ਕੀਟ
| ਕੀੜੇ | |
| |
| ਕਿੰਗਡਮ: | ਜੰਤੂ |
| ਫਾਈਲਮ ਭਾਵ ਬਰਾਦਰੀ: | ਆਰਥਰੋਪੋਡਾ |
| ਵਰਗ: | ਕੀਟ ਜਾਂ ਕੀੜੇ |
ਕੀੜੇ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ:Insect) ਜਾਨਦਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜਿੰਨਾਂ ਦਾ ਸੰਘ ਜਾਂ ਫਾਈਲਮ ਅਰਥਰੋਪੋਡਾ ਹੈ। ਇੰਨਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਅੰਗ, ਛੇ ਲੱਤਾਂ ਪੇਚੀਦਾ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਦੋ ਅਨਟੀਨਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਇਹ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਅਗੇ ਦਸ ਲੱਖ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਪੀਸ਼ੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਵਰਗੀਕਰਣ ਹਨ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦ ਅਨਸੀਕਟ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ 1600 ਤੋਂ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਲਾਤੀਨੀ ਸ਼ਬਦ ਅਨਸੀਕਟਮ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ ਜੀਹਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ "ਕੱਚੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਤੇ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਪਿੰਡਾ" ਜਾਂ "ਜਿਹਨੂੰ ਕੱਟਿਆ ਜਾ ਸਕੇ", ਕਿਉਂਕਿ ਕੀੜੇ ਦਾ ਸਰੀਰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਚ ਕੱਟਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਾਦ ਚ ਅਰਸਤੂ ਨੇ ਅਨਸੀਕਟ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤਿਆ।
ਵਰਗੀਕਰਣ
ਸੋਧੋਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਣ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਸਰੂਪ ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਚਾਰ ਵੱਡੇ ਵਰਗੀਕਰਣ ਹਨ:
ਦਿੱਖ
ਸੋਧੋਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਜਿਸਮ ਨਿੱਕੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੀਦੇ ਅਤੇ ਬਾਰਲਾ ਟਾਂਚਾ ਲੱਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ "ਕਾਈਟਨ" ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸਮ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵੱਡੇ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: 1- ਸਿਰ, 2- ਥੋਰੈਕਸ ਤੇ 3- ਐਬਡੋਮਨ। ਸਿਰ ਤੇ ਦੋ ਹੱਸੀ ਅਨਟੀਨੇ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਜੋੜਾ ਕੰਪਾਊਂਡ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਹਿੱਸੇ। ਥੋਰੈਕਸ ਤੇ ਛੇ ਟੁਕੜੀ ਲੱਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। 2 ਯਾ 4 ਪਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਐਬਡੋਮਨ ਦੇ 11 ਹਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਐਬਡੋਮਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ੁਰਾਕੀ, ਸਾਹੀ, ਖ਼ਾਰਜੀ ਤੇ ਜਣਨ ਵਿਖਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਕੀੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰ, ਲੱਤਾਂ, ਐਂਟੀਨਾ ਤੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਜਨਨ
ਸੋਧੋ
ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀੜੇ ਆਂਡਿਆਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਰਟੀਲਾਈਜ਼ੀਸ਼ਨ ਤੇ ਵਾਧਾ ਅੰਡੇ ਵਿੱਚ ਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁਛ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਮਾਦਾ ਦੇ ਜਿਸਮ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਕਰੋਚ, ਐਫਿਡ, ਜ਼ੀਜ਼ੀ ਮੱਖੀ ਆਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਕੀੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਡੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਐਮਪਰੀਵ ਬਣਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਭਿੜ ਵਿਚ।
ਵਿਖਾਲਾ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ:
ਵਿਖਾਲਾ ਬਦਲਣ, ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੰਮ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਹਰ ਕੀੜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹਦੀ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। 1-ਪੂਰਾ ਵਿਖਾਲਾ ਬਦਲਣ, 2- ਅੱਧਾ ਵਿਖਾਲਾ ਬਦਲਣ
ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ
ਸੋਧੋਕੀੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਦੇ ਮਹੌਲ ਨਾਲ਼ ਰਾਬਤੇ ਲਈ ਬੜੇ ਹੱਸਾਸ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਜ ਕੀੜੇ (ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਮੁਖੀ) ਅਲਟਰਾ ਵਾਈਲਟ ਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਜ ਪੋਲਰ ਆਈਜ਼ ਚਾਨਣ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਜ ਮਾਦਾ ਦੇ ਫ਼ਿਰ ਅੰਮੂ ਨਜ਼ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਕਿਲੋ ਮੈਟਰੋਂ ਦੂਰੋਂ ਪਤਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਗਤੀ ਭਾਵ ਤੁਰਨਾ
ਸੋਧੋਕੀੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਡਣ ਦੀ, ਚੱਲਣ ਫਿਰਨ ਦੀ ਤੇ ਤੈਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।