ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ
ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ (Persian: نورالنسا بیگم; meaning "Light among women"; ਮੌਤ ਫ਼ਰਵਰੀ 1701) ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਰਾਣੀ ਸੀ।[1]
| ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ | |
|---|---|
| ਜਨਮ | ਖੁਰਾਸਾਨ |
| ਮੌਤ | ਫ਼ਰਵਰੀ 1701 ਕਾਬੁਲ, ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ |
| ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ | |
| ਔਲਾਦ | ਰਫੀ-ਉਸ਼-ਸ਼ਾਨ |
| ਘਰਾਣਾ | ਤਿਮੂਰਿਦ (ਵਿਆਹ ਦੁਆਰਾ) |
| ਪਿਤਾ | ਮਿਰਜ਼ਾ ਸੰਜਰ ਖਾਨ |
| ਮਾਤਾ | ਜ਼ੀਨਤ-ਏ-ਆਲਮ ਬੇਗਮ |
| ਧਰਮ | ਇਸਲਾਮ |
ਉਹ ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਪੁੱਤਰ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਰਫੀ-ਉਸ਼-ਸ਼ਾਨ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ।[2] ਉਹ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ, ਰਫੀ-ਉਦ-ਦਰਾਜਤ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੂਜਾ, ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਇਬਰਾਹਿਮ ਦੀ ਨਾਨੀ ਸੀ। ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਣ ਤੋਂ ਛੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, 1701 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਪਰਿਵਾਰ
ਸੋਧੋਖੁਰਾਸਾਨ ਵਿਖੇ ਪੈਦਾ ਹੋਈ, ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸੰਜਰ ਖਾਨ ਦੀ ਧੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਜਮ-ਏ-ਸਾਨੀ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[2] ਉਸਦੀ ਮਾਂ, ਜ਼ੀਨਤ-ਏ-ਆਲਮ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ ਦੀ ਭਤੀਜੀ ਸੀ।[3] ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਭਰਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਾਕਿਰ ਖਾਨ ਸੀ।[4]
ਵਿਆਹ
ਸੋਧੋਉਸਨੇ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਨਾਲ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 30 ਦਸੰਬਰ 1659 ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਅਜ਼ਮ (ਭਵਿੱਖੀ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲੇ) ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਲਾੜੀ ਅਤੇ ਲਾੜੇ ਨੂੰ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਾਹੀ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।[5] 1671 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਮੁਅਜ਼ਮ ਦੇ ਇੱਕ ਏਜੰਟ ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਮਾਂ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਕੋਲ ਲੈ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਾਮ ਰਫੀ-ਉਸ਼-ਸ਼ਾਨ ਰੱਖਿਆ।[6]
ਉਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮੁਅਜ਼ਮ ਦੇ ਦਿਲ ਦਾ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਹਿੰਦੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦਾਨ ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ।[7] ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਿਹਾਰ, ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਅਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕਤਾ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦਾ ਦਿਲ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪਤਨੀਆਂ ਉਸ ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਕਰਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ 'ਤੇ ਅਨੈਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਅਬੁਲ ਹਸਨ ਕੁਤਬ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮੁਅਜ਼ਮ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਾ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਾੜੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਸੀ। ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ।[1][8]
ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪੱਖਪਾਤੀ ਅਤੇ ਮੁਅਜ਼ਮ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਚਲੀ ਗਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਬੁਲ ਹਸਨ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਮੁਅਜ਼ਮ ਵੀ ਉਸ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ।[8][9][1] ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਮੁਅਜ਼ਮ ਨੂੰ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਕੈਦ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[10] ਮੁਅਜ਼ਮ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਨੂੰ ਵੀ ਵੱਖਰੀਆਂ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[11][12] ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਖੁਸਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ ਅਕਸਰ ਅਪਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਝਿੜਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[13] ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅਫਸਰ ਨੂੰ ਮੁਅਜ਼ਮ ਅਤੇ ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਦੇ ਸ਼ੱਕੀ ਬੇਵਫ਼ਾਈ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ।[14] ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਜੂਲੀਆਨਾ ਡਾਇਸ ਦਾ ਕੋਸਟਾ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਰਹੀ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਨੌਕਰਾਣੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।
1693 ਵਿੱਚ, ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਅਤੇ ਮੁਅਜ਼ਮ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[15] 1699 ਵਿੱਚ, ਮੁਅਜ਼ਮ ਨੂੰ ਕਾਬੁਲ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ। ਕਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਠਹਿਰਾਅ ਦੌਰਾਨ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮੁਅਜ਼ਮ, ਅਮਤ-ਉਲ-ਹਬੀਬ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅਮਤ-ਉਲ-ਹਬੀਬ ਖੈਰਾਬਾਦ ਵਿਖੇ 1700 ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ।[4]
ਮੌਤ
ਸੋਧੋਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ ਦੀ ਮੌਤ ਫਰਵਰੀ 1701 ਵਿਚ ਕਾਬੁਲ ਵਿਖੇ ਹੋਈ।[4] ਨਿਕੋਲਾਓ ਮਾਨੂਚੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਉਹ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਭ ਤੋਂ ਨਿਪੁੰਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ"। ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਮੁਅਜ਼ਮ ਅਤੇ ਰਫੀ-ਉਸ਼-ਸ਼ਾਨ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਸੀ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ, ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਦਰਬਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਆਏ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ।[16]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ 1.0 1.1 1.2 Syed 1977, p. 343.
- ↑ 2.0 2.1 Irvine 2006, p. 141.
- ↑ Muni Lal, Mini Mughals (1989), p. 26
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Irvine 2006, p. 142.
- ↑ Sarkar 1947, p. 17.
- ↑ Sarkar 1947, p. 66.
- ↑ Sharma, Sudha (March 21, 2016). The Status of Muslim Women in Medieval India. SAGE Publications India. p. 212. ISBN 978-9-351-50567-9.
- ↑ 8.0 8.1 Sarkar 1972, p. 431.
- ↑ Sarkar 1972, pp. 431-2.
- ↑ Faruqui, Munis D. (August 27, 2012). The Princes of the Mughal Empire, 1504–1719. Cambridge University Press. pp. 111. ISBN 978-1-139-53675-2.
- ↑ Shashi, Shyam Singh (1999). Encyclopaedia Indica: Aurangzeb and his administrative measures. Anmol Publications. p. 270. ISBN 978-8-170-41859-7.
- ↑ Srivastava, M. P. (1995). The Mughal administration. Chugh Publications. p. 247. ISBN 978-8-185-61397-0.
- ↑ Latif 2010, p. 27.
- ↑ Sarkar, Sir Jadunath (1928). History of Aurangzib: Mainly based on Persian sources. S. C. Sarkar & Sons ltd. pp. 46–7.
- ↑ Latif 2010, p. 29.
- ↑ Manucci, Niccolao (1907). Storia Do Mogor: Or, Mogul India, 1653-1708 - Volume 3. J. Murray. pp. 254.
ਬਿਬਲੀਓਗ੍ਰਾਫੀ
ਸੋਧੋ- Syed, Anees Jahan (1977). Aurangzeb in Muntakhab-al Lubab. Somaiya Publications.
- Sarkar, Jadunath (1947). Maasir-i-Alamgiri: A History of Emperor Aurangzib-Alamgir (reign 1658-1707 AD) of Saqi Mustad Khan. Royal Asiatic Society of Bengal, Calcutta.
- Irvine, William (2006). The Later Mughals. Low Price Publications. ISBN 8175364068.
- Latif, Bilkees I. (2010). Forgotten. Penguin Books India. p. 31. ISBN 978-0-143-06454-1.
- Sarkar, Sir Jadunath (1972). History of Aurangzib based on original sources - Volume 4. S. C. Sarkar & Sons ltd.