ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ
ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਤੇ ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਸਾਊਥ ਏਸ਼ੀਆਈ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਵਰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ, ਲਹੌਰ, ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਤੇ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦਾ 81 ਵਰ੍ਹੇ ਪੁਰਾਣਾ ਇੱਕ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਅਤੇ ਮਿਲਣ ਬੈਠਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ।[1][2]
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਇਹਦਾ ਨਾਂ ਇੰਡੀਆ ਟੀ ਹਾਊਸ ਸੀ ਤੇ ਇਹਦਾ ਮੁੱਢ 1940 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਟੱਬਰ ਨੇ ਰੱਖਿਆ। ਵੰਡ ਮਗਰੋਂ ਇਹਦਾ ਨਾਂ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਆਮ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਟੀ ਹਾਊਸ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਫ਼ੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫ਼ੈਜ਼, ਇਬਨੇ ਇੰਸ਼ਾ, ਅਹਿਮਦ ਫ਼ਰਾਜ਼, ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ, ਮੁਨੀਰ ਨਿਆਜ਼ੀ, ਮੀਰਾਜੀ, ਕਮਾਲ ਰਿਜ਼ਵੀ, ਨਾਸਿਰ ਕਾਜ਼ਮੀ, ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਸੱਯਦ ਸੱਜਾਦ ਰਿਜ਼ਵੀ, ਉਸਤਾਦ ਅਮਾਨਤ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ, ਡਾਕਟਰ ਮੁਹੰਮਦ ਬਾਕਿਰ, ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਹੁਸੈਨ, ਇਫ਼ਤਖ਼ਾਰ ਜਾਲਬ, ਅਜ਼ੀਜ਼ ਅਲਹਕ, ਕਿਸ਼ੋਰ ਨਾਹੀਦ, ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰ ਅਲੀ ਸੱਯਦ, ਜਾਵੇਦ ਸ਼ਾਹੀਨ, ਸ਼ਾਹਿਦ ਹਮੀਦ, ਅਨੀਸ ਨਾਗੀ, ਸਆਦਤ ਸਈਦ, ਜ਼ਾਹਿਦ ਡਾਰ, ਸਲੀਮ ਸ਼ਾਹਿਦ ਅਤੇ ਸੱਯਦ ਕਾਸਿਮ ਮਹਿਮੂਦ ਇਥੇ ਆ ਕੇ ਬਹਿੰਦੇ ਤੇ ਚਾਹ ਪੀਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਅੱਗੇਵਧੂ ਸੋਚਾਂ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਬੈਠਣ ਦੀ ਉਚੇਚੀ ਥਾਂ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਾਰੋਬਾਰ ਮੰਦਾ ਪੈਣ ਕਾਰਨ 2000 ਵਿੱਚ ਇਹ ਟੀ ਹਾਊਸ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 8 ਮਾਰਚ 2013 ਨੂੰ ਇਸਨੂੰ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਖੋਲਿਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹਦੇ ਤੇ 85 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੇ ਠੀਕ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤੇ ਹੁਣ ਉਥੇ 60 ਬੰਦਿਆਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ।
ਇਹ ਮੁਕਾਮ ਦਰਅਸਲ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਕਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਦੀ ਬੈਠਕ ਸੀ ਸਗੋਂ ਇਹ ਚਾਹਖ਼ਾਨਾ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਮੁਲਕ ਭਰ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕ਼ਾਤ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਵੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਿਨਾ ਸ਼ੱਕ ਇਹ ਮੁਕਾਮ ਇੱਕ ਚੌਪਾਲ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਦਿਮਾਗ਼ਾਂ ਅਤੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨਾਲ ਤਾੱਲੁਕ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਆਪਣਾ ਨੁਕਤਾ ਨਜ਼ਰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਤਸ਼ਰੀਫ ਲਿਆਂਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਦਰਅਸਲ ਇਸ ਮੁਕਾਮ ਦੀ ਖ਼ੂਬੀ ਸੀ, ਵੱਖ ਵੱਖ ਨਜ਼ਰੀਆਂ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਗ਼ਰਜ਼ ਨਾਲ ਬਹਿਸ-ਮੁਬਾਹਿਸਿਆਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਹੀ ਇੱਥੇ ਦਾ ਕਨੂੰਨ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਇਹ ਮੁਕਾਮ ਬੌਧਿਕ ਬਹਿਸ-ਮੁਬਾਹਿਸਿਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ।
ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਅਨਾਰਕਲੀ ਤੇ ਨੀਲਾ ਗੁੰਬਦ ਕੋਲ਼ ਮਾਲ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ
ਸੋਧੋਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਸੋਧੋਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਇੰਡੀਆ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਇਹ ਚਾਹਖ਼ਾਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੇ 1940 ਤੋਂ 1944 ਤੱਕ ਇਸ ਚਾਹਖ਼ਾਨਾ ਤੇ ਹੋਟਲ ਨੂੰ ਚਲਾਇਆ ਮਗਰ ਉਸ ਦਾ ਕੰਮ ਕੁੱਝ ਚੰਗੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਾ ਜਮ ਸਕਿਆ। ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚਾਹ ਖਾਨਾ ਉੱਤੇ ਦੋ ਸਿੱਖ ਭਰਾ ਸਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਭਲਾ ਅਤੇ ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ਭੱਲਾ ਜੋ ਜ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਦੋ ਸਿੱਖ ਭਰਾ ਭਾਈ ਸਿਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਭੱਲਾ ਅਤੇ ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸਟੂਡੈਂਟ ਸਨ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਕਸਰ ਚਾਹ ਪੀਣ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। 1940 ਵਿੱਚ ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਭਰਾ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਗਰੈਜ਼ੂਏਸ਼ਨ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ-ਕਾਜ ਦੇ ਮੁਤਾੱਲਿਕ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਇੱਕ ਰੋਜ ਉਸ ਚਾਹਖ਼ਾਨੇ ਤੇ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਉਸ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਗੱਲ ਚੱਲ ਨਿਕਲੀ ਅਤੇ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਚਾਹ ਖਾਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਤਕਸੀਮ ਦੇ ਬਾਅਦ
ਸੋਧੋਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹਾਫਿਜ ਰਹੀਮ ਬਖ਼ਸ਼ ਸਾਹਿਬ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਹਿਜਰਤ ਕਰਕੇ ਲਾਹੌਰ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ 79 ਰੁਪਏ ਮਾਹੀਨਾ ਕਿਰਾਏ ਉੱਤੇ ਮਿਲਿਆ ਇਹ ਚਾਹ ਖਾਨਾ ਇੰਡਿਆ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਹੀ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੰਡੀਆ ਕੱਟ ਕੇ ਪਾਕ ਦਾ ਲਫਜ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਦੁਬਲਾ ਪੁਤਲਾ ਸ਼ਰੀਰ, ਲੰਮਾ ਕਦ, ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਬੌਧਿਕਤਾ ਦੀ ਚਮਕ, ਸਾਦਾ ਲਿਬਾਸ, ਕਮ ਸੁਖ਼ਨ, ਹਾਫਿਜ ਰਹੀਮ ਬਖ਼ਸ਼ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਲਖਨਊ ਦੇ ਕਦੀਮ ਵਜ਼ਾਦਾਰ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਤਾਜ਼ਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ। ਹਾਫਿਜ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਬੇਟਿਆਂ ਅਲੀਮ ਉੱਦੀਨ ਅਤੇ ਸਿਰਾਜ ਉੱਦੀਨ ਨੇ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੀ ਗੱਦੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਗੁੰਮ-ਗਸ਼ਤਾ ਚਾਹ ਖ਼ਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਚਾਹ ਖਾਨਾ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਅਦਬੀ, ਤਹਜ਼ੀਬੀ ਅਤੇ ਸਕਾਫ਼ਤੀ ਲੱਛਣ ਸੀ। ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਸ਼ਾਇਰਾਂ, ਅਦੀਬਾਂ, ਆਲੋਚਕਾਂ ਦਾ ਪੱਕਾ ਅੱਡਾ ਸੀ ਜੋ ਸਕਾਫ਼ਤੀ, ਅਦਬੀ ਮਹਿਫਲਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਅਦੀਬਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਘਰ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਜੁਦਾਈ ਗਵਾਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੇ ਪ੍ਰਫੁਲਿਤ ਦਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਸੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵੱਡੇ ਅਦਬੀ ਸੰਗਠਨ, ਹਲਕਾ ਅਰਬਾਬ ਜ਼ੌਕ ਅਤੇ ਅੰਜੁਮਨ ਤਰੱਕੀਪਸੰਦ ਮੁਸੰਨਿਫ਼ੀਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਸਵੇਰੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰਾਤ ਤੱਕ ਅਦਬੀ ਮਹਿਫਲਾਂ ਜਮੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ ਇੱਥੇ ਮੁਲਕ ਭਰ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕ਼ਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਇਤਵਾਰ ਨੂੰ ਟੀ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਤੀਲ ਧਰਨੇ ਨੂੰ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਜੋ ਕੋਈ ਆਉਂਦਾ ਕੁਰਸੀ ਨਾ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਦੋਸਤ ਦੇ ਨਾਲ ਬੈਠ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਬਾਰੇ ਬੜੇ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਬਹਿਸਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ।
ਟੀ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਵਾਲੇ ਅਦੀਬਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਇੱਕ ਦੇ ਬਾਕ਼ੀ ਕਿਸੇ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਪੱਕਾ ਆਮਦਨੀ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਅਦਬੀ ਪਰਚੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਗ਼ਜ਼ਲ, ਨਜ਼ਮ ਜਾਂ ਕੋਈ ਅਫ਼ਸਾਨਾ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਪੰਦਰਾਂ ਵੀਹ ਰੁਪਏ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਲੇਕਿਨ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਲਬ ਉੱਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤੰਗੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਵਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦੋਸਤ ਦੀ ਜੇਬ ਖ਼ਾਲੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੀ ਚਾਹ ਅਤੇ ਸਿਗਰਟਾਂ ਤੋਂ ਮਹਿਰੂਮ ਰਹੇ। ਜਿਸਦੇ ਕੋਲ ਪੈਸੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਉਹ ਕੱਢ ਕੇ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਜੇਬ ਖ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਅਲੀਮ ਉੱਦੀਨ ਸਾਹਿਬ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਫਰਾਖ-ਦਿੱਲੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਉਸ ਵਕ਼ਤ ਦੇ ਅਦੀਬਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਅਦੀਬ ਹੋਵੇ ਜਿਸਨੇ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੀ ਚਾਹ ਦਾ ਜ਼ਾਇਕਾ ਨਾ ਚੱਖਿਆ ਹੋਵੇ।
ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਦਿਲਕਸ਼ ਮਾਹੌਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਨਾਇਲੋਨ ਵਾਲਾ ਚਮਕੀਲਾ ਫ਼ਰਸ਼, ਚੁਕੋਰ ਸਫੈਦ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਮੇਜਾਂ, ਦੀਵਾਰ ਉੱਤੇ ਲੱਗੀ ਕਾਇਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਦੀ ਤਸਵੀਰ, ਗੈਲਰੀ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਪੌੜੀਆਂ, ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਰੁਖ਼ ਲੱਗੀਆਂ ਸ਼ੀਸ਼ੇਦਾਰ ਲੰਮੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਜੋ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਮਾਂ ਨੂੰ ਖੋਲ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਲੱਗੇ ਦਰਖ਼ਤ ਵੀ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਧੁੱਪ ਪੈਂਦੀ ਤਾਂ ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਵਲੋਂ ਗੁਲਾਬੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦੀ ਸੀ।
ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੋਨੇ ਵਾਲੇ ਕਾਊਂਟਰ ਉੱਤੇ ਅਲੀਮ ਉੱਦੀਨ ਦਾ ਮੁਸਕੁਰਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਸਾਂਵਲਾ ਚਿਹਰਾ ਉਭਰਦਾ ਅਤੇ ਬਿਲ ਕੱਟਦੇ ਵਕ਼ਤ ਪਿੱਛੇ ਕਿਤੇ ਧੀਮੇ ਸੁਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਡੀਓ ਵਜ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅਲੀਮ ਉੱਦੀਨ ਦੀ ਹੌਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ਗੁਫਤਾ ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਚਮਕੀਲੇ ਹਮਵਾਰ ਦੰਦ ਮੋਤੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਮਕਦੇ ਸਨ। ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੀ ਫ਼ਿਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੈਪਸਟਨ ਸਿਗਰਟ ਅਤੇ ਸਿਗਾਰ ਦਾ ਵਲ ਖਾਂਦਾ ਹੋਇਆ ਧੂੰਆਂ ਗਰਦਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੀ ਸੁਨਹਰੀ ਚਾਹ, ਕਾਹਵਾ ਅਤੇ ਫ਼ਰੂਟ ਕੇਕ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਵੀ ਦਿਲ ਨੂੰ ਲੁਭਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਕਾਊਂਟਰ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਟੈਲੀਫੋਨ ਯਕ-ਦਮ ਵਜ ਉੱਠਦਾ ਸੀ।
ਹਿਜਰਤ ਕਰਕੇ ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਣ ਦਿੱਤੀ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮੈਂ ਅੰਬਾਲੇ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹਾਂ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਨਾਸਿਰ ਕਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮੈਂ ਗੜ੍ਹ ਮਕਸਤਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹਾਂ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਇਸ਼ਫਾਕ ਅਹਿਮਦ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਇਬਨ ਇੰਸ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਤਾੱਲੁਕ ਲਾਹੌਰ ਨਾਲ ਹੈ ਉਹ ਵੱਡੇ ਚਮਕੀਲੇ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨ ਦਿਨ ਸਨ। ਅਦੀਬਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਦਿਨ ਟੀ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਦਾ ਸੀ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਦੀਬਾਂ ਦਾ ਰਚਨਾਤਮਿਕ ਕੰਮ ਉਸੀ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਨਾਸਿਰ ਕਾਜ਼ਮੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਗਜਲਾਂ ਉਸੀ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ। ਇਸ਼ਫਾਕ ਅਹਿਮਦ ਨੇ ਗਡਰੀਆ ਉਸੀ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ। ਸ਼ਾਇਰੀ ਅਤੇ ਅਦਬ ਦਾ ਇਹ ਤਾੱਲੁਕ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਹੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਸਵੇਰੇ ਅੱਠ ਵਜੇ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਲੋਕ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਨਾਸਿਰ ਕਾਜ਼ਮੀ ਸਿਗਰਟ ਉਂਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਬਾਈ, ਸਿਗਰਟ ਵਾਲਾ ਹੱਥ ਮੂੰਹ ਦੇ ਜ਼ਰਾ ਕ਼ਰੀਬ ਰੱਖੇ ਟੀ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖਿਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ਼ਫਾਕ ਅਹਿਮਦ ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਸਵਾਰ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।
ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖਿਲ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੋਫਾ ਲਗਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਮੇਜ਼ ਸੀ। ਮੇਜ਼ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪਾਸੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਨਾਸਿਰ ਕਾਜ਼ਮੀ, ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਹੁਸੈਨ, ਸੱਜਾਦ ਬਾਕਿਰ ਰਿਜ਼ਵੀ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਯਦ ਸੱਜਾਦ ਬਾਕਿਰ ਰਿਜ਼ਵੀ, ਕਯੂਮ ਨਜ਼ਰ, ਸ਼ੌਹਰਤ ਬੁਖ਼ਾਰੀ, ਅੰਜੁਮ ਰੂਮਾਨੀ, ਅਮਜਦ ਅਲਤਾਫ਼ ਅਮਜਦ, ਅਹਮਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ, ਮੁਬਾਰਕ ਅਹਿਮਦ ਵਗ਼ੈਰਾ ਦੀ ਮਹਿਫ਼ਲ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਵਕ਼ਤ ਇਸ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਲੱਗਦੀ ਸੀ। ਏ ਹਮੀਦ, ਅਨਵਰ ਜਲਾਲ, ਅੱਬਾਸ ਅਹਿਮਦ ਅੱਬਾਸੀ, ਹੀਰੋ ਹਬੀਬ, ਸੱਲੂ, ਸ਼ੁਜਾਅ, ਡਾਕਟਰ ਜਿਆ ਵਗ਼ੈਰਾ ਕ਼ੈਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਜੋ ਲੰਮੀ ਮੇਜ਼ ਅਤੇ ਸੋਫਾ ਵਿਛਿਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਉੱਥੇ ਆਪਣੀ ਮਹਿਫ਼ਲ ਸਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਡਾਕਟਰ ਇਬਾਦਤ ਬਰੇਲਵੀ ਅਤੇ ਸਯਦ ਵਕਾਰ ਅਜ਼ੀਮ ਵੀ ਵਕ਼ਤ ਕੱਢ ਕੇ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਹਰ ਮਕਤਬਾ ਫ਼ਿਕਰ ਦੇ ਅਦੀਬ, ਸ਼ਾਇਰ, ਨੱਕਾਦ ਅਤੇ ਦਾਨਿਸ਼ਵਰ ਆਪਣੀ ਵੱਖ ਮਹਿਫ਼ਲ ਵੀ ਸਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ, ਏ ਹਮੀਦ, ਫ਼ੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫ਼ੈਜ਼, ਇਬਨ-ਏ-ਇੰਸ਼ਾ, ਅਹਮਦ ਫ਼ਰਾਜ਼, ਮੁਨੀਰ ਨਿਆਜ਼ੀ, ਮੇਰਾਜੀ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ-ਚੰਦਰ, ਕਮਾਲ ਅਹਮਦ ਰਿਜ਼ਵੀ, ਨਾਸਿਰ ਕਾਜ਼ਮੀ, ਸੱਜਾਦ ਬਾਕਿਰ ਰਿਜ਼ਵੀ, ਉਸਤਾਦ ਅਮਾਨਤ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ, ਡਾਕਟਰ ਮੁਹੰਮਦ ਬਾਕਿਰ, ਇੰਤੀਜ਼ਾਰ ਹੁਸੈਨ, ਇਸ਼ਫਾਕ ਅਹਿਮਦ, ਕਇਯੂਮ ਨਜ਼ਰ, ਸ਼ੌਹਰਤ ਬੁਖ਼ਾਰੀ, ਅੰਜੁਮ ਰੂਮਾਨੀ, ਅਮਜਦ ਅਲਤਾਫ਼ ਅਮਜਦ, ਅਹਮਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ, ਮੁਬਾਰਕ ਅਹਿਮਦ, ਅਨਵਰ ਜਲਾਲ, ਅੱਬਾਸ ਅਹਿਮਦ ਅੱਬਾਸੀ, ਹੀਰੋ ਹਬੀਬ, ਸੱਲੂ, ਸ਼ੁਜਾਅ, ਡਾਕਟਰ ਜਿਆ, ਡਾਕਟਰ ਇਬਾਦਤ ਬਰੇਲਵੀ, ਸਇਯਦ ਵਕਾਰ ਅਜ਼ੀਮ ਵਗ਼ੈਰਾ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੀ ਜਾਨ ਸਨ।
ਸਾਹਿਰ ਲੁਧਿਆਣਵੀ ਭਾਰਤ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ ਲਿਖ ਕੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਅਮਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਰ ਅਤੇ ਅਦੀਬ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮਗਨ ਸਨ। ਅਦਬ ਆਪਣੀ ਚੜ੍ਹਤ ਤੇ ਸੀ ਇਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਗਜਲਾਂ, ਨਜਮਾਂ, ਅਫ਼ਸਾਨੇ ਅਤੇ ਮਜਾਮੀਨ ਅਜੋਕੇ ਉਰਦੂ ਅਦਬ ਦਾ ਕੀਮਤੀ ਸਰਮਾਇਆ ਹਨ। ਇਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੀ ਬੀਜੀ ਹੋਈ ਜ਼ਰਖ਼ੇਜ਼ ਫਸਲ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਕੱਟ ਰਹੇ ਹਾਂ।
ਉਤਰਾਅ ਚੜ੍ਹਾਅ
ਸੋਧੋਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਨੇ ਕਈ ਉਤਰਾਅ ਚੜ੍ਹਾਅ ਦੇਖੇ ਅਤੇ ਕਈ ਮਰਤਬਾ ਬੰਦ ਹੋਕੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦਾ ਮੌਜ਼ੂ ਬਣਦਾ ਰਿਹਾ। ਲੰਮਾ ਅਰਸਾ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਗ਼ੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਣ ਦੇਣ ਦੇ ਬਾਅਦ 2000 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਅਦਬੀ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ਵੀਸ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜ ਗਈ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਬਾਕਾਇਦਾ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਮੁਜ਼ਾਹਮਤ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਦਰਅਸਲ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਨੇ ਇਹ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰਾ ਟੀ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਮੈਂ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਕੰਮ-ਕਾਜ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਅਦਬੀ ਤਨਜ਼ੀਮਾਂ ਨੇ ਸਾਂਝਾ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਟੀ ਹਾਊਸ ਨੂੰ ਟਾਇਰਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਬਨਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਦੀਬਾਂ ਦੀ ਬੈਠਕ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ; ਕਿਉਂਜੋ ਇਸ ਚਾਹਖ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਚੰਦਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ ਤੱਕ ਅਦਬੀ ਮਹਿਫਲਾਂ ਜਮਾਂਦੇ ਰਹੇ ਅਦੀਬਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਚਾਹਖ਼ਾਨੇ ਦੀ ਬੰਦਸ਼ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਮੁਜ਼ਾਹਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਕੇਸ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਆਲਮੀ ਮੀਡੀਆ ਇਦਾਰਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ਰੋਸ ਕੀਤਾ। ਆਖਿਰਕਾਰ 31 ਦਸੰਬਰ 2000 ਨੂੰ ਇਹ ਦੁਬਾਰਾ ਖੁੱਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲਿਖਾਰੀ ਇੱਥੇ ਦੁਬਾਰਾ ਬੈਠਣ ਲੱਗੇ। ਲੇਕਿਨ 6 ਸਾਲ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮਈ 2006 ਵਿੱਚ ਇਹ ਦੁਬਾਰਾ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਾਰ ਅਦੀਬਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦੀ ਤਰਫ਼ ਤੋਂ ਕੋਈ ਖਾਸ ਰੋਸ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਤਾਰੀਖ਼ੀ, ਅਦਬੀ ਅਤੇ ਸਕਾਫ਼ਤੀ ਵਿਰਸਾ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤੱਕ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਇਲਮ ਅਤੇ ਅਦਬ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਕਈ ਦਾਸਤਾਨਾਂ ਛੱਡ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਇਸ ਦੇ ਬੰਦ ਸ਼ਟਰ ਉੱਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਬੋਰਡ ਸਿਰਫ ਬੀਤੇ ਦੇ ਇੱਕ ਅਦਬੀ ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਯਾਦ ਦਵਾਉਣ ਲਗਾ ਨਗੀਨਾ ਬੈਕਰੀ, ਚੌਪਾਲ, ਸ਼ੇਜ਼ਾਨ ਅਤੇ ਅਰਬ ਹੋਟਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਬੀਤੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ।
ਬਹਾਲੀ
ਸੋਧੋਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਅਦੀਬਾਂ, ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਅਤੇ ਦਾਨਿਸ਼ਵਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਮੁਤਾਲਿਬਾ ਸੀ। ਜੂਨ 2012 ਵਿਚ, ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਾਕਿ ਟੀ ਹਾਊਸ ਮੁੜ-ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਇਰਾਦੇ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਆਪਣਾ ਖਰਚਾ ਚਲਾਉਣਾ ਸੀ। ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ 14 ਅਗਸਤ 2012 ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਸਿਆਸੀ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਬਿਨਾ ਤੇ ਉਦਘਾਟਨ ਦੀ ਨਵੀਂ ਤਾਰੀਖ 6 ਸਤੰਬਰ ਰੱਖੀ ਗਈ ਲੇਕਿਨ ਬੇਸੂਦ 20 ਅਕਤੂਬਰ, 25 ਅਕਤੂਬਰ ਅਤੇ 25 ਦਸੰਬਰ 2012 ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਵੀ ਵਫਾ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ। ਆਖਰ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਦੀ ਜੁਦਾਈ ਖ਼ਤਮ ਹੋਈ ਅਤੇ ਵਸਲ ਦਾ ਵਕ਼ਤ ਆ ਗਿਆ। ਮੀਆਂ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਨੇ 8 ਮਾਰਚ 2013 ਨੂੰ ਪਾਕ ਟੀ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਚਾਹ ਪੀ ਕੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕਰਕੇ ਅਦੀਬਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ ਇੱਕ-ਵਾਰ ਫਿਰ ਖੋਲ ਦਿੱਤੇ।[3]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "Pak Tea House". Retrieved 2016-11-06.
- ↑ "The end of Pak Tea House - The Express Tribune". The Express Tribune (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2013-03-06. Retrieved 2016-11-06.
- ↑ [1] Nawaz reopens Pak Tea House in Lahore, Retrieved 20 Jan 2016