ਪੁਰਾਣੀ ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ

ਪੁਰਾਣੀ ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰੂ-ਗੁਰਜਾਰੀ, ਪੁਰਾਣੀ ਗੁਜਰਾਤੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਆਧੁਨਿਕ ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਪੂਰਵਜ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 8-14 ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।^[1]^[2] ਪੁਰਾਣੀ ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਦਾ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ, ਡਿੰਗਾਲਾ ਭਾਸ਼ਾ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਸੀ।^[3] ਜਦੋਂ ਕਿ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪੁਰਾਣੀ ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਨੇ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਦੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਰਾਹ ਦਿੱਤਾ, ਇਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਡਿੰਗਾਲਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਧਿਆ।^[4]

ਉਪਦੇਸ਼ਮਾਲਾ, ਜੈਨ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਅਤੇ ਕਾਗਜ਼ 'ਤੇ ਪੁਰਾਣੀ ਗੁਜਰਾਤੀ, ਰੂਪਨਗਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ, 1666, 76 ਐੱਫ. (−16 ff.), 11x25 ਸੈ.ਮੀ., ਸਿੰਗਲ ਕਾਲਮ, (10x22 ਸੈ.ਮੀ.), 4 ਲਾਈਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪਾਠ, ਹਰ ਪਾਠ ਲਾਈਨ ਲਈ ਅੰਤਰ-ਰੇਖਿਕ ਟਿੱਪਣੀ ਦੀਆਂ 2-4 ਲਾਈਨਾਂ, ਜੈਨ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ, ਲਾਲ ਅਤੇ ਪੀਲੇ ਨਾਲ ਭਰੀ, ਵਿੱਚ 17 ਚਿੱਤਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਵੇਤੰਬਰਾ ਜੈਨ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਰੰਗ, ਮੁਗਲ ਸ਼ੈਲੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ।

ਪਾਠ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਉਪਦੇਸ਼ਿਕ ਰਚਨਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸਹੀ ਜੈਨ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਜੀਣਾ ਹੈ, ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਵੇਤੰਬਰਾ ਪੋਪ, ਸ਼੍ਰੀ ਧਰਮਦਾਸਾਗੀ, 6ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੀ ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਾਰਤਕ ਟਿੱਪਣੀ 1487 ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਕੋਲੋਫੋਨ ਸਥਾਨ, ਮਿਤੀ, ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ, ਸ੍ਰੀ ਨੰਦਲਾਲਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ 'ਤੇ ਇਹ ਕੰਮ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਟੈਕਸਟ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿੱਧੇ/ਓਬਲਿਕ ਨਾਂਵ ਰੂਪ, ਪੋਸਟਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ, ਅਤੇ ਸਹਾਇਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ।^[5] ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਲਿੰਗ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਜ ਗੁਜਰਾਤੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1300 ਈਸਵੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਫ਼ੀ ਮਿਆਰੀ ਰੂਪ ਉਭਰਿਆ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਨੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਊਟਰ ਲਿੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਇਹ ਗਲਤ ਸਿੱਟੇ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੀ ਕਿ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਸਿਕ ਵਿਅੰਜਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿੰਗ [o] ਲਈ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ [ũ] ਗੁਜਰਾਤੀ ਦੇ ਨਿਊਟਰ [ũ] ਦੇ ਸਮਾਨ ਸੀ।^[6] ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਵਿਆਕਰਣ, ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਵਿਕਾਰਣ, ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪੂਰਵਗਾਮੀ, ਗੁਰਜਰ ਅਪਭ੍ਰਸ਼, ਨੂੰ ਜੈਨ ਸੰਨਿਆਸੀ ਅਤੇ ਉੱਘੇ ਵਿਦਵਾਨ ਆਚਾਰੀਆ ਹੇਮਚੰਦਰ ਸੂਰੀ ਦੁਆਰਾ ਅਨਹਿਲਵਾੜਾ (ਪਾਟਨ) ਦੇ ਚੌਲੁਕਯ ਰਾਜਾ ਜੈਸਿਮ੍ਹਾ ਸਿੱਧਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।^[7]

ਸਾਹਿਤ

ਮੁੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਵਿਤਾ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ:^[8]

ਰਸ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸ਼ਾਲਿਭਦਰਸੂਰੀ ਦਾ ਭਰਤੇਸ਼੍ਵਰਬਾਹੁਬਲੀ (1185)।
ਫਾਗੁ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਜਿਨਪਦਮਾਸੂਰੀ ਦਾ ਸਿਰੀਥੁਲੀਬੱਡਾ (ਸੀ. 1335) ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਵਸੰਤਵਿਲਾਸਾ, ਅਣਜਾਣ ਲੇਖਕਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 14ਵੀਂ ਜਾਂ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਜਾਂ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਹੈ।
ਬਾਰਮਾਸੀ, ਬਾਰਾਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਦੌਰਾਨ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਆਖਿਆਨਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਭਾਗ ਇੱਕ ਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਹਨ।

ਹਵਾਲੇ

↑ Verbeke, Saartje (2013-03-22). Alignment and Ergativity in New Indo-Aryan Languages (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Walter de Gruyter. p. 212. ISBN 978-3-11-029267-1. Note that Gujarati is in many respects similar to Rajasthani because they share the same ancestor (Old Western Rajasthani; cf. Tessitori 1914), whereas Punjabi displays more similarities with Hindi.
↑ Dalby 1998
↑ Mayaram, Shail (2006). Against History, Against State (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Permanent Black. p. 43. ISBN 978-81-7824-152-4. The lok gathā (literally, folk narrative) was a highly developed tradition in the Indian subcontinent, especially after the twelfth century, and was simultaneous with the growth of apabhransa, the literary languages of India that derived from Sanskrit and the Prakrits. This developed into the desa bhāṣā, or popular languages, such as Old Western Rajasthani (OWR) or Marubhasa, Bengali, Gujarati, and so on. The traditional language of Rajasthani bards is Dingal (from ding, or arrogance), a literary and archaic form of old Marwari. It was replaced by the more popular Rajasthani (which Grierson calls old Gujarati) that detached itself from western apabhransa about the thirteenth century. This language was the first of all the bhasas of northern India to possess a literature. The Dingal of the Rajasthani bards is the literary form of that language and the ancestor of the contemporary Marvari and Gujarati.
↑ Ault, Dr Cecil Thomas Jr. (2017-02-09). Folk Theatre of Rajasthan: Introducing Three Marwari Khyal Plays Translated into English (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Partridge Publishing. ISBN 978-1-4828-8816-4.
↑ Mistry 2003, p. 115
↑ Smith, J.D. (2001) "Rajasthani." Facts about the world's languages: An encyclopedia of the world's major languages, past and present. Ed. Jane Garry, and Carl Rubino: New England Publishing Associates. pp. 591-593.
↑ Rita Kothari (8 April 2014). Translating India. Routledge. pp. 73–74. ISBN 978-1-317-64216-9. Retrieved 5 August 2014.
↑ Cardona & Suthar 2003

[1] Verbeke, Saartje (2013-03-22). Alignment and Ergativity in New Indo-Aryan Languages (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Walter de Gruyter. p. 212. ISBN 978-3-11-029267-1. Note that Gujarati is in many respects similar to Rajasthani because they share the same ancestor (Old Western Rajasthani; cf. Tessitori 1914), whereas Punjabi displays more similarities with Hindi.

[Dalby-2] Dalby 1998

[3] Mayaram, Shail (2006). Against History, Against State (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Permanent Black. p. 43. ISBN 978-81-7824-152-4. The lok gathā (literally, folk narrative) was a highly developed tradition in the Indian subcontinent, especially after the twelfth century, and was simultaneous with the growth of apabhransa, the literary languages of India that derived from Sanskrit and the Prakrits. This developed into the desa bhāṣā, or popular languages, such as Old Western Rajasthani (OWR) or Marubhasa, Bengali, Gujarati, and so on. The traditional language of Rajasthani bards is Dingal (from ding, or arrogance), a literary and archaic form of old Marwari. It was replaced by the more popular Rajasthani (which Grierson calls old Gujarati) that detached itself from western apabhransa about the thirteenth century. This language was the first of all the bhasas of northern India to possess a literature. The Dingal of the Rajasthani bards is the literary form of that language and the ancestor of the contemporary Marvari and Gujarati.

[4] Ault, Dr Cecil Thomas Jr. (2017-02-09). Folk Theatre of Rajasthan: Introducing Three Marwari Khyal Plays Translated into English (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Partridge Publishing. ISBN 978-1-4828-8816-4.

[M2-5] Mistry 2003, p. 115

[6] Smith, J.D. (2001) "Rajasthani." Facts about the world's languages: An encyclopedia of the world's major languages, past and present. Ed. Jane Garry, and Carl Rubino: New England Publishing Associates. pp. 591-593.

[Kothari2014-7] Rita Kothari (8 April 2014). Translating India. Routledge. pp. 73–74. ISBN 978-1-317-64216-9. Retrieved 5 August 2014.

[CardonaSuthar661-8] Cardona & Suthar 2003

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]