ਗਾਂਧੀ ਸਾਗਰ ਡੈਮ
ਗਾਂਧੀਸਾਗਰ ਡੈਮ 168 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਤੋਂ ਕਿ.ਮੀ. ਡੈਮ ਚੰਬਲ ਨਦੀ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਗਾਂਧੀ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਭਾਰਤ ਦੀ ਚੰਬਲ ਨਦੀ 'ਤੇ ਬਣੇ ਚਾਰ ਵੱਡੇ ਡੈਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਡੈਮ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਮੰਦਸੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ 62.17 metres (204.0 ft) ਉੱਚਾ ਖੜਾ ਇੱਕ ਚਿਣਾਈ ਗਰੈਵਿਟੀ ਡੈਮ ਹੈ ਉੱਚ, 22,584 km2 (8,720 sq mi) ਦੇ ਕੈਚਮੈਂਟ ਖੇਤਰ ਤੋਂ 7.322 ਬਿਲੀਅਨ ਘਣ ਮੀਟਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਸਟੋਰੇਜ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਨਾਲ । ਡੈਮ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ 7 ਮਾਰਚ 1954 ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ,[1] ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਡੈਮ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਠੇਕੇਦਾਰ ਦਵਾਰਕਾ ਦਾਸ ਅਗਰਵਾਲ ਐਂਡ ਐਸੋਸੀਏਟਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1960 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵਾਧੂ ਡੈਮ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਡੈਮ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ 115-MW ਹਾਈਡ੍ਰੋਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪਾਵਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਖੇਡਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜ 23-MW ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਲਗਭਗ 564 GWh ਦੀ ਕੁੱਲ ਊਰਜਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।[2] ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੱਡੇ ਗਏ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੋਟਾ ਬੈਰਾਜ ਦੁਆਰਾ 427,000 hectares (1,060,000 acres) ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 104 kilometres (65 mi) ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕੋਟਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਡੈਮ ਦੀ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ।[1][3][4]
ਇਹ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਰਵਾਸੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਬਰਡ ਲਾਈਫ ਏਜੰਸੀ (IBA) ਨੇ "A4iii" ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੇ ਤਹਿਤ ਸਰੋਵਰ ਨੂੰ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਮੰਡਲੀ ਕੁਝ ਬਿੰਦੂਆਂ 'ਤੇ 20,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[5]
ਭੂਗੋਲ
ਸੋਧੋ
ਚੰਬਲ ਨਦੀ (ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਚਮਰਿਆਵਤੀ ਨਦੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਵਿੰਧਿਆ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ 853 metres (2,799 ft) ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਉੱਠਦੀ ਹੈ।, 15 kilometres (9.3 mi) ਇੰਦੌਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਹੂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪੱਛਮ-ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ। ਇਹ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਉੱਤਰ-ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਵਗਦਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਮੁੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀਮਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਸੰਗਮ ਤੱਕ ਇਸਦੀ ਕੁੱਲ ਲੰਬਾਈ 900 kilometres (560 mi) ਹੈ।[6]
ਚੰਬਲ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕੱਢਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ, ਬਨਾਸ, ਜੋ ਅਰਾਵਲੀ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਉੱਠਦੀ ਹੈ, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਕੱਢਦੀ ਹੈ। ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਸੰਗਮ 'ਤੇ, ਚੰਬਲ ਭਿੰਡ ਅਤੇ ਇਟਾਵਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਭਰੇਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਚਨਾਦਾ ਵਿਖੇ ਚਾਰ ਹੋਰ ਨਦੀਆਂ - ਯਮੁਨਾ, ਕਵਾੜੀ, ਸਿੰਧ ਅਤੇ ਪਹੂਜ - ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਦਰਿਆ ਨੂੰ 860 millimetres (34 in) ਦੀ ਔਸਤ ਸਾਲਾਨਾ ਵਰਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਬਾਰਸ਼-ਅਧਾਰਿਤ ਕੈਚਮੈਂਟ ਖੇਤਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।, ਤਾਪਮਾਨ ਸੀਮਾ 2 °C (36 °F) ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ 40 °C (104 °F), ਅਤੇ 30% ਤੋਂ 90% ਤੱਕ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ ਨਮੀ।[6]
344 kilometres (214 mi) ਅਤੇ 440 kilometres (270 mi) ਚੰਬਲ ਦੇ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਖੱਡਾਂ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੈ; ਗਾਂਧੀ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਇਸ ਖੱਡ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਡੈਮ 168 kilometres (104 mi) ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਮੰਦਸੌਰ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਤੋਂ।[1]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ 1.0 1.1 1.2 "Gandhisagar Dam". National Informatics Center Mandsur. Archived from the original on 3 February 2012. Retrieved 11 May 2011.
- ↑ "Consultancy for formulating operational cost norms including O&M and escalation for Hydro Power for the Central Electricity Regulatory Commission" (PDF). Gandhi Sagar: Annexure 3, sr.no. 36. Central Electricity Regulatory Commission. Archived from the original (PDF) on 9 March 2012. Retrieved 11 May 2011.
- ↑ "Command Area Development Chambal, Kota". Kota Division National Informatics Centre. Archived from the original on 23 March 2012. Retrieved 10 May 2011.
- ↑ "Chambal Valley Project". Government of Rajasthan. Archived from the original on 4 ਮਾਰਚ 2016. Retrieved 10 May 2011.
- ↑ "Important Bird Areas in India – Madhya Pradesh" (PDF). Gandhisagar Reservoir. IBA. Retrieved 11 May 2011.
- ↑ 6.0 6.1 Jain, Sharad K.; Pushpendra K. Agarwal; Vijay P. Singh (2007). Hydrology and water resources of India- Volume 57 of Water science and technology library – Tributaries of Yamuna river. Springer. pp. 350–351. ISBN 978-1-4020-5179-1.Jain, Sharad K.; Pushpendra K. Agarwal; Vijay P. Singh (2007).