ਕਲਪਨਾ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

'''ਕਲਪਨਾ''' ਤੋਂ ਭਾਵ [[ਸੰਵੇਦਨਾ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ|ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੀਆਂ]] (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੇਖਣਾ ਜਾਂ ਸੁਣਵਾਈ) ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤੁਰੰਤ ਨਿਵੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮਨ ਵਿਚਵਿੱਚ ਚਿੱਤਰ, ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਲਪਨਾ ਨਾਲ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਲਈ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇਕਸਾਰਤਾਪੂਰਨ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ।<ref name="Norman2000">Norman 2000 pp. 1-2</ref> <ref name="Sutton-Smith88">[//en.wikipedia.org/wiki/Brian_Sutton-Smith Brian Sutton-Smith] 1988, p. 22</ref><ref>[//en.wikipedia.org/wiki/Archibald_MacLeish Archibald MacLeish] 1970, p. 887</ref><ref name="Egan92">[//en.wikipedia.org/wiki/Kieran_Egan_(educationist) Kieran Egan] 1992, pp. 50</ref> ਕਲਪਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾ ਰਹੀ ਹੈ (ਬਿਰਤਾਂਤ),<ref>[//en.wikipedia.org/wiki/Northrop_Frye Northrop Frye] 1963, p. 49</ref> ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਟੀਕਤਾ "ਦੁਨੀਆ" ਉਤਪੰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੱਤ ਹੈ।<ref>As noted by [//en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Pascoli Giovanni Pascoli]</ref>

ਕਲਪਨਾ ਇੱਕ ਮਾਨਸਿਕ ਕੰਮਕਾਜ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਕਲਪ ਦੀ ਸਮਕਾਲੀ ਅਵਧੀ ਦਾ ਭਾਵ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿਚਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮਝੇ ਗਏ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਕੀਤੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਮ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕੁਝ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ "ਇਮੇਜਿੰਗ" ਜਾਂ "ਵਿਚਾਰ ਸ਼ਕਤੀ" ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਜਾਂ "ਉਤਪਾਦਕ" ਜਾਂ "ਰਚਨਾਤਮਕ" ਕਲਪਨਾ ਦੇ ਉਲਟ "ਪ੍ਰਜਨਨ" ਵਜੋਂ ਬੋਲਣ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਿਧਾ-ਵਿਭਾਜਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਛਾਪਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਿ੍ਰੈਂਟਲ ਕਾਰਟੇਕਸ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸਵੈ-ਇੱਛਤ ਚੋਟੀ ਦੇ ਥੱਲੇ ਕਲਪਨਾ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ, ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਯਾਦਾਂ ਦੋਵੇਂ, "ਮਨ ਦੀ ਅੱਖ" ਦੇ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਹਨ।

ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਰੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜਾਂ ਅਨੋਖੀ ਕਲਪਨਾ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਕਲਪਨਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੇਡ ਦਾ ਵਿਖਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ ਕਲਪਨਾ ਉਪਜਾਉਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਦੋ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਖੇਡਦੇ ਹਨ; ਪਹਿਲਾ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਣ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪੱਧਰ' ਤੇ ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮਨਮੌਜੀ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਹ ਅਸਲ , ਅਸਲੀਅਤ ਹੈ।<ref>{{Cite book|title=Child's play: myth, mimesis and make-believe.|last=Laurence Goldman|publisher=Berg Publishers|year=1998|isbn=1-85973-918-0|location=Oxford New York|quote=Basically what this means is that the children use their make-believe situation and act as if what they are acting out is from a reality that already exists even though they have made it up.imagination comes after story created.}}</ref>

ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ, ਸਿਸਰੋ ਨੇਧਿਆਨ ਕਰਦਿਆਾਂ ਵਕਰੋਕਤੀ ਵਿਚਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ "ਉਸ ਦੀ ਪਿਤਰਕੀ ਦੇ ਸਿਟਰਿਸ" ਅਤੇ "ਉਸ ਦੀ ਸੰਪਤੀ ਦੇ ਚੈਰਬਿਡੀ" ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਜੋ "ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ" ਸਨ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਬੁਲਾਰੇ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, "ਚੱਟਾਨ" ਅਤੇ "ਗੁੰਡ" (ਕ੍ਰਮਵਾਰ) ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ -ਮਨ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਧਾਰਨ ਹਨ ਜੋ ਸਿੱਧੇ ਰੂਪ ਵਿਚਵਿੱਚ ਉਹ ਦੇਖਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਸੁਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।<ref>[https://archive.org/stream/ciceroonoratorya00ciceuoft#page/239/mode/1upWatson, J.S. (trans. and ed.), ''Cicero on Oratory and Orators'', Harper & Brothers, (New York), 1875: Book III, C.XLI, p.239.]</ref>

"ਮਨ ਦੀ ਅੱਖ" ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੌਸਰ (ਸੀ .387) ਦੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਕਾਨਟਰਬਰੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਕਇੱਕ ਮਹਿਲ ਵਿਚਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਤਿੰਨੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕਇੱਕ ਅੰਨ੍ਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਸੀ "ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ"; ਅਰਥਾਤ, ਉਹ ਅੱਖਾਂ "ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਅੰਨ੍ਹੇ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੇਖਦੇ ਹਨ"।<ref>[https://archive.org/stream/canterburyprol00chauuoft#page/78/mode/1up ''The Man of Laws Tale'', lines 550-553.]</ref>

ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਆਮ ਵਰਤੋਂ ਮਨ ਵਿਚਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਲਈ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ, ਸੁਣਿਆ, ਜਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਯੋਜਨਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਅਨੁਭਵ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਖਾਸ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਨਿਮਨਲਿਖਤ ਹਨ: 

* ਕਲਪਨਾ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਗਲਪ ਵਿਚਵਿੱਚ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇਕਇੱਕ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਾਲਪਨਿਕ ਕਿਤਾਬਾਂ ਜਾਂ ਸਾਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਅਲਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਹੈ।<br />