ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਫ਼ਾਕਿਰ
ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਕਾਮਿਰ (11 ਨਵੰਬਰ, 1934–19 ਫਰਵਰੀ, 2008) ਤਖ਼ਲਸ ਫ਼ਾਕਿਰ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ, ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਫ਼ਾਕਿਰ ਇੱਕ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤਕਾਰ, ਡਾਇਲਾਗ ਲੇਖਕ, ਰੰਗਕਰਮੀ, ਰੇਡੀਓ ਆਰਟਿਸਟ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ ਸੀ। ਉਸਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਅਤੇ ਨਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਬੇਗਮ ਅਖ਼ਤਰ ਅਤੇ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੁਰਬੰਦ ਕੀਤਾ। ਫ਼ਾਕਿਰ ਦੀਆਂ 26 ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਤੇ ਨਜ਼ਮਾਂ ਜਗਜੀਤ ਨੇ ਸੁਰਬੰਦ ਕੀਤੀਆਂ। ਫ਼ਾਕਿਰ ਬਾਰੇ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਿਹਾ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰਾ ਹਮਵਤਨੀ (ਪੰਜਾਬੀ), ਹਮਜ਼ੁਬਾਂ (ਪੰਜਾਬੀ) ਤੇ ਹਮਮਿਜ਼ਾਜ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀਆਂ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ, ਉਹ ਮੇਰੇ ਸੰਗੀਤਕ ਟਿੰਬਰ (ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਸਰੂਪ) ਨੂੰ ਪਛਾਣਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਸਾਡੀ ਜੁਗਲਬੰਦੀ ਸਹੀ ਬੈਠਦੀ ਹੈ।[1]
ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਫ਼ਾਕਿਰ | |
|---|---|
سدرشن فاکر | |
| ਜਨਮ | 11 ਨਵੰਬਰ 1934 |
| ਮੌਤ | 19 ਫਰਵਰੀ 2008 (ਉਮਰ 73) ਜਲੰਧਰ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ |
| ਪੇਸ਼ਾ | ਕਵੀ, ਗੀਤਕਾਰ |
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਸੋਧੋਉਸ ਦਾ ਜਨਮ 1934 ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਤੇ ਲੜਕਪਨ ਦੇ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਾਰੇ। ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਜਲੰਧਰ ਚਲੇ ਗਿਆ ਅਤੇ ਡੀਏਵੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਬੀ.ਏ. ਕੀਤੀ। ਕਾਲਜ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਰਗਰਮ ਰਿਹਾ। ਗ਼ਾਲਿਬ ਛੂਟੀ ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਸਫਲ ਪ੍ਰੇਮ ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਸਦਾ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਟਿਕਾਣਾ ਜਲੰਧਰ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਥੇ ਉਹ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭੈੜੇ ਜਿਹੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਕਮਰਾ ਉਸਦੇ ਕੁਝ ਕਵੀ ਮਿੱਤਰਾਂ ਲਈ ਮਹਿਫ਼ਲ ਲਾਉਣ ਦਾ ਸਥਾਨ ਵੀ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਮਜਨੂੰ ਵਾਂਗ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਦਾ, ਇੱਕ ਫਕੀਰ (ਸ਼ਾਇਦ ਉਸਦੀ ਕਲਮ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ) ਵਾਂਗ ਫਿਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦਾ ਆਦੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਲਿਖੀਆਂ ਉਸਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਅਤੇ ਨਜ਼ਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਅਸਫਲ ਪ੍ਰੇਮ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਗ਼ਮਖੋਰ ਸ਼ੁਦਾਅ ਝਲਕਦਾ ਹੈ।[2] ਡੀ. ਏ. ਵੀ. ਕਾਲਜ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਉਸ ਨੇ ਐਮ. ਏ. (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ) ਦੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਲਈਆਂ।ਸ਼ਾਇਰੀ ਤੇ ਰੰਗਮੰਚ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਕਾਲਜ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਿਖਰ ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੀ ਮੋਹਨ ਰਾਕੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਟਕ 'ਆਸਾੜ ਕਾ ਏਕ ਦਿਨ' ਦਾ ਸਫ਼ਲ ਮੰਚਨ ਕੀਤਾ।[3]
ਫ਼ਾਕਿਰ ਨੇ ਕੁਝ ਅਰਸਾ ਰੇਡੀਓ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਉਹ ਬੰਬਈ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ, ਜਿਥੇ ਉਸ ਨੇ ਜੈ ਦੇਵ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਹੇਠ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਗਾਣੇ ਲਿਖੇ, ਫਿਲਮ 'ਯਲਗਾਰ' ਦੇ ਡਾਇਲਾਗ ਲਿਖੇ। ਭੀਮਸੇਨ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦੂਰੀਆਂ ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਗਾਣਾ - ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਮੇਰੇ ਘਰ ਆਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਏਨਾ ਮਕਬੂਲ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਗੀਤਕਾਰ ਵਜੋਂ 'ਫ਼ਿਲਮਫੇਅਰ ਐਵਾਰਡ' ਮਿਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਐਨ. ਸੀ. ਸੀ. ਵੱਲੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਗੀਤ ਹਮ ਸਬ ਭਾਰਤੀਯ ਹੈਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਧਿਆਤਮਕ ਗੀਤ ਹੇ ਰਾਮ ਹੇ ਰਾਮ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਕੀਤੀ।
ਕੈਰੀਅਰ
ਸੋਧੋਫ਼ਾਕਿਰ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਉਰਦੂ ਕਵੀਆਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਘਟਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ। ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਫਕੀਰ ਪਹਿਲੇ ਗੀਤਕਾਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਗੀਤ ਲਈ ਫ਼ਿਲਮਫ਼ੇਅਰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਿਆ ਹੈ। ਵੋਹ ਕਾਗਜ਼ ਕੀ ਕਸ਼ਤੀ ਵਰਗੀਆਂ ਹਿੱਟ ਫਿਲਮਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਨੰਬਰ - ਹੇ ਰਾਮ... ਹੇ ਰਾਮ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੈਡੇਟ ਕੋਰ (ਭਾਰਤ) ਗੀਤ- ਹਮ ਸਭ ਭਾਰਤੀ ਹੈ ਦਾ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਗੈਰ-ਫ਼ਿਲਮੀ ਸੰਗੀਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਫ਼ਾਕਿਰ ਨੇ ਕਈ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਵੀ ਲਿਖੇ ਹਨ।[4]
ਸੁਦਰਸ਼ਨ 'ਫ਼ਾਕਿਰ' 'ਮੱਲਿਕਾ-ਏ-ਗ਼ਜ਼ਲ' ਬੇਗਮ ਅਖਤਰ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਸ਼ਾਇਰ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਗਾਈਆਂ। ਉਹ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਹਿ-ਯਾਤਰੀ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1982 ਵਿੱਚ 'ਵੋ ਕਾਗਜ਼ ਕੀ ਕਿਸ਼ਤੀ, ਵੋ ਬਾਰਿਸ਼ ਕਾ ਪਾਣੀ' ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ।
ਇੱਕ ਪੂਰਨਤਾਵਾਦੀ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਉੱਤੇ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ। ਫ਼ਾਕਿਰ ਸ਼ਾਇਦ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੇ ਕਵੀਆਂ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਕਵਿਤਾ ਲਈ ਜਿਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਵੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ 'ਦੀਵਾਨ' ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।
ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਲੰਬੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 18 ਫਰਵਰੀ 2008 ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ 73 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ ਵਿਖੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[5][6]
ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਸੋਧੋਸੁਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੁਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਮਾਨਵ ਸੀ।[5]
ਧੁਨਾਂ
ਸੋਧੋ- ਅਗਰ ਹਮ ਕਹੇ ਔਰ ਮੁਸਕੁਰਾ
- ਗਮ ਬੜੇ ਆਤੇ ਹੈ ਕਾਤਿਲ ਕੀ ਨੀਗਹੋਂ ਕੀ ਤਰਹ।[7]
- ਮੇਰੇ ਦੁਖ ਕੀ ਕੋਈ ਦੁਆ ਨਾ ਕਰੋ [7]
- ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਸਹਰ ਲੇਕਰ ਆ ਗਿਆ[7]
- ਯੇ ਦੌਲਤ ਵੀ ਲੈ ਲੋ, ਯੇ ਸ਼ੌਹਤਰ ਵੀ ਲੈ ਲੋ (ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਆਜ,1987)[7]
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੇਰੇ ਘਰ ਆਣਾ, ਆਣਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ (ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਦੂਰੀਆਂ,1979)[7]
- ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਕੈਸੇ ਪਿਆਰ, ਨਾ ਜਾਣੇ ਕੋਈ (ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਯਲਗਰ, 1992)[8]
- ਬੇਜੁਆਨੀ ਜੁਆਨ ਨਾ ਹੋ ਜਾਏ (ਇਕੱਲਾ ਗੀਤ)[8]
- ਫਿਰ ਆਜ ਮੁਝੇ ਤੁਮਕੂ ਇਤਨਾ ਬਤਾਨਾ ਹੈ (ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਆਜ,1987)[8]
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੈਂ ਜਬ ਤੁੰਹਾਰੇ ਗ਼ਮ ਨਹੀਂ ਥੇ (ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਦੂਰੀਆਂ, 1979)[8]
- ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਸਹਰ ਲੇਕਰ ਆ ਗਿਆ[8]
- ਅਪਨੋਂ ਕੇ ਸਿਤੰਬ ਹਮਸੇ ਬਤਾਏ ਨਹੀਂ ਜਾਤੇ[8]
- ਆਜ ਕੇ ਦੌਰ ਮੈਂ ਏ ਡੋਸੇ ਯਹ ਮਨਯਾਰ ਕਿਓ ਹੈ।[8]
- ਤੁਹੀ ਤੋ ਹੈ ਰਾਧਾ ਕਾ ਸ਼ਾਮ (ਭਗਤੀ ਗੀਤ)
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੇਜ (14 ਫ਼ਰਵਰੀ 2016). "ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦਾ ਸ਼ਾਇਰ". ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਂਨ. p. 6. Retrieved 14 ਫ਼ਰਵਰੀ 2016.
- ↑ Kalia, Ravindra. "Ghalib Chhuti Sharaab". Vani Prakashan. Retrieved 9 June 2014.
- ↑ "An Interview with Sudarshan Faakir". The Tribune (Chandigarh). 9 August 2005. Retrieved 9 June 2014.
- ↑ Music, Books on Music, and Sound Recordings, Volume 2. Washington: Library of Congress. 30 Jan 2008. pp. 157, 158. ISBN 9780520045026. Retrieved 9 June 2014.
- ↑ 5.0 5.1 Banerji, Aparna (19 February 2008). "Lyricist Sudarshan Fakir dead". The Tribune. Tribune News Service. Retrieved 9 June 2014. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "tribune" defined multiple times with different content - ↑ "Jewels of Jalandhar - Sudarshan Fakir". Jalandhari. Retrieved 9 June 2014.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 "Songs of Sudarshan Faakir". pages.cs.wisc.edu/~navin.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 "Songs of Sudarshan Kaafir". hindigeetmala.net.