ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ
ਮਿਰਜ਼ਾ ਕੁਤਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ (Persian: میرزا قطب الدین محمد اعظم) (28 ਜੂਨ 1653 - 20 ਜੂਨ 1707), ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ ਜਿਸਨੇ 14 ਮਾਰਚ 1707 ਤੋਂ 20 ਜੂਨ 1707 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਛੇਵੇਂ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀ ਦਿਲਰਾਸ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।
| ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ اعظم شاه | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ਪਾਦਸ਼ਾਹ ਅਲ-ਸੁਲਤਾਨ ਅਲ-ਆਜ਼ਮ | |||||
.jpg) ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਤਸਵੀਰ, ਅੰ. 1670 | |||||
| 7ਵਾਂ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ | |||||
| ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ | 14 ਮਾਰਚ 1707 – 20 ਜੂਨ 1707 | ||||
| ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀ | ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ | ||||
| ਵਾਰਸ | ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਾ | ||||
| ਜਨਮ | 28 ਜੂਨ 1653 ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ, ਭਾਰਤ | ||||
| ਮੌਤ | 20 ਜੂਨ 1707 (ਉਮਰ 53) ਜਜਾਊ, ਨੇੜੇ ਆਗਰਾ, ਭਾਰਤ | ||||
| ਦਫ਼ਨ | ਖੁਲਦਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ | ||||
| ਰਾਣੀਆਂ | |||||
| ਪਤਨੀਆਂ | |||||
| ਔਲਾਦ |
| ||||
| |||||
| ਘਰਾਣਾ | ਬਾਬਰ ਦਾ ਘਰਾਣਾ | ||||
| ਰਾਜਵੰਸ਼ |  ਤਿਮੂਰਿਦ ਵੰਸ਼ | ||||
| ਪਿਤਾ | ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ | ||||
| ਮਾਤਾ | ਦਿਲਰਾਸ ਬਾਨੂ ਬੇਗਮ | ||||
| ਧਰਮ | ਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ (ਹਨਾਫ਼ੀ) | ||||
ਆਜ਼ਮ ਨੂੰ 12 ਅਗਸਤ 1681 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਵਾਰਸ (ਸ਼ਾਹੀ ਅਲੀ ਜਾਹ) ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਇਸ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਿਹਾ।[2] ਆਪਣੇ ਲੰਬੇ ਫੌਜੀ ਕਰੀਅਰ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਬੇਰਾਰ ਸੁਬਾਹ, ਮਾਲਵਾ, ਬੰਗਾਲ, ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਆਜ਼ਮ ਨੇ 14 ਮਾਰਚ 1707 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 20 ਜੂਨ 1707 ਨੂੰ ਜਜਾਊ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ, ਬਿਦਰ ਬਖਤ, ਜਵਾਨ ਬਖਤ ਅਤੇ ਸਿਕੰਦਰ ਸ਼ਾਨ, ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸੌਤੇਲੇ ਭਰਾ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲੇ ਵਜੋਂ ਤਾਜ ਪਹਿਨਾਇਆ ਗਿਆ) ਨੇ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਜਨਮ
ਸੋਧੋਕੁਤਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਦਾ ਜਨਮ 28 ਜੂਨ 1653 ਨੂੰ ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਮੁਹੀ-ਉਦ-ਦੀਨ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 'ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀ ਦਿਲਰਾਸ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।[3][4][5][6][7] ਉਸਦੀ ਮਾਂ, ਜਿਸਦੀ ਉਸਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਤੋਂ ਚਾਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਬਦੀ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨ ਸਫਾਵੀ (ਸ਼ਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਖਾਨ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ) ਦੀ ਧੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪਰਸ਼ੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਫਾਵਿਦ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ।[8] ਇਸ ਲਈ, ਆਜ਼ਮ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਨਾ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਤਿਮੂਰਦ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਫਾਵਿਦ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ੂਨ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਆਜ਼ਮ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਹੰਮਦ ਅਕਬਰ, ਇੱਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ. ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦਾ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਖੂਨ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।[9]
ਆਜ਼ਮ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸੌਤੇਲੇ ਭਰਾ, ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਾ) ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਕਾਮ ਬਖ਼ਸ਼ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀਆਂ ਹਿੰਦੂ ਪਤਨੀਆਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ।[10] ਨਿਕੋਲਾਓ ਮਨੂਚੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਦਰਬਾਰੀ ਆਜ਼ਮ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵੰਸ਼ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤੱਥ ਤੋਂ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਖਾਨ ਸਫਾਵੀ ਦਾ ਪੋਤਾ ਸੀ।[11]
ਚਰਿੱਤਰ
ਸੋਧੋਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਜ਼ਮ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਿਆਣਪ, ਉੱਤਮਤਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਵੱਖਰਾ ਸੀ।[12][13] ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਦੇ ਉੱਤਮ ਚਰਿੱਤਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣਾ ਸਾਥੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਿਹਾ ਕਰਦਾ ਸੀ, "ਇਸ ਬੇਮਿਸਾਲ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਵਿਚਕਾਰ, ਵਿਛੋੜਾ ਨੇੜੇ ਹੈ।"[14] ਆਜ਼ਮ ਦੇ ਭੈਣਾਂ-ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਭੈਣਾਂ, ਰਾਜਕੁਮਾਰੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ: ਜ਼ੇਬ-ਉਨ-ਨਿਸਾ, ਜ਼ੀਨਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ, ਜ਼ੁਬਦਾਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਹੰਮਦ ਅਕਬਰ।
ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਆਜ਼ਮ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵਿਆਹ 13 ਮਈ 1668 ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਹੋਮ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ, ਰਮਾਨੀ ਗਭਰੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਰਹਿਮਤ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਅਹੋਮ ਰਾਜੇ, ਸਵਰਗਦੇਓ ਜੈਧਵਾਜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਆਹ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੀ।
3 ਜਨਵਰੀ 1669 ਨੂੰ, ਆਜ਼ਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ, ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ, ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਚਾਚੇ ਕ੍ਰਾਊਨ ਪ੍ਰਿੰਸ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੀ ਧੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਿਆਰੀ ਪਤਨੀ ਨਾਦਿਰਾ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ।
ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਉਸਦੀ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਪਤਨੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ 4 ਅਗਸਤ 1670 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ 'ਬਿਦਰ ਬਖਤ' ਰੱਖਿਆ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ, ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਉਮਰ, ਆਜ਼ਮ ਅਤੇ ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ (ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਮਨਪਸੰਦ ਨੂੰਹ ਹੈ) ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਬਿਦਰ ਬਖਤ, ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਸਫਲ ਜਰਨੈਲ ਦੇ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਬਿਦਰ ਬਖਤ ਵੀ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦਾ ਚਹੇਤਾ ਪੋਤਾ ਸੀ।
ਆਜ਼ਮ ਦਾ ਤੀਜਾ ਵਿਆਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਮਾਮੇ ਸ਼ਾਇਸਤਾ ਖਾਨ ਦੀ ਧੀ ਈਰਾਨ ਦੁਖਤ ਰਹਿਮਤ ਬਾਨੋ (ਪਰੀ ਬੀਬੀ) ਨਾਲ ਤੈਅ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1678 ਵਿੱਚ ਢਾਕਾ ਵਿੱਚ ਪਰੀ ਬੀਬੀ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਉਸਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ, ਢਾਕਾ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਔਰੰਗਾਬਾਦ (ਹੁਣ ਲਾਲਬਾਗ ਕਿਲ੍ਹਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਜ਼ਾਰ (ਮਜ਼ਾਰ) ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਆਜ਼ਮ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1681 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਤੀਜੀ (ਅਤੇ ਆਖਰੀ) ਪਤਨੀ, ਸ਼ਹਿਰ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ (ਪਾਦਸ਼ਾਹ ਬੀਬੀ) ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਆਦਿਲ ਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਕ ਅਲੀ ਆਦਿਲ ਸ਼ਾਹ II ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਬੀਜਾਪੁਰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਹੋਰ ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਆਜ਼ਮ ਦਾ ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਲਈ ਪਿਆਰ ਅਟੱਲ ਰਿਹਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ 1705 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸੀ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਦੀ ਬਾਕੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਹਨੇਰਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ
ਸੋਧੋ
ਸਾਲ 1685 ਵਿਚ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੇ ਕਿਲੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਸਿਕੰਦਰ ਆਦਿਲ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਲਈ ਲਗਭਗ 50,000 ਆਦਮੀਆਂ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ ਰਵਾਨਾ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਜਾਲਦਾਰ ਬਣਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਮੁਗਲ ਬੀਜਾਪੁਰ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਤਰੱਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਤੋਪਾਂ ਦੀਆਂ ਬੈਟਰੀਆਂ ਦੀ ਬਿਹਤਰ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ। ਖੜੋਤ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਖੁਦ 4 ਸਤੰਬਰ 1686 ਨੂੰ ਆਇਆ ਅਤੇ ਅੱਠ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ।
ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਸੂਬੇਦਾਰ
ਸੋਧੋਪ੍ਰਿੰਸ ਆਜ਼ਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਜ ਆਜ਼ਮ ਖਾਨ ਕੋਕਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1678 ਤੋਂ 1701 ਤੱਕ ਬੇਰਾਰ ਸੁਬਾਹ, ਮਾਲਵਾ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਗਵਰਨਰ (ਸੂਬੇਦਾਰ) ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[15] ਉਸਨੇ ਫਰਵਰੀ 1679 ਵਿੱਚ ਕਾਮਰੂਪ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਢਾਕਾ ਵਿੱਚ ਅਧੂਰੇ ਲਾਲਬਾਗ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਮੀਰ ਮੌਲਾ ਨੂੰ ਦੀਵਾਨ ਅਤੇ ਮੁਲੂਕ ਚੰਦ ਨੂੰ ਮਾਲੀਆ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹਜ਼ੂਰ-ਨਵੀਸ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[15] ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਆਜ਼ਮ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ 6 ਅਕਤੂਬਰ 1679 ਨੂੰ ਢਾਕਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।[15] ਮਰਾਠਿਆਂ; ਬੰਗਾਲ ਮੁਰਸ਼ਿਦਾਬਾਦ ਦੇ ਨਵਾਬਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ 1701 ਤੋਂ 1706 ਤੱਕ ਗੁਜਰਾਤ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਬਣਿਆ।
ਪਹੁੰਚ
ਸੋਧੋ
ਫ਼ਰਵਰੀ 1707 ਦੇ ਤੀਜੇ ਹਫ਼ਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਆਜ਼ਮ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਜ਼ਮ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਜ਼ਮ ਨੂੰ ਮਾਲਵੇ ਅਤੇ ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੂੰ ਬੀਜਾਪੁਰ ਭੇਜਿਆ। ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ ਆਜ਼ਮ ਨੂੰ ਵਿਦਾਇਗੀ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ, ਆਜ਼ਮ, ਜੋ ਮਾਲਵੇ ਜਾਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੁਕਿਆ ਸੀ, ਸ਼ਾਹੀ ਕੈਂਪ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਉਸਦੇ ਮਕਬਰੇ 'ਤੇ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਲਈ ਪਹੁੰਚਾਇਆ।[16] ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਵਿਵਾਦਤ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਏ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰਿੰਸ ਬਿਦਰ ਬਖਤ ਨੂੰ 20 ਜੂਨ 1707 ਨੂੰ ਜਜਾਊ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਸੌਤੇਲੇ ਭਰਾ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਅਜ਼ਮ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਗਲ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਸੀ, ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਾਰਿਆ ਅਤੇ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਸਕਟ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਸੁਬਾਹ ਦੇ ਲੱਖੀ ਜੰਗਲ ਦੇ ਇੱਕ ਜਮੀਂਦਾਰ ਈਸ਼ਾ ਖਾਨ ਨੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਕਬਰ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਕਬਰ, ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਖੁਲਦਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਸ਼ੇਖ ਜ਼ੈਨੂਦੀਨ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਕਬਰ ਵੀ ਹੈ।[17]
ਵੰਸ਼
ਸੋਧੋਇਸ ਭਾਗ ਨੂੰ ਕੋਈ ਹਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਜੋੜ ਕੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੋ। ਬਿਨਾਂ ਹਵਾਲਿਆਂ ਵਾਲ਼ੀ ਲਿਖਤ ਹਟਾਉਣਯੋਗ ਹੈ। |
| ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ਪੂਰਾ ਨਾਮ
ਸੋਧੋਪਾਦਸ਼ਾਹ-ਏ-ਮੁਮਲਿਕ ਅਬੂਲ ਫੈਜ਼ ਕੁਤਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ-ਏ-ਅਲੀ ਜਾਹ ਗਾਜ਼ੀ
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Garg, Sanjay (2018). Studies in Indo-Muslim History by S.H. Hodivala Volume II: A Critical Commentary on Elliot and Dowson's History of India as Told by its Own Historians (Vols. V-VIII) & Yule and Burnell's Hobson-Jobson. ISBN 9780429757778.
- ↑ Sir Jadunath Sarkar (1925). Anecdotes of Aurangzib. M.C. Sarkar & Sons. p. 21.
- ↑ Sarkar, Sir Jadunath (1912). History of Aurangzib Vol. I (PDF). Calcutta: M.C. Sarkar & Sons. p. 71.
- ↑ Eraly, Abraham (2007). The Mughal World: Life in India's Last Golden Age. Penguin Books India. p. 147.
- ↑ Chandra, Satish (2002). Parties and politics at the Mughal Court, 1707–1740. Oxford University Press. p. 50.
- ↑ Koch, Ebba (1997). King of the world: the Padshahnama. Azimuth Ed. p. 104.
- ↑ Nath, Renuka (1990). Notable Mughal and Hindu women in the 16th and 17th centuries A.D. New Delhi: Inter-India Publ. p. 148.
- ↑ Annie Krieger-Krynicki (2005). Captive princess: Zebunissa, daughter of Emperor Aurangzeb. Oxford University Press. p. 1.
- ↑ Sarkar, Sir Jadunath (1916). History of Aurangzib: First half of the reign, 1658–1681. M.C. Sarkar & sons. p. 54.
- ↑ Sir Jadunath Sarkar (1933). Studies in Aurangzib's reign: (being Studies in Mughal India, first series). Orient Longman. p. 43.
- ↑ Krynicki, Annie Krieger (2005). Captive Princess : Zebunissa, daughter of Emperor Aurangzeb. Oxford University Press. p. 102. ISBN 9780195798371.
- ↑ Elliot, Henry Miers (1959). The History of India: 1959 Volume 30 of The History of India: As Told by Its Own Historians; the Muhammadan Period; the Posthumous Papers of H. M. Elliot, Sir Henry Miers Elliot. Susil Gupta (India) Private. p. 48.
- ↑ Sarkar, Sir Jadunath (1974). History of Aurangzib: mainly based on Persian sources, Volume 5. Orient Longman. p. 219.
- ↑ Saqi Musta'idd Khan, Jadunath Sarkar (1947). Maasir-i-'Alamgiri: A History of the Emperor Aurangzib-'Alamgir. Royal Asiatic Society of Bengal. p. 320.
- ↑ 15.0 15.1 15.2 Karim, Abdul (2012). "Muhammad Azam, Prince". In Islam, Sirajul; Jamal, Ahmed A. (eds.). Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh (Second ed.). Asiatic Society of Bangladesh.
- ↑ Eraly, Abraham (2000). Emperors of the peacock throne : the saga of the great Mughals ([Rev. ed.]. ed.). New Delhi: Penguin books. pp. 510–513. ISBN 9780141001432.
- ↑ "World Heritage Sites – Ellora Caves – Khuldabad". Archaeological Survey of India. Archived from the original on 6 May 2015. Retrieved 15 April 2015.