ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਾਹੂ
ਸ਼ਾਹੁ ਭੋਸਲੇ I (1682-1749 ਈਸਵੀ) ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਛਤਰਪਤੀ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ, ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਭੌਂਸਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ, ਉਹ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸੰਭਾਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਰੱਖਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
| ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਾਹੂ | |
|---|---|
| ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਛਤਰਪਤੀ | |
 | |
 5th Chhatrapati of the Maratha Empire | |
| ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ | 12 ਜਨਵਰੀ 1707[1] –15 ਦਸੰਬਰ 1749[2][3] |
| ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ | 12 ਜਨਵਰੀ 1708, ਸਤਾਰਾ[4] |
| ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀ | ਸ਼ਿਵਾਜੀ |
| ਵਾਰਸ | Rajaram II |
| ਪੇਸ਼ਵਾ | |
| ਜਨਮ | 18 ਮਈ 1682 Gangawali village Fort, Mangaon[5] |
| ਮੌਤ | 15 ਦਸੰਬਰ 1749 (ਉਮਰ 67)[6] Rangmahal Palace, Satara[6] |
| ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ | |
| ਔਲਾਦ |
|
| ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਣਾ | Bhosale |
| ਪਿਤਾ | Sambhaji |
| ਮਾਤਾ | Yesubai[8] |
| ਧਰਮ | Hinduism |
ਸ਼ਾਹੂ ਦੇ ਰਾਜ ਅਧੀਨ, ਮਰਾਠਾ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੋਨਿਆਂ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੇਸ਼ਵਾ, ਨਾਗਪੁਰ ਦੇ ਭੌਂਸਲੇ, ਗਾਇਕਵਾੜ, ਸ਼ਿੰਦੇ ਅਤੇ ਹੋਲਕਰ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਗੀਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਸ਼ਾਹੂ, ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵਜੋਂ, 1689 ਵਿੱਚ ਰਾਏਗੜ੍ਹ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ, ਫਿਰ ਮਰਾਠਿਆਂ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ, ਸ਼ਾਹੂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਿਆਦੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਾਹੂ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨਾਲ ਚੰਗਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ।[9][10] ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮੁਗਲ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਾ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਅੱਕਲਕੋਟ ਅਤੇ ਖਰਗੋਨ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਅਤੇ ਮਾਲੀਆ ਅਧਿਕਾਰ ਵੀ ਦਿੱਤੇ। 1707 ਵਿੱਚ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ, ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੂੰ ਮਰਾਠਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਟਕਰਾਅ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।[11][12] ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੀ ਚਾਚੀ ਤਾਰਾਬਾਈ, ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੀ ਵਿਧਵਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨੇ ਸ਼ਾਹੂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਲਈ ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਪਾਖੰਡੀ ਵਜੋਂ ਨਿੰਦਿਆ। ਉਸਨੇ ੧੭੦੮ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਾ ਗੱਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਾਰਾਬਾਈ ਨਾਲ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਯੁੱਧ ਵੀ ਲੜਿਆ।[13][14]
ਪਰਿਵਾਰ
ਸੋਧੋਸ਼ਾਹੂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਪਤਨੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚਾਰ ਧੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਪਾਰਵਤੀਬਾਈ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ੩ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ।[15] ਉਹ ਕਲਮ, ਰਾਏਗੜ ਦੇ ਇੱਕ ਮਮਲੇਦਾਰ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ ਸਦਾਸ਼ਿਵਰਾਓ ਭਾਊ ਨਾਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਉਹ ੧੫ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਉਸ ਦਾ ਕੰਨਿਆਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਸਤਾਰਾ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ, ਫਤਿਹਸਿੰਘ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਰਾਜਾਰਾਮ II ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਦ ਲਿਆ (ਜੋ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਤਾਰਾ ਦੇ ਰਾਜਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਇਆ)। ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਚਾਚੀ, ਤਾਰਾਬਾਈ ਨੇ ਉਸ ਕੋਲ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨ ਉਸਦਾ ਪੋਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦਾ ਵੰਸ਼ਜ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਠੱਗ ਵਜੋਂ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਲਾਜੀ ਬਾਜੀਰਾਓ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।[6]
ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਰਾਣੋਜੀ ਲੋਖੰਡੇ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਦ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਫਤਿਹਸਿੰਘ ਰਾਜੇ ਸਾਹਿਬ ਭੌਂਸਲੇ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਪਰੂਦ ਦੇ ਪਾਟਿਲ ਮੇਹਰਬਾਨ ਸਯਾਜੀ ਲੋਖੰਡੇ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਫਤਿਹਸਿੰਘ ਸਾਲ 1708 ਦੇ ਲਗਭਗ ਅਕਾਲਕੋਟ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰਾਜਾ ਬਣਿਆ।[1] ਗੋਦ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫਤਿਹਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅੱਕਲਕੋਟ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਫਤਿਹਸਿੰਘ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਨੇ ਅੱਕਲਕੋਟ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਭੌਂਸਲੇ ਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
ਮੌਤ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰ
ਸੋਧੋਦਸੰਬਰ 1749 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੀ ਵਿਧਵਾ, ਸਕਵਰਬਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਤਾਰਾ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰ ਬਾਰੇ ਤਾਰਾਬਾਈ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਲਾਜੀ ਬਾਜੀ ਰਾਓ ਦੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਾਜਿਸ਼ਾਂ ਕਾਰਨ ਸਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[16] ਸਤਾਰਾ ਦਾ ਉਸ ਦਾ ਗੋਦ ਲਿਆ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੂਜਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤਾਰਾਬਾਈ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੋਤਾ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸਤਾਰਾ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਅਸਲ ਤਾਕਤ ਹੋਰਾਂ ਕੋਲ ਸੀ : ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਰਾਬਾਈ ਨੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਲਾਜੀ ਬਾਜੀ ਰਾਓ ਰਾਜਸੱਤਾ ਤੇ ਕਾਬਜ ਰਹੇ।[17]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Mehta 2005, p. 55.
- ↑ Mehta 2005, p. 314.
- ↑ Rameshwarprasad Ganeshprasad Pandey (1980). Mahadji Shinde and the Poona Durbar. Oriental Publishers & Distributors. p. 3.
Shahu ruled for about forty-two years from January 12, 1708, to December 15, 1749
- ↑ Pī. E. Gavaḷī (1988). Society and Social Disabilities Under the Peshwas. National Publishing House. p. 5.
At last Shahu emerged victorious and ascended the throne at Satara on 12th January, 1708.
- ↑ Mehta 2005, p. 51.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Mehta 2005, p. 181.
- ↑ 7.0 7.1 Mehta 2005, p. 177.
- ↑ "Ruka'at-i-Alamgiri; or, Letters of Aurungzebe, with historical and explanatory notes". 1908.
- ↑ https://archive.org/stream/rukaatialamgirio00aurarich#page/152/mode/2up%7C Rukaat-i-Alamgiri page 153
- ↑ Maharashtra State Gazetteers: Buldhana. Director of Government Printing, Stationery and Publications, Maharashtra State. 1976.
Shahu, the son of Sambhaji along with his mother Yesubai, was made a prisoner
- ↑ Chatterjee, I. and Guha, S., 1999. "Slave-queen, waif-prince: Slavery and social capital in eighteenth-century India". The Indian Economic & Social History Review, 36(2), pp.165-186.
- ↑ Chatterjee, I. and Guha, S., 1999. "Slave-queen, waif-prince: Slavery and social capital in eighteenth-century India". The Indian Economic & Social History Review, 36(2), pp.165-186.
- ↑ A. Vijaya Kumari; Sepuri Bhaskar (1998). Social change among Balijas: majority community of Andhra Pradesh. MD. ISBN 9788175330726. Retrieved 2011-06-24.
- ↑ Sen, Sailendra (2013). A Textbook of Medieval Indian History. Primus Books. pp. 201–202. ISBN 978-93-80607-34-4.
- ↑ "Fatehsinh I Raje Sahib Bhonsle and Adoption (under India - Princely States: 1)". adoption.com. Retrieved 2020-09-19.
- ↑ Feldhaus, Anne (1996-03-21). Images of Women in Maharashtrian Literature and Religion (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). SUNY Press. pp. 181–188. ISBN 9780791428382. Archived from the original on 2018-03-24.
- ↑ Biswamoy Pati, ed. (2000). Issues in Modern Indian History. Popular. p. 30. ISBN 978-81-7154-658-9.