ਮੇਘਦੂਤਮ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

| name =ਮੇਘਦੁਤਮ

| translator =

| image = [[ਤਸਵੀਰ:Meghdoot.jpg|thumb|right|200px|ਕਾਲੀਦਾਸ ਰਚਿਤ ਮੇਘਦੂਤ]]

| author = [[ਕਾਲੀਦਾਸ]]

| illustrator = ਕਾਲੀਦਾਸ

| cover_artist =

| country = ਭਾਰਤ

| language = ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ

| series =

| subject =

| genre = [[ਨਾਟਕ]]

| published =

| media_type =

| pages =

| isbn = <!-- Released before ISBN system implemented -->

| preceded_by =

| followed_by =

ਮੇਘਦੂਤ ਦੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅਤਾ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਤਰਫ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਟੀਕਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਟੀਕੇ ਲਿਖੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਅਨੇਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਕੇ ਅਤੇ ਇਸਨ੍ਹੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਕੇਬਣਾ ਕੇ ਕਈ ਦੂਤਕਾਵ ਲਿਖੇ। ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾ ਦਾ ਜੋ ਉਦਾੱਤ ਪ੍ਰਸਾਰ ਮੇਘਦੂਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਨਾਗਾਰਜੁਨ ਨੇ ਮੇਘਦੂਤ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਨੂਪਮ ਅੰਸ਼ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਮੇਘਦੂਤੰ ਕਵਿਤਾ ਦੋ ਖੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਹੈ। ਪੂਰਵਮੇਘ ਵਿੱਚ ਯਕਸ਼ ਬੱਦਲ ਨੂੰ ਮਧ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਮਗਿਰੀ ਤੋਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਉੱਤੇ ਅਲਕਾਪੁਰੀ ਤੱਕ ਦੇ ਰਸਤੇ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਤਰਮੇਘ ਵਿੱਚ ਯਕਸ਼ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਿਰਹਾਕੁਲ ਸੁਨੇਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਾਲੀਦਾਸ ਨੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਰੰਗ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਵੀ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਅੰਜਕ (ਆਤਮਪਰਕ) ਰਚਨਾ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਮੇਘਦੂਤ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗਲਗਭਗ 115 ਪਦ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸੰਸਕਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੇਰ - ਫੇਰ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਜਿਆਦਾ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਡਾ. ਐੱਸ. ਕੇ. ਡੇ ਦੇ ਮਤਾਨੁਸਾਰ ਮੂਲ ਮੇਘਦੂਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ 111 ਪਦ ਹਨ, ਬਾਕੀ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪਰਖੇਪ ਜੋੜੇ ਗਏ ਲਗਦੇ ਹਨ।

ਮੇਘਦੂਤ ਨੂੰ ਯੂਰਪੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਸੇਹਰਾ ਹੋਰੇਸ ਹੇਲਮਨ ਵਿਲਸਨ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ ''ਕਲਾਉਡ ਮੈਸੇਂਜਰ'' <ref name=Meghdutam>{{cite web|title=Meghdutam|url=http://www.akgupta.com/Poems/Meghdutam.htm|accessdate=28 February 2012}}</ref> 1813 ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ ।ਸੀ।

ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਨਲ ਨਾਮਕ ਆੱਖਾਨ ਵਿੱਚ ਨਲ ਅਤੇ ਦਮਯੰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਬੱਦਲ ਨ੍ਹੂੰ ਦੂਤ ਬਣਾਕੇਬਣਾ ਕੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸੰਦੇਸ਼ ਆਦਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਦੀ ਜੋ ਕਥਾ ਆਈ, ਉਹ ਵੀ ਦੂਤਕਾਵਿ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਹੀ ਨਕਲ ਹੈ। ਕਵੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ (੯ਵੀਂ ਸ਼ਤੀ ਈਸਵੀ) ਮੇਘਦੂਤ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮੰਦਾਕਰਾਂਤਾ ਛੰਦ ਵਿੱਚ ਤੀਰਥਕਰ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਚਾਰ ਸਰਗਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕਵਿ ਪ੍ਰਸੰਗ ਪਾਰਸ਼ਵਾਭਿਉਦਏ ਲਿਖਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੇਘ ਦੇ ਦੂਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੇਘਦੂਤ ਦੇ ਸ਼ਤਾਧਿਕ ਪਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ੧੫ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਨੇਮੀਨਾਥ ਅਤੇ ਰਾਜਮਤੀ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਕਰਮ ਕਵੀ ਨੇ ਨੇਮੀਦੂਤ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੇਘੂਦਤ ਦੇ ੧੨੫ ਪਦਾਂ ਦੇ ਅੰਤਮ ਚਰਣਾਂ ਨੂੰ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣਾਕੇਬਣਾ ਕੇ ਕਵੀ ਨੇ ਨੇਮੀਨਾਥ ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਤਿਅਕਤ ਰਾਜਮਤੀ ਦੇ ਬਿਰਹੁੰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜੈਨ ਕਵੀ ਚਰਿਤਰਸੁੰਦਰ ਗਣੀ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤਰਸਪਰਕ ਜੈਨ ਕਵਿਤਾ ਸ਼ੀਲਦੂਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਵਿਮਲਕੀਰਤੀ ਦਾ ਚੰਦਰਦੂਤ, ਅਗਿਆਤ ਕਵੀ ਦਾ ਚੇਤੋਦੂਤ ਅਤੇ ਮੇਘਵਿਜੈ ਉਪਾਧਿਆਏ ਦਾ ‘ਮੇਘਦੂਤ ਸਮੱਸਿਆ’ ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਹੋਰ ਜੈਨ ਕਾਵਿ ਹਨ।

*[https://www.punjabi-kavita.com/MahakaviKalidasa.php| ਮੇਘਦੂਤ ਮਹਾਂਕਵੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਅਨੁਵਾਦਕ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਆਜ਼ਾਦ]