ਸ਼ਾਹਤੋਸ਼
ਸ਼ਾਹਤੂਸ਼ (ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਾਹتوਸ਼ 'ਉਨ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ' ਤੋਂ),[1] ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਤੌਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਉੱਨ ਹੈ ਜੋ ਚੀਰੂ (ਪੈਂਥੋਲੋਪਸ ਹਾਡਗਸੋਨੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤਿੱਬਤੀ ਹਿਰਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਫਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਚਿਰੂ ਦੀ ਉੱਨ ਤੋਂ ਬਣੇ ਸ਼ਾਲਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਤੂਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਹਤੂਸ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪਸ਼ੂ ਉੱਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਕੂਨਾ ਉੱਨ ਹੈ ।
ਬਿਨਾਂ ਪਾਲਤੂ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਚਿਰਸ ਨੂੰ ਕੱਟਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 90 ਦੁਆਰਾ ਚਿਰੂ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਗਿਰਾਵਟ ਦੇ ਕਾਰਨ % 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ, 2016 ਤੱਕ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਾਲੀ ਸਪੀਸੀਜ਼ ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[2] 2016 ਤੋਂ, ਸਪੀਸੀਜ਼ ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੀ ਅੰਸ਼ਕ ਰਿਕਵਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਖਤਰੇ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[2] ਉੱਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਸਕਾਰਫ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਾਲਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ਾਹਤੂਸ਼ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ, ਵਿਕਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀ 1979 ਤੋਂ CITES ਅਧੀਨ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹੈ।[2][3] ਕਾਲੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਾਹਤੂਸ਼ ਸ਼ਾਲਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ $5,000[4] ਤੋਂ $20,000 ਤੱਕ ਹੈ।[2]
ਵਰਤੋ
ਸੋਧੋਜਾਨਵਰ, ਜੋ ਕਿ ਚਾਂਗਟਾਂਗ ਖੇਤਰ, ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਅਤੇ ਕਿੰਗਹਾਈ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹਨ, ਨੂੰ ਅੰਡਰਕੋਟ ਦੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉੱਨ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਦੇ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[5] ਇੱਕ ਸਕਾਰਫ਼ ਲਈ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਪੰਜ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਉੱਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਇੱਕ ਚਿਰੂ ਸਿਰਫ਼ 125-150 ਗ੍ਰਾਮ ਕੱਚਾ ਉੱਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।[6] ਇਸਲਈ, 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 10 ਲੱਖ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 45,000 (1998 ਅਨੁਮਾਨ) ਜਾਂ 75,000 (2000 ਅਨੁਮਾਨ) ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਗਈ ਅਤੇ 2009 ਤੱਕ ਸਪੀਸੀਜ਼ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਗਭਗ 150,000 ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ।[6] ਉੱਨ ਨੂੰ ਤਿੱਬਤੀ ਚਾਂਗਤਾਂਗ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਫ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[7][8] 2003 ਵਿੱਚ, ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ 14,293 ਲੋਕ ਸ਼ਾਹਤੂਸ਼ ਸ਼ਾਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[6] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਚਿਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਤੂ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਛੋਟੇ ਸ਼ਤੂਸ਼ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।[9]
ਇਤਿਹਾਸ
ਸੋਧੋਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਸ਼ਾਹੀ ਅਲਮਾਰੀ ਨੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਤੂਸ ਜਾਂ ਸ਼ਾਹਤੂਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗਾ, ਗਰਮ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਸ਼ਾਲ ਸੀ। ਉਂਗਲੀ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਇੰਨਾ ਨਰਮ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਰੰਗ ਕਾਲੇ, ਚਿੱਟੇ ਅਤੇ ਲਾਲ ਸਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਕਬਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਚਿੱਟੇ ਨੂੰ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਸ਼ਾਲ ਨੇ ਰੰਗਤ ਦਾ ਰੰਗ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸੀ। ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਇਸਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਰਤਣ ਲੱਗੇ।[10]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Dina Fine Maron (2019-04-24). "A rare antelope is being killed to make $20,000 scarves". Retrieved 2022-10-15.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Dina Fine Maron (2019-04-24). "A rare antelope is being killed to make $20,000 scarves". Retrieved 2022-10-15.
- ↑ "Kashmir rethinks shahtoosh ban". 2004-06-18. Retrieved 2022-10-15.
- ↑ Gordon Rayner. "Buyers of £4,000 shahtoosh shawls are fuelling illegal wildlife trade, Prince Charles warns".
- ↑ "Kashmir rethinks shahtoosh ban". 2004-06-18. Retrieved 2022-10-15.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Saloni Gupta: Contesting Conservation. In: Advances in Asian Human-Environmental Research, Springer, 2018, ISBN 3-319-72257-3. p. 39, 51, 69.
- ↑ Dina Fine Maron (2019-04-24). "A rare antelope is being killed to make $20,000 scarves". Retrieved 2022-10-15.
- ↑ Wildlife Protection Society of India: Fashioned for Extinction – An Exposé of the Shahtoosh Trade. 1997.
- ↑ IANS, India Today: Shahtoosh: Can the prized industry be revived again?, New Delhi/Srinagar, 10 April 2012.
- ↑ Private Lives of the Mughals of India (1526-1803 A.D.) by R. Nath