ਲਾਲ ਸਿੰਘ
ਰਾਜਾ ਲਾਲ ਸਿੰਘ (ਮੌਤ 1866) ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਜ਼ੀਰ ਸੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਸੀ। ਤੇਜ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ, ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਕੈਪਟਨ ਪੀਟਰ ਨਿਕੋਲਸਨ ਰਾਹੀਂ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਕੇ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹਦਾਇਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।[1][2]
ਜੀਵਨੀ
ਸੋਧੋਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋ
ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਜੇਹਲਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਹਿਗੋਲ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਸੀ।[3][4] ਦਲੀਪ ਦੇ ਚਾਚਾ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਉਸਤਾਦ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਵੀ, ਜਦੋਂ ਮਹਾਰਾਣੀ ਜਿੰਦ ਕੌਰ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋ ਗਈ, ਲਾਲ ਨੇ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਤਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਣੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਜਵਾਹਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।[3]
ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ
ਸੋਧੋ
1845-1846 ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ, ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਕਮਾਂਡ ਸੰਭਾਲੀ, ਪਰ ਤੇਜ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਹ ਗੁਪਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਤਾਇਨਾਤ ਇੱਕ ਅਫਸਰ ਕੈਪਟਨ ਪੀਟਰ ਨਿਕਲਸਨ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਆਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਸੀ।[5] ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਗਾਰਡਨਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਮਹਾਰਾਣੀ, ਲਾਲ ਅਤੇ ਤੇਜ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਬੇਅਸਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੌਕੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਬਾਗੀ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ।[6]ਗਫ਼ ਦੀ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮੁੱਦਕੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਲਾਲ ਇਕ ਵਾਰ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭੱਜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ, ਜੋ ਸਿਰਫ ਤੇਜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਦਾਰੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਜਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[6][5] ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਲਾਲ ਨੇ ਖੁਦ ਇੱਕ ਖਾਈ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲਈ ਸੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਆਪਣੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਬੰਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਸ਼ੱਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਅਨਿਯਮਿਤ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਭੱਜ ਗਿਆ, ਲਾਹੌਰ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਅਹੁਦਾ ਛੱਡਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੂੰ 31 ਜਨਵਰੀ 1846 ਨੂੰ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਵਜ਼ੀਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੀ, ਅਤੇ 10 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਸੋਬਰਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਸੀ। ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਨਿਕੋਲਸਨ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਜੱਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਭੇਜਿਆ। ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ,ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ।[7]
ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਜਲਾਵਤਨੀ
ਸੋਧੋਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹੈਨਰੀ ਲਾਰੈਂਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਲਾਹੌਰ ਰਾਜ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਵਜੋਂ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਕਿਰਪਾ ਤੋਂ ਡਿੱਗ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨੂੰ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲਿਖਤੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਅੰਮਿ੍ਤਸਰ ਦੀ ਸੰਧੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਲਾਲ 'ਤੇ ਕੋਰਟ ਆਫ਼ ਇਨਕੁਆਰੀ ਦੁਆਰਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ, ਦੋਸ਼ੀ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ 12,000 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਦੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਨਾਲ ਆਗਰਾ ਨੂੰ ਜਲਾਵਤਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪੱਤਰਕਾਰ ਜੌਨ ਲੈਂਗ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਅਤੇ ਸਰਜਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ੌਕ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਸੀ।[8] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਡੇਰਾ ਦੂਨ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ 1866 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ[9]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "Battle of Sobraon - the Sikh Wars". Archived from the original on 2007-02-25. Retrieved 2007-02-25.
- ↑ "..:: Panjab Digital Library ::".
- ↑ 3.0 3.1 Singh, Harbans (2011) Encyclopaedia of Sikhism: Volume II, E-L. Punjab University, Patiala. p. 563-564. ISBN 9788173805301
- ↑ Bansal, Bobby Singh (2015) Remnants of the Sikh Empire: Historical Sikh Monuments in India & Pakistan. May House, Inc.. ISBN 9789384544935
- ↑ 5.0 5.1 Singh, Harbans (2011) Encyclopaedia of Sikhism: Volume II, E-L. Punjab University, Patiala. p. 563-564. ISBN 9788173805301
- ↑ 6.0 6.1 Keay, John (2017) The Tartan Turban: In Search of Alexander Gardner. Kashi House. ISBN 9781911271000
- ↑ Singh, Harbans (2011) Encyclopaedia of Sikhism: Volume II, E-L. Punjab University, Patiala. p. 563-564. ISBN 9788173805301
- ↑ Keay, John (2017) The Tartan Turban: In Search of Alexander Gardner. Kashi House. ISBN 9781911271000
- ↑ Singh, Harbans (2011) Encyclopaedia of Sikhism: Volume II, E-L. Punjab University, Patiala. p. 563-564. ISBN 9788173805301