ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਫ਼ਿਰੋਜ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ

19ਵਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ
(ਫੀਰੋਜਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ ਤੋਂ ਮੋੜਿਆ ਗਿਆ)

ਫ਼ਿਰੋਜ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ (1309 – 20 September 1388) ਤੁਗਲਕ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਉੱਤੇ 1351 ਤੋਂ 1388[1] ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ।[2][3] ਸਿੰਧ ਦੇ ਥੱਟਾ ਵਿਖੇ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਾਸਕ ਤਾਗੀ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਗਿਆ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਸੱਤਾ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਡੇਰੇ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੇ ਫਿਰੋਜ਼ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕਬੂਲਣ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਖਵਾਜਾ ਜਹਾਂ ਨੇ ਇਕ ਛੋਟੇ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।[4] ਜਿਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਆਪਕ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਸਦਾ ਖੇਤਰ ਮੁਹੰਮਦ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਸੀ। ਤੁਗਲਕ ਨੂੰ ਬਗਾਵਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਵਰਚੁਅਲ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮੰਨਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰੀਅਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।[5]

ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ
ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ ਇਬਨੇ ਮਲਿਕ ਰਜਾਬ
ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ
19ਵਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ
ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ23 ਮਾਰਚ 1351 – 20 ਸਤੰਬਰ 1388
ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗ਼ਲਕ
ਵਾਰਸਤੁਗ਼ਲਕ ਖਾਨ
ਜਨਮ1309
ਮੌਤ20 ਸਤੰਬਰ 1388 (ਉਮਰ 78–79)
ਜੌਨਪੁਰ
ਦਫ਼ਨ20 ਸਤੰਬਰ1388
ਫ਼ਿਰੋਜ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਮਕਬਰਾ, ਜੌਨਪੁਰ
ਔਲਾਦ
ਘਰਾਣਾਤੁਗ਼ਲਕ ਵੰਸ਼
ਪਿਤਾਮਲਿਕ ਰਜਾਬ
ਮਾਤਾਬੀਬੀ ਨਾਇਲਾ
ਧਰਮਇਸਲਾਮ

ਪਿਛੋਕੜ

ਸੋਧੋ

ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਰਜਬ (ਗਾਜ਼ੀ ਮਲਿਕ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ) ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸਿਪਾਹਸਾਲਰ ਸੀ।[6]

ਸ਼ਾਸ਼ਨ

ਸੋਧੋ

ਅਸੀਂ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ ਬਾਰੇ ਉਸ ਦੀ 32 ਪੰਨਿਆਂ ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਫੁਤੁਹਤ-ਏ-ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹੀ ਹੈ, ਰਾਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ।[7][8] ਉਹ 42 ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ 1351 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਬਣਿਆ। ਉਸਨੇ 1388 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਵਿੱਚ, ਮੁਹੰਮਦ ਤੁਗਲਕ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਬੰਗਾਲ, ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਵਾਰੰਗਲ ਸਮੇਤ ਕਈ ਬਗਾਵਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਨੇ ਸਾਮਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਹਿਰਾਂ, ਰੈਸਟ-ਹਾਊਸ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ, ਜਲ ਭੰਡਾਰ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖੂਹ ਖੋਦਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਜੌਨਪੁਰ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਹਿਸਾਰ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਾਬਾਦ, ਫ਼ਤਿਹਾਬਾਦ ਸਮੇਤ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।[9] ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਾਬਾਦ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਹਿੱਸਾ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਪੋਲੀਆ ਨੂੰ ਉਸਾਰੀ ਸਮੱਗਰੀ ਵਜੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਵਰਤਿਆ ਸੀ,[10] ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।

ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਨੀਤੀਆਂ

ਸੋਧੋ

ਤੁਗਲਕ ਇੱਕ ਪ੍ਰਚੰਡ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਸ਼ਰੀਆ ਨੀਤੀਆਂ ਅਪਣਾਈਆਂ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਧਰਮ-ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਿਆਇਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਸਨੇ ਸਾਰੇ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਜਜ਼ੀਆ ਟੈਕਸ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਅਭਿਆਸਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦੀ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਗੈਰ-ਇਸਲਾਮਿਕ ਮੰਨਦੇ ਸਨ, ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ ਸੰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕਬਰਾਂ 'ਤੇ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਮਨਾਹੀ। ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਤਾਇਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਧਰਮੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜੋ ਟੁੱਟ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਅਤੇ ਉਦਾਰ ਸੀ।[11] ਉਸਨੇ ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਲੇਮਾ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਰੱਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਸਕਣ।

"ਦੱਖਣੀ ਰਾਜ ਸਲਤਨਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋ ਗਏ ਸਨ", ਜਦੋਂ ਕਿ "ਬੰਗਾਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।" ਉਸਨੇ 1353 ਅਤੇ 1358 ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਕਟਕ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਗਨਨਾਥ ਮੰਦਰ, ਪੁਰੀ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਜਾਜਨਗਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਗਜਪਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਤੋਂ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਹੁਣ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਕਾਇਮਖਾਨੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਉਸਨੇ ਕਾਂਗੜਾ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਨਾਗਰਕੋਟ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਠੱਟਾ ਨਾਲ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੀਤਾ।[9] ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਗ੍ਰੇਟਰ ਖੁਰਾਸਾਨ ਦੇ ਤਾਤਾਰ ਖਾਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੀ ਅੰਤਮ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ ਦੁਆਰਾ ਨਗਰਕੋਟ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੌ-ਪੈਠਣ ਦੇ ਰਾਜਾ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਾਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਮੂੰਹ ਵੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਰਾਜਾ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਾਲ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਉਸਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਗ੍ਰੇਟਰ ਖੁਰਾਸਾਨ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ, ਜਿੱਥੇ 'ਬਦਪੇਗੀ' ਦੀ ਜਾਤ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਗਿਆਰਾਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਰਾਣੀ ਦੇ ਜਨਮ ਲਿਆ।[12]

 
Palace of Feroz Shah Kotla, topped by the Ashokan Delhi-Topra pillar (left) and Jami Masjid (right).

ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਅਹੁਦਾ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਇੱਕ ਨੇਕ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਾਗੀਰ ਲਈ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ।[13] ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਿਪਾਹੀ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ, ਜਵਾਈ ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਆਪਣੇ ਨੌਕਰ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਭੇਜ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਹੱਥ ਵੱਢਣ ਵਰਗੀਆਂ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਸਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਟੈਕਸਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਵਧਾਏ ਸਨ। ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਮੱਧਯੁਗੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਯੁੱਗ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇੱਕ ਦੁਖੀ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੋਨੇ ਦਾ ਟੈਂਕਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਕਲਰਕ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇ ਸਕੇ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣਾ ਘਟੀਆ ਘੋੜਾ ਲੰਘ ਸਕੇ।[14]

ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ

ਸੋਧੋ

ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੌਤਿਕ ਭਲਾਈ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਰਾਮ ਘਰ (ਸਰਾਏ), ਬਾਗ ਅਤੇ ਮਕਬਰੇ (ਤੁਗਲਕ ਮਕਬਰੇ) ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਦਰੱਸੇ (ਇਸਲਾਮਿਕ ਧਾਰਮਿਕ ਸਕੂਲ) ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦੇ ਮੁਫਤ ਇਲਾਜ ਲਈ ਹਸਪਤਾਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਦਵਾਈ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।[15] ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਖੈਰਤ ਵਿਭਾਗ ਅਧੀਨ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਲਈ ਪੈਸੇ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ। ਉਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜਨਤਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਚਾਲੂ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ 1354 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹਿਸਾਰ ਵਿਖੇ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਪੈਲੇਸ ਕੰਪਲੈਕਸ ਬਣਾਇਆ, 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜ ਵੱਡੀਆਂ ਨਹਿਰਾਂ ਪੁੱਟੀਆਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਯੁੱਗ ਦੀ ਪੱਛਮੀ ਯਮੁਨਾ ਨਹਿਰ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਸਮੇਤ, ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਫਲ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਅਧੀਨ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਲਈ, ਸੁਲਤਾਨ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਲਿਕ ਮਕਬੂਲ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਰੰਗਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[16] ਜਦੋਂ ਤੁਗਲਕ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਸਿੰਧ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ 'ਤੇ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਠਿਕਾਣੇ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਸੀ ਕਿ ਮਕਬੂਲ ਨੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ।[17] ਉਹ ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਸੰਦੀਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।[18] ਸੁਲਤਾਨ ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ ਮਕਬੂਲ ਨੂੰ 'ਭਰਾ' ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖਾਨ-ਏ-ਜਹਾਂ (ਮਲਿਕ ਮਕਬੂਲ) ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਅਸਲ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ।[19]

ਹਿੰਦੂ ਧਾਰਮਿਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[20] ਉਸ ਕੋਲ ਫ਼ਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਨਿੱਜੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸੀ। ਉਹ ਮੇਰਠ ਤੋਂ 2 ਅਸ਼ੋਕਨ ਥੰਮ੍ਹ, ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਯਮੁਨਾਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰਾਦੌਰ ਨੇੜੇ ਟੋਪਰਾ, ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਕੱਟੇ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ਮ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟ ਕੇ, ਬੈਲ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਿਆਏ। ਉਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੂੰ ਫਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਕੋਟਲਾ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਮਹਿਲ ਦੀ ਛੱਤ ਉੱਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ।[20]

 
Remains of buildings at Firoz Shah Kotla, Delhi, 1795.

ਪੂੰਜੀ ਦਾ ਤਬਾਦਲਾ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਖਾਸ ਗੱਲ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ 1368 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਗਿਆ, ਇਸਦੀ ਉਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਦੋ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਲਾਲ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰਗਾਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਸ਼ਿਕਾਰਗਾਹ, ਜਿਸਨੂੰ ਕੁਸ਼ਕ ਮਹਿਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਤਿਨ ਮੂਰਤੀ ਭਵਨ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਕੁਸ਼ਕ ਰੋਡ ਦਾ ਨਾਮ ਇਸਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਗੇ ਤੁਗਲਕ ਰੋਡ ਹੈ।[21][22]

ਵਿਰਾਸਤ

ਸੋਧੋ

ਉਸਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ, ਫਤਿਹ ਖਾਨ ਦੀ 1376 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਅਗਸਤ 1387 ਵਿੱਚ ਤਿਆਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਬਣਾਇਆ। ਇੱਕ ਗੁਲਾਮ ਬਗਾਵਤ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੋਤੇ ਤੁਗਲਕ ਖਾਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਖਿਤਾਬ ਦੇਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ ਦੀ ਮੌਤ 20 ਸਤੰਬਰ 1388 ਨੂੰ ਜੌਨਪੁਰ ਵਿਖੇ ਹੋਈ।[9]

ਤੁਗਲਕ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਬਗਾਵਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਦੇ ਨਰਮ ਰਵੱਈਏ ਨੇ ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਗਿਆਸ-ਉਦ-ਦੀਨ ਤੁਗਲਕ ਦੂਜਾ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਜਾਂ ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਫ਼ੌਜ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਸੁੰਗੜ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਦਸ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਤੈਮੂਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦਾ ਮਕਬਰਾ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਲਜੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੌਜ਼ ਖਾਸ (ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ) ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨਾਲ 1352-53 ਵਿੱਚ ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਮਦਰੱਸਾ ਹੈ।

ਗੈਲਰੀ

ਸੋਧੋ
  •  
    ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਸੋਨੇ ਦਾ ਸਿੱਕਾ
  •  
    40 ਰਤੀ ਦਾ ਜੀਤਲ
  •  
    ਹਜ਼ਰਤ ਦੇਹਲੀ ਦਾ ਬਿਲੋਂ ਟਾਂਕਾ ਮਿਤੀ 771 ਈ
  •  
    32 ਰਤੀ ਦਾ ਸਿੱਕਾ
  •  
    40 ਰਤੀ ਦਾ ਸਿੱਕਾ
  •  
    40 ਰਤੀ ਦਾ ਸਿੱਕਾ
  •  
    ਫ਼ਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜੀਤਲ

ਹਵਾਲੇ

ਸੋਧੋ
  1. ↑ Tughlaq Shahi Kings of Delhi: Chart The Imperial Gazetteer of India, 1909, v. 2, p. 369..
  2. ↑ Jackson, Peter (2003-10-16). The Delhi Sultanate: A Political and Military History (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Cambridge University Press. p. 288. ISBN 978-0-521-54329-3.
  3. ↑ Sarkar, Jadunath (1994) [1984]. A History of Jaipur (Reprinted, revised ed.). Orient Blackswan. p. 37. ISBN 978-8-12500-333-5.
  4. ↑ Banerjee, Anil Chandra (1983). A New History Of Medieval India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Delhi: S Chand & Company. pp. 61–62.
  5. ↑ Peter Jackson (1999). The Delhi Sultanate: A Political and Military History. Cambridge University Press. p. 288. ISBN 9780521543293.
  6. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Sarkar 1994 372
  7. ↑ Tughlaq, Firoz Shah (1949). Futūḥāt-i Fīrūz Shāhī (Reprinted by Aligarh Muslim University ed.). OCLC 45078860.
  8. ↑ See Nizami, Khaliq Ahmad (1974). "The Futuhat-i-Firuz Shahi as a medieval inscription". Proceedings of the Seminar on Medieval Inscriptions (6–8th Feb. 1970). Aligarh, Uttar Pradesh: Centre of Advanced Study, Department of History, Aligarh Muslim University. pp. 28–33. OCLC 3870911. and Nizami, Khaliq Ahmad (1983). On History and Historians of Medieval India. New Delhi: Munshiram Manoharlal. pp. 205–210. OCLC 10349790.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 Sen, Sailendra (2013). A Textbook of Medieval Indian History (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Primus Books. pp. 97–100. ISBN 978-9-38060-734-4.
  10. ↑ "West Gate of Firoz Shah Kotla". British Library. Archived from the original on 2022-10-27. Retrieved 2022-10-27.
  11. ↑ Chaurasia, Radhey Shyam (2002). History of Medieval India: From 1000 A.D. to 1707 A.D. New Delhi: Atlantic Publishers. pp. 67–76. ISBN 978-81-269-0123-4.
  12. ↑ Pathania, Raghunath Singh (1904). Twarikye Rajghrane Pathania. English version, 2004 Language & Culture Department Himachal Pradesh Govt.
  13. ↑ Jackson, Peter (1999). The Delhi Sultanate: A Political and Military History. Cambridge, England: Cambridge University Press. p. 304. ISBN 978-0-521-40477-8.
  14. ↑ Chaurasia, Radhey Shyam (2002). History of Medieval India: From 1000 A.D. to 1707 A.D. New Delhi: Atlantic Publishers. p. 75. ISBN 978-81-269-0123-4.
  15. ↑ Tibb Firoz Shahi (1990) by Hakim Syed Zillur Rahman, Department of History of Medicine and Science, Jamia Hamdard, New Delhi, 79pp
  16. ↑ Ahmend, Manazir (1978). Sultan Firoz Shah Tughlaq, 1351–1388 A.D. Allahabad: Chugh Publications. pp. 46, 95. OCLC 5220076.
  17. ↑ Kulke, Hermann; Rothermund, Dietmar (1998). A History of India. Routledge. p. 167. ISBN 0-415-15482-0.
  18. ↑ Jackson, Peter (1999). The Delhi Sultanate: A Political and Military History. Cambridge, England: Cambridge University Press. p. 186. ISBN 978-0-521-40477-8.
  19. ↑ Chandra, Satish (2007). Medieval India; From Sultanat to the Mughals. Har Anand Publications. p. 122. ISBN 978-81-241-1064-5.
  20. ↑ 20.0 20.1 Thapar, Romilla (1967). Medieval India. NCERT. p. 38. ISBN 81-7450-359-5.
  21. ↑ "Indian cavalry's victorious trysts with India's history". Asian Age. 6 ਦਸੰਬਰ 2011. Archived from the original on 19 January 2012.
  22. ↑ "King's resort in the wild". Hindustan Times. 4 ਅਗਸਤ 2012. Archived from the original on 17 June 2013.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਫ਼ਿਰੋਜ_ਸ਼ਾਹ_ਤੁਗ਼ਲਕ&oldid=725471" ਤੋਂ ਲਿਆ