ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਖੇਸ

ਖੇਸ (ਪੰਜਾਬੀ: ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ:کھیس, ਗੁਰਮੁਖੀ: ખેਸ) (ਪੰਜਾਬੀ ਉਚਾਰਨ: [kʰeːsː]) ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਤਲੇ ਸੂਤੀ ਕੰਬਲ ਵਾਲਾ ਕੱਪੜਾ ਹੈ; ਇਹ ਕੰਬਲਾਂ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਲਪੇਟਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਡੈਮਾਸਕ ਕੱਪੜਾ ਹੈ।[1][2]ਖੇਸ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੋਟੇ ਸੂਤੀ ਧਾਗੇ ਨਾਲ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੇਸ ਇੱਕ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਲਈ ਢਿੱਲੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਹਿਨਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਵਸਤੂ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਖੇਸ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੱਪੜਾ ਹੈ,[3]ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੇਤਰ ਜੋ ਇਸਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਖੇਸ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ, ਸਗੋਂ 19ਵੀਂ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੋਟੇ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[4][5]ਖੇਸ ਇੱਕ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਵਸਤੂ ਹੈ ਜੋ ਸਰੀਰ ਢੱਕਣ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[6][7][8][9][10][11]

A stout cloth used for bedding and wrap (shawl)
ਖੇਸ (ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪਤਲਾ ਕੰਬਲ, ਇਹ ਇੱਕ ਹੈਂਡੂਮ ਡੈਮਾਸਕ ਕੱਪੜਾ ਹੈ) ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਿਸਤਰੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਮੋਟੇ ਸੂਤ ਦੇ ਬਣੇ ਮੋਟੇ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜੇ ਨੂੰ, ਜੋ ਉੱਤੇ ਲੈਣ ਅਤੇ ਥੱਲ ਵਿਛਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਖੇਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਖੇਸ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਜੇ ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਪੁਰਸ਼, ਇਸਤਰੀ, ਸੰਤ, ਮਹਾਤਮਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਖੇਸ ਉੱਪਰ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਰੁਪਇਆ ਰੱਖ ਕੇ ਭੇਂਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਵਿਆਹਾਂ ਸਮੇਂ ਮਿਲਣੀ ਦੀ ਤਸਮ ਵੀ ਖੇਸ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

ਖੇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਜੁਲਾਹੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਸ ਦੀ ਤਾਣੀ ਤਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਤਾਣੀ ਨੂੰ ਪਾਣ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਫੇਰ ਕੁੰਬਲ ਉੱਪਰ ਖੇਸ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਖੇਸ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਬਣਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਡੱਬਾ ਖੇਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਦੋ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਸੂਤ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਚਾਰਖਾਨੇ ਦਾ ਖੇਸ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਖੇਸ ਸਰਦੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਲੋਕ ਜਿਆਦਾ ਉੱਪਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਖੇਸ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਮਜਨੂੰ ਖੇਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਕ ਬੁਲਬੁਲ ਚਸ਼ਮ ਖੇਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੁਣਤੀ ਵੱਖਰੀ-ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਬਦਾਮੀ ਰੰਗ ਦੀ ਕਪਾਹ ਦੇ ਖੇਸ ਵੀ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾਖੀ ਖੇਸ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਸਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਨੀਆਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਖੇਸਾਂ ਦੇ ਸਿਰਿਆਂ ਤੇ ਬੁੰਬਲ ਵੱਟੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਖੇਸਾਂ ਦੀ ਬੁੰਬਲਾਂ ਦੀ ਜੰਜੀਰੀ ਵੀ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੁੰਬਲ ਹੋਰ ਹੰਢਣਸਾਰ ਤੇ ਸੋਹਣੇ ਲੱਗਦੇ ਸਨ।

ਹੁਣ ਖੇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਕੰਬਲਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਖੇਸ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਤੇ ਖੋਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਗਈ ਹੈ।[12]

ਉਤਪਾਦਨ ਸੋਧੋ

ਭਾਰਤ ਸੋਧੋ

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਤਪਾਦਨ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[13] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਮਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[14][15][16]

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸੋਧੋ

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਤਪਾਦਨ ਦੱਖਣੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ( ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ, ਮੁਲਤਾਨ, ਅਤੇ ਚੋਲਿਸਤਾਨ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ)[17] ਅਤੇ ਸਿੰਧ ( ਨਸੇਰਪੁਰ, ਸਹਿਵਾਨ ਸ਼ਰੀਫ ਅਤੇ ਠੱਟਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ)[18][19] ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[20][21][22]

ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ

  1. ↑ Tortora, Phyllis G.; Johnson, Ingrid (2013-09-17). The Fairchild Books Dictionary of Textiles. A&C Black. pp. 327, 357, 361. ISBN 978-1-60901-535-0.
  2. ↑ Mukharji, T. N. (1888). Art-manufactures of India. Gerstein - University of Toronto. Calcutta. p. 323.
  3. ↑ "The Lost Tartan Khes of India – Global InCH- International Journal of Intangible Cultural Heritage". Retrieved 2020-11-30.
  4. ↑ Parshad, Gopal (2007). Industrial Development in Northern India: A Study of Delhi, Punjab and Haryana, 1858-1918. National Book Organisation. ISBN 978-81-87521-20-4.
  5. ↑ Punjab (India) (2000). Punjab State Gazetteer (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Revenue and Rehabilitation Department, Punjab. pp. 299, 566.
  6. ↑ A. BISWAS. Indian Costumes.
  7. ↑ Baden-Powell, Baden Henry (1872). Hand-book of the Manufactures & Arts of the Punjab: With a Combined Glossary & Index of Vernacular Trades & Technical Terms ... Forming Vol. Ii to the "Hand-book of the Economic Products of the Punjab" Prepared Under the Orders of Government. Punjab printing Company. pp. 6, 16, 22.
  8. ↑ Rutnagur, Sorabji M. (1984). The Indian Textile Journal. Business Press. p. 139.
  9. ↑ Industries, Pakistan Ministry of; Yacopino, Feliccia (1977). Threadlines Pakistan. Ministry of Industries, Government of Pakistan.
  10. ↑ Askari, Nasreen; Crill, Rosemary; Museum, Victoria and Albert (1997). Colours of the Indus: Costume and Textiles of Pakistan. M. Holberton. pp. 12, 88, 142. ISBN 978-1-85894-044-1.
  11. ↑   "India" Encyclopædia Britannica 14 (11th ed.) 1911 pp. 375 to 421 
  12. ↑ ਕਹਿਲ, ਹਰਕੇਸ਼ ਸਿੰਘ (2013). ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼. ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: Unistar books pvt.ltd. ISBN 978-93-82246-99-2.
  13. ↑ Harris, Jennifer (2020-09-16). A Companion to Textile Culture. John Wiley & Sons. p. 176. ISBN 978-1-118-76890-7.
  14. ↑ Pradesh (India), Uttar (1959). Uttar Pradesh District Gazetteers: Allahabad. Government of Uttar Pradesh. p. 133.
  15. ↑ Gazetteer of the Rampur State. W.C. Abel, Government Press, United Provinces. 1911. p. 34.
  16. ↑ Mukhopādhyāẏa, Trailokyanātha (1888). Art-manufactures of India: Specially Compiled for the Glasgow International Exhibition, 1888. Superintendent of Government Printing. p. 321.
  17. ↑ Claus, Peter J.; Diamond, Sarah; Mills, Margaret Ann (2003). South Asian Folklore: An Encyclopedia – Afghanistan, Bangladesh, India, Nepal, Pakistan, Sri Lanka. Taylor & Francis. p. 394. ISBN 978-0-415-93919-5.
  18. ↑ Industries, Pakistan Ministry of; Yacopino, Feliccia (1977). Threadlines Pakistan. Ministry of Industries, Government of Pakistan. pp. 60, 63.
  19. ↑ Arts and Crafts of Pakistan. Export Promotion Bureau, Government of Pakistan. 1994. p. 40.
  20. ↑ Arts and Crafts of Pakistan. Export Promotion Bureau, Government of Pakistan. 1994. p. 40.
  21. ↑ Sind Quarterly. Shah Abdul Latif Cultural Society. 1994.
  22. ↑ Fanthorpe, Helen, ed. (2020). Insight Guides Pakistan (eBook ed.). Apa Publications. "Textiles" section. ISBN 9781839052583. Retrieved 4 December 2020 – via Google Books.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਖੇਸ&oldid=737473" ਤੋਂ ਲਿਆ