ਬ੍ਰਹਮਾ ਮੰਦਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ
ਬ੍ਰਹਮਾ ਮੰਦਰ ਇੱਕ ਨੌਵੀਂ ਜਾਂ ਦਸਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮੰਦਿਰ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਛਤਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਾ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਿਰਲੇਖ ਹੈ, ਮੰਦਰ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਿਰ, ਚੰਦੇਲਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬਣਾਏ ਗਏ ਕਈ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਖਜੂਰਾਹੋ ਸਮੂਹ ਦੇ ਸਮਾਰਕਾਂ ਦੀ ਯੂਨੈਸਕੋ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਈਟ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।[1]
ਪਿਛੋਕੜ ਸੋਧੋ
ਇਹ ਮੰਦਰ ਖਜੁਰਾਹੋ ਸਾਗਰ ਝੀਲ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਗਰਭਗ੍ਰਹਿ (ਪਵਨ ਅਸਥਾਨ) ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਚਿਹਰੇ ਵਾਲੇ <i id="mwHA">ਲਿੰਗਮ</i> ਹਨ, ਜੋ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਉਪਾਸਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸਮਝ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਚਾਰ ਚਿਹਰੇ ਹਨ।[2] ਪੱਛਮੀ ਖਿੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਗਰਭਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਲਿੰਟਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪੱਥਰਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੱਥਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹਨ ਜੋ ਮੰਦਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[2]
ਇਹ ਮੰਦਰ ਨੌਵੀਂ ਜਾਂ ਦਸਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[3][2]
ਇਮਾਰਤ ਸੋਧੋ
ਬ੍ਰਹਮਾ ਮੰਦਿਰ ਖਜੁਰਾਹੋ ਮੰਦਿਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਚੇ ਹੋਏ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਜੋ ਕਿ ਅਨਾਜ ਦੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਇਹ ਮੰਦਰ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।[4] ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਲਾਲਗੁਆਨ ਮਹਾਦੇਵ ਮੰਦਿਰ ਵਰਗੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਤੋਂ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।[4]
ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਖਜੂਰਾਹੋ ਦੇ ਹੋਰ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਰਲ ਹੈ। ਸ਼ਿਖਾਰਾ (ਚੰਬਰ ਉੱਤੇ ਬੁਰਜ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੇਵਤਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ) ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।[4] ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਲਾਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗਰਭਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਦਲਾਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਗਰਭਗ੍ਰਹਿ ਹੀ ਬਚਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਸ਼ਿਖਰ ਦਾ ਤਾਜ ਹੈ। ਬਾਹਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਗਰਭਗ੍ਰਹਿ ਸਲੀਬ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਅਨੁਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਹ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਵਰਗਾਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਦੇ 12 ਪਿਲਾਸਟਰਾਂ 'ਤੇ ਟਿਕੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਾਲੀਦਾਰ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਬਾਕੀ ਦੇ ਦੋ ਪਾਸੇ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।[4]
ਮੁੱਖ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਜਾਵਟੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਲਿੰਟਲ 'ਤੇ ਤ੍ਰੀਮੁਰਤੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਅਤੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ।[4]
ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ
- ↑ "Khajuraho Group of Monuments". UNESCO World Heritage Centre. United Nations Educational Scientific and Cultural Organization. Retrieved 25 June 2023.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Dhama 1927.
- ↑ "Brahma Temple". ASI. Retrieved 30 May 2019.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 Deva 2002.