ਪ੍ਰਤੀਪ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: प्रतीप, ਪ੍ਰੀਤਾਪ), ਉਹ ਰਾਜਾ ਸੀ ਜੋ ਭਰਤ ਦੀ ਚੰਦਰਮਾ ਵੰਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤਨੂੰ ਦਾ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਭੀਸ਼ਮ ਦਾ ਦਾਦਾ ਸੀ।[1] ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਮੂਲ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸੋਧੋ

ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਸ਼ਨੂੰ, ਮਤਸਯ, ਭਾਵਿਸ਼ਯ ਅਤੇ ਵਾਯੂ-ਪੁਰਾਣ ਪ੍ਰਤਿਪਾ ਭੀਮਸੇਨਾ ਦਾ ਪੜਪੋਤਾ ਅਤੇ ਦਿਲੀਪ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।[2] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਰਾਜੇ ਭੀਮਸੇਨਾ ਅਤੇ ਕੈਕੇਯਾਂ ਦੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੁਕੁਮਾਰੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਿਬਿਸ ਦੀ ਸੁਨੰਦਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਦੇਵਪੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤਨੂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।[3]

ਗੰਗਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਸੋਧੋ

ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤੀਪ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਗੰਗਾ ਸਵਰਗਲੋਕਾ ਤੋਂ ਭਗਵਾਨ ਬ੍ਰਹਮਾ ਤੋਂ ਸਰਾਪ ਕਾਰਣ ਕਾਰਣ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ। ਗੰਗਾ ਆ ਕੇ ਪ੍ਰਤਿਪਾ ਦੀ ਸੱਜੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਬੈਠ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਧਿਆਨ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। ਗੰਗਾ ਨੇ ਪ੍ਰਤਿਪਾ ਨੂੰ ਉਹ ਮਹੀਭੀਸਾ ਮੰਨਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰਾਪ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਤੀਪ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰੇ। ਪ੍ਰਤੀਪ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਿਉਂਕਿ ਗੰਗਾ ਉਸ ਦੀ ਸੱਜੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਧੀ ਜਾਂ ਨੂੰਹ ਲਈ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਤੀਪ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਇਸ ਲਈ, ਉਸ ਨੇ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਬੇਟੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਨੂੰਹ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਗੰਗਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪ੍ਰਤਿਪਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਸ਼ਰਤ 'ਤੇ ਵਿਆਹ ਕਰੇਗੀ ਕਿ ਪ੍ਰਤੀਪ ਦਾ ਬੇਟਾ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛੇ ਕਿ ਉਹ ਕੌਣ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਨਾ ਚੁੱਕੇ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੰਗਾ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਤੀਪ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਜੇ ਵੀ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੇਟੇ ਸ਼ਾਂਤਨੂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ. ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਗੰਗਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਦੇਵਵਰਤ ਜਾਂ ਭੀਸ਼ਮ ਦਾ ਪਿਤਾ ਬਣ ਗਿਆ।[4]

ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ

  1. Monier Williams Sanskrit-English Dictionary (Oxford, 1899), p. 674.1
  2. M.M.S. Shastri Chitrao, Bharatavarshiya Prachin Charitrakosha (Dictionary of Ancient Indian Biography, in Hindi), Pune 1964, p. 469
  3. Mbhr. 1.90.45–46 (Pune Critical Edition)
  4. Mbhr. 1.92