ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ

ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ( Urdu: تحریکِ خاکسار ) ਲਾਹੌਰ, ਪੰਜਾਬ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਤਹਿਰੀਕ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1931 ਵਿੱਚ ਇਨਾਇਤੁੱਲਾ ਖਾਨ ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣਾ ਸੀ। [1]

ਖ਼ਾਕਸਾਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਿਆ। [2] [3] [4] [5] ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਹਰ ਕਿਸੇ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਧਰਮ, ਨਸਲ ਅਤੇ ਜਾਤ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਰੁਤਬੇ ਦੇ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰੇ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਲਈ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਫ਼ੀਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖੀ। ਮਨੁੱਖਜਾਤੀ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਹੋਣ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [6] [7]

ਇਤਿਹਾਸ

ਸੋਧੋ
 
ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਕਸਾਰ
ਤਸਵੀਰ:Salam Masdoosi in Khaksar Tahreek Hyderabad MJ Market.jpg
ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਕਸਾਰ

1930 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ, [lower-alpha 1] ਅੱਲਾਮਾ ਮਸ਼ਰੀਕੀ, ਇੱਕ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਮੁਸਲਿਮ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਕੁਝ ਲੋਕ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।[9] ਉਸ ਨੇ ਸਵੈ-ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਚਾਲ-ਚਲਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜੋ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ 1924 ਦੇ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਸਨ, ਜਿਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ। ਤਜ਼ਕਿਰਾ। ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਗ੍ਰੰਥ, ਇਸ਼ਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੇ ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਦੀ ਨੀਂਹ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, [8] ਜਿਸਨੂੰ ਰਾਏ ਜੈਕਸਨ ਨੇ "... ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣਾ ਵੀ ਸੀ।" [9] ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਫਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਖ਼ਾਕ ਅਤੇ ਸਰ ਤੋਂ ਲਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਪਸੰਦ ਹੈ ਅਤੇ ਮੋਟੇ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਨਿਮਰ ਵਿਅਕਤੀ" ਵਜੋਂ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [9] [6]

ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, [9] ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਇਛਰਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅੰਦੋਲਨ 90 ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਗਿਆ, ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ 300 ਨੌਜਵਾਨ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਏ। [8] 1942 ਤੱਕ ਇਹ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਚਾਲੀ ਲੱਖ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਜੈਕਸਨ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਸਦੀ "ਸਫਲਤਾ ਚਮਤਕਾਰੀ" ਸੀ। [9] ਅਲ-ਇਸਲਾਹ ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਅਖਬਾਰ ਵੀ ਕਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। [7]

4 ਅਕਤੂਬਰ 1939 ਨੂੰ, ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਸ਼ਰੀਕੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲਖਨਊ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਨੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ 30,000 ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਖਿਅਤ ਸਿਪਾਹੀਆਂ, 10,000 ਪੁਲਿਸ ਲਈ, ਅਤੇ 10,000 ਤੁਰਕੀ ਲਈ ਜਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਲੜਨ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ। ਉਸ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨਾ ਮੰਨੀ ਗਈ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

19 ਮਾਰਚ, 1940 ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ 3 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 32 ਜਾਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 300 ਖ਼ਾਕਸਾਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂ ਆਗਾ ਜ਼ੈਗ਼ਮ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਐਸਪੀ ਸ੍ਰੀ ਡੀ. ਗੈਂਸਫੋਰਡ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਸਰ ਸਿਕੰਦਰ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦਾ ਸੈਸ਼ਨ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨ ਲਈ ਜਿਨਾਹ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਪਰ ਜਿਨਾਹ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਨਾਲ਼ ਮੰਨੀ। [10]

ਤਹਿਰੀਕ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਹੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਦੀਆਂ ਸਖ਼ਤ ਨੀਤੀਆਂ ਕਾਰਨ, ਇਹ ਅਕਸਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੀ। ਅੱਲਾਮਾ ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ। ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮਰਨ ਵਰਤ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। [6] ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੂੰ 19 ਜਨਵਰੀ 1942 ਨੂੰ ਵੇਲੋਰ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਮਦਰਾਸ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਉਹ 28 ਦਸੰਬਰ 1942 ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਰਿਹਾ ਅਤੇ 2 ਜਨਵਰੀ 1943 ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚਿਆ। [11]

ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਸੀ, [2] [3] [4] ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਮਰਥਕ ਸੀ। [5] ਵੰਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ, ਖ਼ਾਕਸਾਰਾਂ ਨੇ ਦੁਖੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਜੋ ਉਹ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲਿਆ; ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਬਚ ਗਈਆਂ। [12] ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਵਲੰਟੀਅਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਕਲੋਨੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਚਾਕੂ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। [12]

ਅੱਲਾਮਾ ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ 4 ਜੁਲਾਈ 1947 ਨੂੰ ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਵੱਖਰੇ ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜ ਅਰਥਾਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁੜ ਜਾਗੀ ਉਮੀਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਜੋ ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ।

ਅਕਤੂਬਰ 1947 ਵਿੱਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਲੀਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਫਿਰਕੂ ਨਫ਼ਰਤ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਜਾਂ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਕਸਾਰ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। [13] [14]

ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ 27 ਅਗਸਤ 1963 ਨੂੰ ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਨਾਗਰਿਕ ਸਿਆਸੀ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਹੋਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਠਜੋੜ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇਹ 1977 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਲਾਇੰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। [6] [15] ]। [15]

ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ

ਸੋਧੋ
 
"ਅਲ-ਇਸਲਾਹ" (ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਦਾ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ)

ਚੌਵੀ ਅਸੂਲ

ਸੋਧੋ

ਮਾਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ 1931 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਤਹਿਰੀਕ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਸਨ; "ਰੱਬ ਦੀ ਉੱਤਮਤਾ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਵਿਚਾਰ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣਾ"। [16] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮਸ਼ਰੀਕੀ ਨੇ 29 ਨਵੰਬਰ 1936 ਨੂੰ ਸਿਆਲਕੋਟ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਕਸਾਰ ਕੈਂਪ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ 24 ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ ਦਿੱਤੀ। [17] ਇਹ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਭਾਸ਼ਣ ਅਤੇ ਤਹਿਰੀਕ ਦੇ ਬਾਨੀ ਦੇ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੇ ਤਹਿਰੀਕ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉ ਜਾਤ ਜਾਂ ਧਰਮ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉਠ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ; ਅਤੇ ਖ਼ਾਕਸਾਰਾਂ ਤੋਂ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ "ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਨੇਹ" ਨਾਲ਼ ਤਹਿਰੀਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਕਰਨ। [17] [6]

ਹਵਾਲੇ

ਸੋਧੋ
  1. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000026-QINU`"'</ref>" does not exist.
  2. ↑ 2.0 2.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000027-QINU`"'</ref>" does not exist. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name "Malik2000" defined multiple times with different content
  3. ↑ 3.0 3.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000028-QINU`"'</ref>" does not exist. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name "Talbot2013" defined multiple times with different content
  4. ↑ 4.0 4.1 Paracha, Nadeem F. (11 May 2014). "The election that created Pakistan" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Confessional religious parties like the Jamiat-i-Ulema-i-Hind (JUH), and radical right-wing outfits such as the Majlis-i-Ahrar and the Khaksar Movement were staunchly against the concept of 'Muslim Nationalism' being propagated by Jinnah and his party. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name "Paracha2014" defined multiple times with different content
  5. ↑ 5.0 5.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002B-QINU`"'</ref>" does not exist. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name "Husain" defined multiple times with different content
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 Profile of The Khaksar Movement on storyofpakistan.com website Retrieved 19 January 2018
  7. ↑ 7.0 7.1 Nasim Yousaf (24 August 2016). "The 'Belcha': Allama Mashriqi's powerful symbol for the Khaksar Tehrik". TwoCircles.net website. Retrieved 20 January 2018. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name "TwoCircles" defined multiple times with different content
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002D-QINU`"'</ref>" does not exist. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name "Amalendu2009pp72-73" defined multiple times with different content
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002E-QINU`"'</ref>" does not exist. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name "Jackson2011p60" defined multiple times with different content
  10. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002F-QINU`"'</ref>" does not exist.
  11. ↑ Syed Shabbir Hussain, Al-Mashriqi: The Disowned Genius, 1991, page 180, Publisher: Jang Publisher, Lahore, Pakistan.
  12. ↑ 12.0 12.1 Pal, Sanchari (12 September 2016). "Unknown and Unsung, They Saved Hundreds of Lives During Partition but Were Never Celebrated" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). The Better India.
  13. ↑ Khan, Yasmin (2011). "Performing Peace: Gandhi's assassination as a critical moment in the consolidation of the Nehruvian state". Modern Asian Studies. 45 (1): 57–80. doi:10.1017/S0026749X10000223.
  14. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000032-QINU`"'</ref>" does not exist.
  15. ↑ 15.0 15.1 Nazir Hussein Siyal (27 August 2016). "Nation still needs a dauntless leader like Allama Mashriqi: Khaksar Tehrik chief". Daily Times (newspaper). Retrieved 20 January 2018. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name "DailyTimes" defined multiple times with different content
  16. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000034-QINU`"'</ref>" does not exist.
  17. ↑ 17.0 17.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000035-QINU`"'</ref>" does not exist.

ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.
ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found

"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਖ਼ਾਕਸਾਰ_ਤਹਿਰੀਕ&oldid=749639" ਤੋਂ ਲਿਆ