ। ਕਾਫੀ ਰਾਗ ਇਸ ਦੇ ਥਾਟ ਦਾ ਮੁੱਖ ਰਾਗ ਹੈ। ਭਾਤਖੰਡੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਚਨ ਪੰਡਿਤ ਦੀ ਰਾਗ ਤਰੰਗਿਨੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਮਿਥਿਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਕਾਫੀ ਰਾਗ ਦਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਗੂੜ੍ਹਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਟੱਪਾ, ਹੋਰੀ, ਦਾਦਰਾ, ਕੀਰਤ ਅਤੇ ਭਜਨ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਕਾਫੀ ਰਾਗ ਦੇ ਕਈ ਰੂਪ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਮਿਲਾਵਟ ਆਮ ਗਲ ਹੈ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੇ ਮਿਸ਼ਰ-ਕਾਫੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਕਾਫੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ੁੱਧ ਰੂਪ ਘੱਟ ਹੀ ਸੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵੇਰਵਾ
ਸੋਧੋਕਾਫੀ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ-ਸੰਪੂਰਨ ਰਾਗ ਜਾਂ ਹੈਪਟੈਟੋਨਿਕ ਰਾਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਮਲ (ਅੱਧਾ ਸੁਰ ਹੇਠਾਂ ਗੰਧਾਰ (ਗਾ) ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ (ਨੀ) ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਤ ਦੀ ਭੈਰਵੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁੱਧ ਨਿਸ਼ਾਦ ਅਤੇ ਗੰਧਾਰ ਦੋਵੇਂ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਮਾਹੌਲ ਦੋਵਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰ (ਮਿਲਾਪ ਅਤੇ ਵਿਛੋੜੇ) ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਵਾਂ ਰਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਠੁਮਰੀਆਂ,ਟੱਪੇ ਅਤੇ ਹੋਰੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਪ,ਮ,ਗ,ਰੇ,ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਅਲਾਪ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਂਝੇ ਹੋਏ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਕੋਮਲ ਧ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰੀ ਦਾ ਗਾਣ ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਲਗਦਾ ਹੈ।
ਕਿਸਮਾਂ
ਸੋਧੋ- ਸ਼ੁੱਧ ਕਾਫੀ
- ਸਿੰਧੁਰਾ ਕਾਫੀ
- ਜਿਲਾਫ਼ ਕਾਫ਼ੀ
- ਕਾਫ਼ੀ ਕੱਨੜਾ
ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧ
ਸੋਧੋਭੀਮਪਲਾਸੀ, ਬਾਗੇਸ਼ਵਰੀਂ,ਕਾਫ਼ੀ ਕੱਨੜਾ,ਬਹਾਰ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿੰਦਬਾਨੀ ਸਾਰੰਗ ਵਰਗੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਗ ਇਸ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧੁਰਾ, ਬਰਵਾ, ਦੇਸੀ, ਨੀਲਾਂਬਰੀ ਅਤੇ ਪਿਲੂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਿੰਧੁਰਾ,ਦੇਸ਼ੀ,ਨੀਲਾਮਬਰੀ,ਅਤੇ ਪੀਲੂ ਵੀ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਬਹਾਵ 'ਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਪੱਛਮੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਕਾਫੀ ਆਧੁਨਿਕ ਡੋਰੀਅਨ ਮੋਡ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਹਾਰ
ਸੋਧੋਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਗਾਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਰਾਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪਹਿਰ ਸ਼ਾਮ 9-12 ਵਜੇ ਹੈ।
ਮੌਸਮ
ਸੋਧੋਇਹ ਰਾਗ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਗਾਯਾ-ਵਾਜਾਯਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਮੁੱਖ ਰਸ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਰਸ ਹੈ।
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਿਕਾਰਡ
ਸੋਧੋ- ਉਲਹਾਸ ਕਾਸ਼ਾਲਕਰ, ਰਾਗ ਕਾਫੀ (ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹ 2001)
- ਸ਼ੋਭਾ ਗੁਰਤੂ, ਠੁਮਰੀ, ਰਾਗ ਕਾਫੀ, 1987
- ਸਿੱਧੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇਵੀ, ਠੁਮਰੀ, ਰਾਗ ਕਾਫੀ, 1983
- ਦੇਬਾਸ਼ੀਸ਼ ਭੱਟਾਚਾਰੀਆ, ਰਾਗ ਮਿਸ਼ਰਾ ਕਾਫੀ, 1996
- ਉਸਤਾਦ ਬਹਾਦੁਰ ਖਾਨ, ਰਾਗ ਕਾਫੀ, 1987
ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ
ਸੋਧੋ| ਗੀਤ. | ਫ਼ਿਲਮ | ਸਾਲ. | ਸੰਗੀਤਕਾਰ | ਗਾਇਕ |
|---|---|---|---|---|
| ਚੁਪਕੇ ਚੁਪਕੇ ਰਾਤ ਦਿਨ
(ਰਵਾਇਤੀ ਗਜ਼ਾਲੀ) |
ਨਿਕਾਹ | 1982 | ਰਵੀ | ਉਸਤਾਦ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖਾਨ |
| ਯੇ ਪਿਆਰ ਕਿਆ ਹੈ ਕਿਸੀ ਨੇ ਨਾ ਜਾਨਾ | ਗੁਪਤ | 1997 | ਵਿਜੂ ਸ਼ਾਹ | ਕੁਮਾਰ ਸਾਨੂ, ਅਲਕਾ ਯਾਗਨਿਕ, ਕਵਿਤਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮੂਰਤੀ |
| ਤਨਹਾ ਦਿਲ | ਤਨਹਾ ਦਿਲ (ਅਲਬਮ) | 2000 | ਰਾਮ ਸੰਪਤ | ਸ਼ਾਨ |
| ਸਬ ਕੁੱਛ ਭੁਲਾ ਦਿਆ | ਹਮ ਤੁਮ੍ਹਾਰੇ ਹੈਂ ਸਨਮ | 2002 | ਨਦੀਮ-ਸ਼ਰਵਣ | ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ, ਸਪਨਾ ਅਵਸਥੀ |
| ਟਾਈਟਲ
(ਰਾਗ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾਟਕ ਗੀਤ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂਆਤ |
ਚੇਨਈ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ | 2013 | ਵਿਸ਼ਾਲ-ਸ਼ੇਖਰ | ਚਿਨਮਈ ਸ਼੍ਰੀਪਦਾ, ਗੋਪੀ ਸੁੰਦਰ |
| ਏ ਦੁਨੀਆ ਕਆ ਤੁਝਸੇ ਕਹੇਂ | ਸੁਹਾਗਣ | 1967 | ਏ ਹਮੀਦ | ਮੇਹੰਦੀ ਹਸਨ |
| ਬੈਰਣ ਨੀਂਦ ਨਾ ਆਏ | ਚਾਚਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ | 1959 | ਮਦਨ ਮੋਹਨ | ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ |
| ਬਿਰਜ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਖੇਲਤ ਨੰਦ ਲਾਲ | ਗੋਦਾਨ | 1963 | ਪੰਡਿਤ ਰਵਿ ਸ਼ੰਕਰ | ਮੁਹੱਮਦ ਰਫੀ |
| ਘਾਯਲ ਹਿਰਣਿਯਾ | ਮੁਨੀਮ ਜੀ | 1955 | ਏਸ ਡੀ ਬਰਮਨ | ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ |
| ਕਾਲੀ ਘੋੜੀ ਦ੍ਵਾਰ ਖੜੀ | ਚਸ਼ਮ- ਏ-ਬੱਦੂਰ | 1981 | ਰਾਜ ਕਮਲ | ਯੇਸੁਦਾਸ ਹੇਮੰਤੀ ਸ਼ੁਕਲਾ |