ਕੈਖੁਸ੍ਰਾਊ ਜਹਾਨ
ਹਾਜੀ ਨਵਾਬ ਬੇਗਮ ਡੇਮ ਸੁਲਤਾਨ ਜਹਾਨ (9 ਜੁਲਾਈ 1858 – 12 ਮਈ 1930) ਭੋਪਾਲ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਬੇਗਮ ਸੀ ਜਿਸਨੇ 1901 ਤੋਂ 1926 ਤੱਕ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।[1][2][3]
| ਸੁਲਤਾਨ ਜਹਾਨ ਬੇਗਮ سلطان جہان بیگم | |
|---|---|
 | |
| ਭੋਪਾਲ ਦੀ ਨਵਾਬ ਬੇਗਮ | |
| ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ | 16 ਜੂਨ 1901 – 20 ਅਪ੍ਰੈਲ 1926 |
| ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀ | ਸੁਲਤਾਨ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਬੇਗਮ |
| ਵਾਰਸ | ਹਾਮੀਦੂਲ੍ਹਾ ਖ਼ਾਨ |
| ਜਨਮ | 9 ਜੁਲਾਈ 1858 ਭੋਪਾਲ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ, ਹੁਣ ਭਾਰਤ |
| ਮੌਤ | 12 ਮਈ 1930 (aged 71) |
| ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ | ਅਹਿਮਦ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਬਹਾਦੁਰ |
| ਔਲਾਦ | ਬਿਲਕ਼ੀਸ ਜਹਾਨ ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਬੇਗਮ ਮੁਹੰਮਦ ਨਾਸਰੁਅੱਲ੍ਹਾ ਖ਼ਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਉਬਾਈਦੂਅੱਲ੍ਹਾ ਖ਼ਾਨ ਆਸਿਫ਼ ਜਹਾਨ ਬੇਗਮ ਹਾਮੀਦੂਲ੍ਹਾ ਖ਼ਾਨ |
| ਪਿਤਾ | ਬਾਕ਼ੀ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਬਹਾਦੁਰ |
| ਮਾਤਾ | ਸੁਲਤਾਨ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਬੇਗਮ |
ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਸੁਲਤਾਨ ਜਹਾਨ (ਸੁਲਤਾਨ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਖ਼ਿਤਾਬ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਨਾਂ ਹੈ) ਦਾ ਜਨਮ ਭੋਪਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਨਵਾਬ ਬੇਗਮ ਸੁਲਤਾਨ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਜਰਨਲ ਐਚਐਚ ਨਾਸਿਰ ਉਦ-ਦੌਲਾ, ਨਵਾਬ ਬਾਕ਼ੀ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਬਹਾਦੁਰ (1823-1867) ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਜਿਉਣ ਵਾਲੀ ਇਕਲੌਤੀ ਬੱਚੀ ਸੀ। 1868 ਵਿੱਚ, ਉਸਦੀ ਦਾਦੀ, ਸਿਕੰਦਰ ਬੇਗਮ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਤਾ ਉਸਦੀ (ਦਾਦੀ) ਰਾਜ ਗੱਦੀ ਦੀ ਉੱਤਰਧਿਕਾਰੀ ਰਹੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਭੋਪਾਲ ਦੀ ਰਾਜ ਗੱਦੀ ਦੇ ਦੀ ਉੱਤਰਧਿਕਾਰੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ 1901 ਵਿੱਚ, ਸੁਲਤਾਨ ਜਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਦਾਰ-ਉਲ-ਇਕਬਾਲ-ਏ-ਭੋਪਾਲ ਦੀ ਨਵਾਬ ਬੇਗਮ ਬਣ ਗਈ।
ਨਵਾਬ ਬੇਗਮ
ਸੋਧੋ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਦਾਦੀ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸੁਧਾਰਕ, ਸੁਲਤਾਨ ਜਹਾਨ ਨੇ ਭੋਪਾਲ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ 1918 ਵਿੱਚ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਜਨਤਕ ਹਿਦਾਇਤਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਔਰਤ ਸਿੱਖਿਆ' ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਸੀ।[4] ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਬਣਾਏ ਅਤੇ ਯੋਗ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। 1920 ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ, ਉਹ ਅਲੀਗੜ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਸੰਸਥਾਪਕ ਚਾਂਸਲਰ ਰਹੀ। 2020 ਤੱਕ, ਉਹ ਇਕਲੌਤੀ ਔਰਤ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਅਲੀਗੜ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਕੁਲਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।[5]
ਸਿਰਫ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰਕ ਨਹੀਂ, ਨਵਾਬ ਬੇਗਮ ਨੇ ਟੈਕਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ, ਸੈਨਾ, ਪੁਲਿਸ, ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹਾਂ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਕਾਰਜਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸ ਨੇ 1922 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਧਾਨਕਾਰੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਗਰ ਪਾਲਿਕਾਵਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
1914 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਲ-ਇੰਡੀਆ ਮੁਸਲਿਮ ਲੇਡੀਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ। ਸੁਲਤਾਨ ਜਹਾਂ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਵਿਰਾਸਤ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਵਿਆਪਕ ਟੀਕਾ ਅਤੇ ਟੀਕਾਕਰਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜਲ ਸਪਲਾਈ ਤੇ ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲੇਖਕ ਵਜੋਂ, ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿਦਾਇਤ ਉਜ਼-ਜ਼ੌਜਨ, ਸਬਿਲ ਉਲ-ਜੀਨਨ, ਤੰਦੁਰੁਸਤੀ (ਸਿਹਤ), ਬਚਨ-ਕੀ-ਪਰਵਰਿਸ਼, ਹਿਦਾਤ ਤਿਮਰਦਰੀ, ਮਿਸ਼ਤ-ਓ-ਮੋਸ਼ੀਰਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਹ ਕਈ ਸਨਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੀ।
1926 ਵਿੱਚ, 25 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੁਲਤਾਨ ਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ ਹਮੀਦੁੱਲਾ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਚਾਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, 71 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ
ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ =
ਸੋਧੋ"ਬੇਗਮੋਂ ਕਾ ਭੋਪਾਲ" (2017), ਰਚੀਤਾ ਗੋਰੋਵਾਲਾ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫਿਲਮ ਹੈ। ਇਹ ਭੋਪਾਲ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਬੇਗਮਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਵਵੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦੀ ਹੈ।[6]
ਖ਼ਿਤਾਬ
ਸੋਧੋ- 1858–1868: ਨਵਾਬਜ਼ਾਦੀ ਸੁਲਤਾਨ ਕੈਖੁਸ੍ਰਾਉ ਜਹਾਨ ਬੇਗਮ ਸਾਹਿਬਾ
- 1868–1877: ਨਵਾਬਜ਼ਾਦੀ ਸੁਲਤਾਨ ਕੈਖੁਸ੍ਰਾਉ ਜਹਾਨ ਬੇਗਮ ਸਾਹਿਬਾ, ਵਲੀ ਅਹਦ ਬਹਾਦੁਰ
- 1877–1901: ਨਵਾਬਜ਼ਾਦੀ ਸੁਲਤਾਨ ਕੈਖੁਸ੍ਰਾਉ ਜਹਾਨ ਬੇਗਮ ਸਾਹਿਬਾ, ਵਲੀ ਅਹਦ ਬਹਾਦੁਰ
- 1901–1904: ਉਸਦੀ ਪੂਰਵਜ ਸਿਕੰਦਰ ਸੁਲਤਾਨ, ਲਫਤੀਖਾਰ ਉਲ -ਮੁਲਕ, ਨਵਾਬ ਸੁਲਤਾਨ ਕੈਖੁਸ੍ਰਾਉ ਜਹਾਨ ਬੇਗਮ ਸਾਹਿਬਾ, ਦਾਰ ਉਲ-ਇਕ਼ਬਾਲ-ਇ-ਭੋਪਾਲ ਦੀ ਨਵਾਬ ਬੇਗਮ
ਸਨਮਾਨ
ਸੋਧੋ- ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਮੈਡਲ ਸਿਲਵਰ– 1877
- ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ– 1903
- ਨਾਇਟ ਗ੍ਰਾਂਡ ਕਮਾਂਡਰ ਆਫ਼ ਦ ਆਰਡਰ ਆਫ਼ ਦ ਇੰਡੀਅਨ ਇਮਪਾਇਰ – 1904
- ਉਸਮਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਨੋਬਲਟੀ ਦੀ ਸੂਚੀ (ਨਿਸ਼ਾਨ-ਇ-ਮਾਜਿਦੀ) – 1911
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "Sultan Jahan, Begum of Bhopal". royalcollection. Royal Collection Trust. Retrieved 23 September 2015.
- ↑ "HISTORY OF BHOPAL". Bhopal.nic.in. Retrieved 18 February 2016.
- ↑ Frances Pritchett. "bhopalbegams". Columbia.edu. Retrieved 18 February 2016.
- ↑ "The remarkable Begums who defied patriarchal norms to rule Bhopal for more than a century". 3 June 2019.
- ↑ "Aligarh Muslim University || Public Relations Officer". Amu.ac.in. Retrieved 18 February 2016.
- ↑ Pal, Shubhodeep (14 September 2018). "Documentary review: Begamon ka Bhopal". The Hindu (in Indian English).