ਭਾਈ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਸਿੰਘ ਪਨੇਸਰ
ਭਾਈ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਸਿੰਘ ਪਨੇਸਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀਰ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (18 ਨਵੰਬਰ 1937 - 19 ਮਾਰਚ 2010) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਝਾਰੂ (ਝਾੜੂ) ਵਾਲੇ ਵੀਰ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸਫਾਈ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮਿਸ਼ਨ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੰਗਰ (ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਰਸੋਈ) ਰਾਹੀਂ ਭੋਜਨ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।
ਵੀਰ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 18 ਨਵੰਬਰ 1937 ਨੂੰ ਮਾਂਡਲੇ, ਬਰਮਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਧੂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰੇਲਵੇ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਸਿੰਘ ਇੰਡੀਅਨ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਰਿਸਰਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ, ਪੂਸਾ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਕਨੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ-ਮੁਕਤ ਹੋਏ। 19 ਮਾਰਚ 2010 ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸਰਦਾਰਨੀ ਦਲੀਪ ਕੌਰ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ 5 ਮਾਰਚ 2008 ਨੂੰ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ, ਪ੍ਰੇਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪਨੇਸਰ ਅਤੇ ਕਮਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਨ, ਜੋ ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਨ।
ਕੰਮ
ਸੋਧੋਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਾਲਮਨਵੀਸ ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਤੰਬਰ 2002 ਵਿੱਚ ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਲਮ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਖੰਡ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਟ੍ਰੇਨ ਵਿੱਚ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਵੰਡਦੇ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ "ਨੋ ਵਨ ਵਿਲ ਗੋ ਹੰਗਰੀ"[1] ਲੇਖ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਤੋਂ ਵਪਾਰਕ ਲਾਭ ਲੈਣ ਤੋਂ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਵੰਡਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਰਗੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੈਦੀਆਂ ਲਈ ਕੈਂਪ ਲਗਾਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਮੁਫ਼ਤ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਐਨਕਾਂ ਦੀ ਵੰਡ, ਤਪਦਿਕ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਕੈਦੀਆਂ ਲਈ ਕੱਪੜੇ ਵੰਡਣ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ, ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁਰਦਾਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਵਾਰਿਸ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਲਈ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਟੀਕਾਕਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਈ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਮੁਰੰਮਤ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਫਸਲਾਂ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਲਈ ਜਿਸ ਅਨਾਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਖੁਆਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ।
ਨਿਰਮਾਣ ਕਾਰਜ
ਸੋਧੋਵੀਰ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੋਤੀ ਬਾਗ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਉਸਨੇ ਪੀਣ ਅਤੇ ਸਫਾਈ ਲਈ ਪਾਣੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਲਗਵਾਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਰਧਆਸ਼ਰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰੰਤਰ ਦੇਖਭਾਲ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਖਰੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਜੋ ਉਸਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਉਹ ਸੀ ਕਨੌਟ ਪਲੇਸ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਬਾਥ ਰੂਮ ਬਲਾਕ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਇਸ ਵੇਲੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਬਹੁ-ਉਪਯੋਗੀ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਸੇਵਾਵਾਂ
ਸੋਧੋਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 2001 ਦੇ ਗੁਜਰਾਤ ਭੁਚਾਲ ਰਾਹਤ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਲਿਮਬਡੀ, ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ 200 ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਬਣਾਇਆ। ਉਸਨੇ 2004 ਦੇ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ਭੂਚਾਲ ਅਤੇ ਸੁਨਾਮੀ, ਸਰੋਜਨੀ ਨਗਰ ਬੰਬ ਬਲਾਸਟ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ 2008 ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੌਰਾਨ ਰਾਹਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ 2014 ਦੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਲਈ ਰਾਹਤ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਵੀਰ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਬਰਮਾ ਦੇ ਮਾਂਡਲੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ੧੯੪੨ ਵਿੱਚ ਜਾਪਾਨੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦਾ ਬੱਚਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਚੁੱਕ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਲੈ ਆਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਜੋ ਉਦੋਂ ਆਰਮੀ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮਦਰੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਨੀਲੋਖੇੜੀ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਸਿਵਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਡਿਪਲੋਮਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਵੀਰ ਜੀ ਲੋਕ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਰੋਹਤਾਂਗ ਕੋਲ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਆਈ.ਆਈ.ਟੀ. ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਡੈਪੂਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1971 ਵਿਚ ਆਈ.ਆਈ.ਟੀ. ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਈ.ਏ.ਆਰ.ਆਈ. ਪੂਸਾ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ.
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨਾ
ਸੋਧੋਵੀਰ ਜੀ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਦਾਜ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਏ, ਅਤੇ ਜੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਖਰਚਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਨੇ ਗਰਭਪਾਤ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਬੱਚੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਣ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਅਨਾਥਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰ ਸਕੇ। ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਨਾਥ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਵੀਰ ਜੀ ਨੇ ਕਰਮਕਾਂਡ, ਅਤੇ ਰੂੜੀਵਾਦੀ ਵਤੀਰੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- Khushwant Singh (2002) in No One Will Go Hungry. The Tribune, 7 September 2002. Retrieved on 29 April 2010.
- Gabriel Brau (2010) in Visit to India - 6. A photoessay on blogspot.com tell the story.
- Jeroem Swolf's Reportage in Chandni Chowk Mornings An independent foreign reporter covers the Morning Services in Delhi.
- Streets of the World in Activity at Chandni Chowk, New Delhi—Feeding the Hungry and tending to the sick and wounded.
- Gobind Times a website devoted to Bhai Trilochan Singh Panesar and his writings in Gobind Times—A Mouthpiece of Veerji.
- Why Not Give article in Times of India (Speaking Tree) dated 14 Oct 2012 [2].
- Keeping humanity alive on Delhi streets by Tamanna Naseer (The Statesman) dated 5 Sep 2015 accessed at [3].
- Photography by Branson Q 360 Bhai Trilochan Singh Panesar at [4] Archived 2018-01-01 at the Wayback Machine..
- Zee TV coverage about medical services provided by this mission in Hindi, TV grab at Facebook at [5].
- Prime Asia TV, Canada has covered the mission in a 25-minute documentary in Punjabi and Hindi at [6].
- Hospital on Street, an inspirational video on YouTube at [7].
- National Geographic TV Channel coverage in Programme Mega Kitchens about team's contribution in Hola Mahalla and Baisakhi, Facebook post on TV grab at [8].
- Coverage on Navbharat Times, 03 Dec 17, Facebook post Facebook post at [9].