ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਰਲ
ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਰਲ (1 ਜਨਵਰੀ 1919 – 2 ਸਤੰਬਰ 2000) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਸੀ।[1] ਉਸ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 15 ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਉਸ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ' ਯੁਗ-ਚਰਨ ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[2] ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ " ਮਾਈ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦੋ ਕਾ ਚਰਨ " ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵਿਤਾ ਹੈ।[3]
ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਕਵਿਤਾ ਲਈ ਸਾਲਾਨਾ "ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਰਲ ਪੁਰਸਕਾਰ" ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।[4][5]
ਜੀਵਨੀ ਸੋਧੋ
ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਰਲ ਦਾ ਜਨਮ 1 ਜਨਵਰੀ 1919 ਨੂੰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਗੁਨਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅਸ਼ੋਕ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ਼੍ਰੀ ਭਗਵਤੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਯਮੁਨਾ ਦੇਵੀ ਸੀ। ਸਰਲ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ, ਉਜੈਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ 'ਭਾਰਤ ਗੌਰਵ', 'ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਵੀ', 'ਕ੍ਰਾਂਤੀ-ਕਵੀ', 'ਕ੍ਰਾਂਤੀ-ਰਤਨ', 'ਅਭਿਨਵ-ਭੂਸ਼ਣ', 'ਮਾਨਵ-ਰਤਨ', 'ਉੱਤਮ ਕਲਾ-ਆਚਾਰੀਆ' ਆਦਿ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਉਹ ਰਾਜਰਸ਼ੀ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਦਾਸ ਟੰਡਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ, ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਾਤਾ ਵਿਦਿਆਵਤੀ ਜੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਿਹਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਇਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਚਰਨ’ ਆਖਦਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਬਨਾਰਸੀ ਦਾਸ ਚਤੁਰਵੇਦੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ- 'ਸ਼੍ਰੀ ਸਰਲ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਸ਼ਰਾਧ ਕੀਤਾ ਹੈ।' ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਪੰਡਿਤ ਪਰਮਾਨੰਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ - 'ਸਰਲ ਇੱਕ ਜਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਹੈ'।
ਸਰਲ ਦੀ ਮੌਤ 2 ਸਤੰਬਰ 2000 ਨੂੰ ਹੋਈ।
ਕੰਮ ਸੋਧੋ
ਸਰਲ ਨੇ ਕੁੱਲ 124 ਲਿਖਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਨੇਤਾਜੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਬਾਰੇ ਤੱਥਾਂ ਦੇ ਸੰਕਲਨ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਖੁਦ ਬਾਰਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਨੇਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਉਸ ਨੇ ‘ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕੋਸ਼’ ਨਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਪੰਜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
- ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕੋਸ਼ ੧
- ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕੋਸ਼ ੨
- ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕੋਸ਼ ੩
- ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕੋਸ਼ ੪
- ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕੋਸ਼ ੫
- ਮਹਾਵਲੀ[6]
- ਇਤਿਹਾਸ-ਪੁਰਸ਼ ਸੁਭਾਸ਼[7]
- ਜੈ ਹਿੰਦ[8]
ਨਾਵਲ :- ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ, ਰਾਜਗੁਰੂ, ਜੈ ਹਿੰਦ, ਦੁਸਾਰਾ ਹਿਮਾਲਿਆ, ਯਤਿੰਦਰਨਾਥ ਦਾਸ, ਬੱਧਾ ਜਤਿਨ, ਰਾਮਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ।
ਨਿਬੰਧ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ :- ਅਨਮੋਲਾ ਬਚਨ, ਜੀਓ ਤੋ ਐਸੇ ਜੀਓ, ਮੇਰੀ ਸਿਰਜਣਾ-ਯਾਤਰਾ।
ਮਹਾਂਕਾਵਿ :- ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ, ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ, ਬਾਗੀ ਕਰਤਾਰ, ਸ਼ਹੀਦ ਅਸ਼ਫਾਕ ਉੱਲਾ ਖਾਨ, ਕਾਂਤੀ ਜਵਾਲਕਮਾ, ਅੰਬੇਡਕਰ ਦਰਸ਼ਨ, ਸਵਰਾਜ ਤਿਲਕ, ਵਿਵੇਕ ਸ਼੍ਰੀ, ਜੈ ਸੁਭਾਸ਼।
ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ :- ਕਿਰਨ ਕੁਸੁਮ, ਰਾਸ਼ਟਰ-ਵੀਣਾ, ਸਰਲ ਦੋਹਾਵਲੀ, ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਗੰਗਾ, ਸ੍ਰਾਲ ਮਹਾਕਾਵਯ ਗ੍ਰੰਥਾਵਲੀ, ਜੈਹਿੰਦ ਗ਼ਜ਼ਲੇ, ਸਰਲ ਮੁਕਤਕ, ਇੰਕਲਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲੇ, ਕਵਾਮੀ ਗ਼ਜ਼ਲੇ, ਬਾਗੀ ਗ਼ਜ਼ਲੇ, ਸ਼ਹੀਦ ਗ਼ਜ਼ਲੇ, ਜੀਵਨ ਗ਼ਜ਼ਲ, ਜੀਵਨਤ ਗੀਹੂ। ਕਾਵਿਆ ਗਾਥਾਏਂ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਕੀ ਚਿੰਤਾ, ਕਾਵਿਆ ਕਥਾਨਕ, ਵਿਵੇਕਾਂਜਲੀ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਭਾਰਤੀ, ਰਕਤ ਗੰਗਾ, ਕਾਵਿਆ ਮੁਕਤਾ, ਮੌਤ ਕੇ ਅੰਸੂ, ਭਾਰਤ ਕਾ ਖੂਨ ਉਬਲਤਾ ਹੈ, ਮਹਾਰਾਣੀ ਅਹਿਲਿਆਬਾਈ, ਅਦਭੁਤ ਕਵੀ ਸੰਮੇਲਨ, ਵਤਨ ਹਮਾਰਾ, ਪਜਾਮਯ ਮੁਹਾਰੀ, ਹੈੱਡ ਮਾਸਟਰ ਡੀ. ਹੈ, ਕਾਵਿਆ ਕੁਸੁਮ, ਸਨੇਹਾ ਸੌਰਭ, ਬਚਨ ਕੀ ਫੁਲਵਾੜੀ, ਸਮ੍ਰਿਤੀ-ਪੂਜਾ, ਬਾਪੂ-ਸਮ੍ਰਿਤੀ-ਗ੍ਰੰਥ, ਕਵੀ ਔਰ ਸੈਨਿਕ, ਮੁਕਤੀ-ਗਾਨ।
ਯਾਦਾਂ :- ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗਰਜਨਾ
ਹਵਾਲੇ ਸੋਧੋ
- ↑ "राष्ट्रकवि श्रीकृष्ण सरल जयंती पर हुआ कार्यक्रम". दैनिक भास्कर. Archived from the original on 12 March 2016. Retrieved 30 July 2015.
- ↑ Sākshātkāra (in ਹਿੰਦੀ). Ma. Pra. Śāsana Sāhitya Parishad. 2009. Archived from the original on 2022-09-27. Retrieved 2022-09-09.
विमर्श का विषय रखा गया था ' युग चारण श्रीकृष्ण सरल ' जिसकी अध्यक्षता श्री बलवीर सिंह ' करुण ' ने की ।
- ↑ सरल, श्रीकृष्ण (2005). महावली: आधुनिक संदर्भ में पवन-पुत्र पर प्रेरक महाकाव्य (in ਹਿੰਦੀ). सत्काल. ISBN 978-81-87859-50-5. Archived from the original on 2022-09-27. Retrieved 2022-09-09.
- ↑ "मध्य-प्रदेश साहित्य अकादमी". Archived from the original on 2 March 2017. Retrieved 1 August 2015.
- ↑ "नई दुनया". Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 1 August 2015.
- ↑ महावली: आधुनिक संदर्भ में पवन-पुत्र पर प्रेरक महाकाव्य. सत्काल. 2005. p. 320. ISBN 9788187859505. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 30 July 2015.
- ↑ इतिहास-पुरूष सुभाष. नई दिल्ली प्रतिभा प्रतिष्ठान 2006. Archived from the original on 27 September 2022. Retrieved 30 July 2015.
- ↑ जय हिंद. दिल्ली सत्साहित्य प्रकाशन 2006. Archived from the original on 5 March 2016. Retrieved 30 July 2015.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ਸੋਧੋ
- ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਧਾਰਨ ਕੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕਵਿਤਾ ਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ
- ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕੋਸ਼, ਦੂਜਾ ਭਾਗ (ਗੂਗਲ ਕਿਤਾਬ ; ਲੇਖਕ - ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਧਾਰਨ)
- ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕੋਸ਼, ਚਤੁਰਥ ਭਾਗ
- ਦਧੀਚਿ ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ 'ਸਰਲ' ਥੇ 'ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਚਾਰਣ' - ਸੰਤੋਸ਼ ਵਿਸ਼ਾ ਸਮੱਗਰੀ
- ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਖਬਾਰ
- ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਭਾਕਰ
- ਅਨੁਭੂਤੀ
- ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ 'ਸਰਲ' ਜਨਮ-ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਸਾਲ ਦੇ ਉਪਲਕਸ਼ਯ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮੱਗਰੀ