ਸੋਫੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ
ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੋਫੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ (8 ਅਗਸਤ 1876 -22 ਅਗਸਤ 1948)-[1] ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ (ਵੋਟ ਦਾ ਹੱਕ) ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਨਾਰੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਸਿਰਕੱਢ (suffragette) ਕਾਰਕੁਨ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ[2] ਜਿਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਲਾਵਤਨ ਕਰਕੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਥੇ ਉਸਨੇ ਕ੍ਰਿਸਚੀਐਨਟੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਕੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣਾ ਲਿਆ।[3] ਸੋਫੀਆ ਦੀ ਮਾਂ ਮਹਾਰਾਣੀ ਬਾਂਬਾ ਮਿਓਲਰ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਧਰਮਮਾਤਾ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਸੀ। ਸੋਫੀਆ ਇੱਕ ਕਟੜ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੈਂਪਟਨ ਕੋਰਟ ਮਹਿਲ ਦੇ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਜੋ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਲਿਹਾਜ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੀਆਂ ਚਾਰ ਭੈਣਾਂ (ਦੋ ਮਤਰੇਈਆਂ ਸਮੇਤ) ਸਨ ਅਤੇ ਚਾਰ ਭਰਾ ਸਨ। ਉਹ ਐਡਵਾਰਡੀਨ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਪੁਸ਼ਾਕ ਪਓਂਦੀ ਸੀ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਭੂਰੇ ਰੰਗੀ ਸੀ।
| ਸੋਫੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 ਸੋਫੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ 1913 ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਪਰਚਾ " ਦਾ ਸਫ੍ਰਾਗੇਟ "ਵੇਚਦੇ ਹੋਏ। | |||||
| ਜਨਮ | ਸੋਫੀਆ ਅਲੱਗਜੈਂਡਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ 8 ਅਗਸਤ 1876 ਐਲਵੈਡਨ ਹਾਲ, ਏਲਵੈਡਨ, ਸੁਫੋਕ, ਇੰਗਲੈਂਡ | ||||
| ਮੌਤ | 22 ਅਗਸਤ 1948 (ਉਮਰ 72) ਟਾਇਲਰ ਗ੍ਰੀਨ, ਬੁਕਿੰਗਮਸਰ, ਇੰਗਲਨ | ||||
| |||||
| ਧਰਮ | ਸਿੱਖ | ||||
| ਕਿੱਤਾ | ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਸਿਰਕੱਢ ਨਾਰੀਵਾਦੀ (suffragette) | ||||
ਖੁਫੀਆ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਉਸਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਇੱਕ "ਕਾਨੂਨ ਤੋੜਨ " ਵਾਲੀ ਗਰਮ ਸੁਭਾਓ ਦੀ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਸਦੀਆਂ ਡਾਇਰੀਆਂ ਤੋਂ ਜਾਹਰ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਵਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਕਈ ਨੇਤਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਗੋਪਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਖਲੇ, ਸਰਲਾ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਆਦਿ ਨਾਲ ਨੇੜਲੇ ਸੰਬੰਧ ਸਨ।[3][4]
ਉਸਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਟੈਕਸ ਵਿਰੋਧੀ ਲੀਗ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਿਆਦਾ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਸੋਫੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਅਗਸਤ 1876 ਨੂੰ ਬੇਲਗਰਾਵਿਆ[5] ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਸੂਫੋਲਕ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ।[6] ਉਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ (ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਆਖਰੀ ਮਹਾਰਾਜਾ) ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਬਾਂਬਾ ਮੁਲਰ ਦੀ ਤੀਜੀ ਧੀ ਸੀ। ਬਾਂਬਾ ਟੋਡ ਮੂਲਰ ਐਂਡ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਜਰਮਨ ਵਪਾਰੀ ਲੂਡਵਿਗ ਮੁਲਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਲਕਣ ਸੋਫੀਆ ਦੀ ਧੀ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਯੁਥੋਪੀਆਂ ਜਾਂ ਅਬੈਸੀਨੀ ਮੂਲ ਦੀ ਸੀ।[7] ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਤੇ ਬਾਂਬਾ ਦੇ ਦਸ ਬੱਚੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਛੇ ਹੀ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹੇ ਸਨ।[7][8][9] ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਰਤੀ, ਯੂਰਪੀ ਅਤੇ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੁਲੀਨ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਨੂੰ ਕੋਹ-ਏ-ਨੂਰ ਹੀਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[10][11][12] ਉਸ ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੁਆਰਾ 15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ 'ਚ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਨੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ।[1][2] ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਅਤੇ ਨਿਯਮਿਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੇ ਮਹਾਰਾਨੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਲਟੋਨਿਕ ਪ੍ਰੇਮੀ (ਗੈਰ-ਲਿੰਗੀ) ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ, ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਬਦਲ ਲਿਆ।[3] ਬਾਅਦ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਧੋਖਾ ਖਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਫਰੈਡਰਿਕ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ; ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਕੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਕੈਥਰੀਨ ਹਿਲਡਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ, ਇੱਕ ਵੋਟ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ, ਅਤੇ ਬਾਂਬਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਸਨ।
ਸਿੰਘ ਨੂੰ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਟਾਈਫਾਈਡ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ, ਜੋ ਉਸ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖ ਰਹੀ ਸੀ, ਵੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਹੋਈ, ਕੋਮਾ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ 17 ਸਤੰਬਰ 1887 ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। 31 ਮਈ 1889 ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਅਦਾ ਵੈਥਰਿਲ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੌਕਰਾਨੀ (ਸਫਾਈਕਰਮੀ) ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਧੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। 1886 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਸੋਫੀਆ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ; ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਵਾਰੰਟ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਦਨ ਵਾਪਸ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸੋਫੀਆ ਦੀ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਧਰਮ-ਪੋਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਬਣਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ। ਸੋਫੀਆ, ਆਪਣੇ ਫੈਸ਼ਨਯੋਗ ਸੰਬੋਧਨ ਨਾਲ, ਪਾਰਸੀ ਕਪੜੇ ਪਾਉਂਦੀ ਸੀ, ਨਸਲੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਦੇ ਕੁੱਤੇ, ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਅਤੇ ਸਾਈਕਲਿੰਗ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਖਰਾਬ ਸਿਹਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ 22 ਅਕਤੂਬਰ 1893 ਨੂੰ 55 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਪੈਰਿਸ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। 1893 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵੱਲੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਦੌਲਤ ਮਿਲੀ ਸੀ ਅਤੇ 1898 ਵਿੱਚ ਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ, ਉਸ ਦੀ ਧਰਮਮਾਤਾ ਸੀ, ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਵਜੋਂ ਹੈਪਟਨ ਕੋਰਟ, ਫਰੈਡੇ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਸਿੰਘ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਫਰਾਡੇ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ; ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਪ੍ਰਿੰਸ ਫਰੈਡਰਿਕ ਦੇ ਕੋਲ ਓਲਡ ਬੁਕਨਹੈਮ ਦੇ ਮੈਨੋਰ ਹਾਊਸ ਵਿਖੇ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ, ਚੁੱਪ, ਉਦਾਸ ਸਿੰਘਾਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਘਟਾ ਦਿੱਤੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਗ਼ਲਤਫ਼ਹਿਮੀ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਬਾਂਬਾ ਨਾਲ 1903 ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੀ ਵਿਅਰਥਤਾ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਬਦਲਣ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਕੀਤਾ। 1907 ਦੀ ਭਾਰਤ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਗਈ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਮੁਲਾਕਾਤ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਹਿਸਾਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਅੱਗੇ ਸਮਰਪਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਕੀ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਲਾਹੌਰ (ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ) ਦੇ ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ "ਪੁਰਦਾਹ ਪਾਰਟੀ" ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੌਰਾਨ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਏਜੰਟਾਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ, ਉਸ ਨੇ ਗੋਪਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਖਲੇ ਅਤੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਵਰਗੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮੀਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਹਮਦਰਦੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਾਏ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ "ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ" ਤਹਿਤ ਉਸ ਦੀ ਕੈਦ ਨੇ ਸੋਫੀਆ ਨੂੰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
1909 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਸਾਊਥ ਨੋਰਫੋਕ ਵਿੱਚ ਬਲੋ' ਨੌਰਟਨ ਹਾਲ ਅਤੇ ਭੈਣਾਂ ਲਈ ਥੈਚਡ ਕਾਟੇਜ, ਨੌਰਟਨ' ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘਰ ਖਰੀਦਿਆ। ਉਸ ਸਾਲ, ਸੋਫੀਆ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਲਈ ਵੈਸਟਮਿਨਸਟਰ ਪੈਲੇਸ ਹੋਟਲ ਵਿਖੇ ਵਿਦਾਈ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।
ਸੋਫੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਬਾਂਬਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਿੰਗ ਐਡਵਰਡਜ਼ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਡਾ. ਕਰਨਲ ਸੁਥਰਲੈਂਡ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ
ਸੋਧੋ1909 ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਪਰਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਪੰਖੁਰਸਟ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਐਨਾ ਦੁਗਦਾਲੇ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਮਹਿਲਾ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਯੂਨੀਅਨ (ਡਬਲਯੂਐਸਪੀਯੂ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ; ਐਮਮੇਲਿਨ ਪੰਖੁਰਸਟ ਨੇ 1889 ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਫਰੈਂਚਾਈਜ਼ ਲੀਗ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। 1909 ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਵੋਟ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ, ਅੰਨਦਾਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਫੰਡਿੰਗ ਅਤੇ ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਮੋਹਰੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਟੈਕਸਾਂ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਰਾਜਾ ਜਾਰਜ ਪੰਜਵੇਂ ਨੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਿਆ, "ਕੀ ਸਾਡੀ ਉਸ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਪਕੜ ਨਹੀਂ ਹੈ?" ਹਾਲਾਂਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਿਸ਼ੇ ਵਜੋਂ, ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਰੁਚੀ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਦੁਖੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਬਸਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭਾਰਤੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਕਦਰ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਇਕੋ ਰਾਸ਼ਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ, ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੈਂਪਟਨ ਕੋਰਟ ਪੈਲੇਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਦੁੱਖ ਭਰੀ ਅਖਬਾਰ ਵੇਚੀ, ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਲਾਰਡ ਕ੍ਰੇਵ ਦੀ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਾਜਾ ਜਾਰਜ ਪੰਜਵੇਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਬੇਦਖਲ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੀ।
ਸਿੰਘ, ਏਮਲੀਨ ਪੰਖੁਰਸਟ ਅਤੇ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ, 18 ਨਵੰਬਰ 1910 ਨੂੰ ਹਾਊਸ ਆਫ ਕਾਮਨਜ਼ ਗਿਆ ਸੀ। ਗ੍ਰਹਿ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨੀਵ ਕੇ ਰਹੀ; 1911 ਵਿੱਚ ਉਹ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਾਂ ਮਹਿਲਾ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣ ਤੋਂ ਝਿਜਕਦੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਪਣੇ ਡਬਲਯੂਐਸਪੀਯੂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਦਿਆਂ ਕਿ ਉਹ "ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਚੀਜ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਬੇਕਾਰ ਹੈ" ਅਤੇ ਸਿਰਫ "ਪੰਜ ਸ਼ਬਦ ਕਹੇਗੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ‘ਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮਤੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।" ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਈਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ। ਮਿਥਨ ਟਾਟਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਹੇਰਾਬਾਈ ਨੇ 1911 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨੋਰਥ ਨਾਲ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ-ਹਰੇ-ਰੰਗ: “ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਵੋਟ” ਦਾ ਬੈਜ ਪਹਿਨਿਆ ਸੀ।
ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਮਦਨੀ ਮਹਿਲਾ ਕਰ ਰਿਸਿਸਟੈਂਸ ਲੀਗ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਲਈ ਗਾਹਕੀ ਮੰਗੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਸ ਗੱਡੀਆਂ ਤੋਂ ਸੂਫੀਰੇਟ ਅਖਬਾਰ ਵੇਚਣ ਦੀ ਫੋਟੋਆਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਮਈ 1911 ਨੂੰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਪੈਲਥੋਰਨ ਪੈਟੀ ਸੈਸ਼ਨ ਕੋਰਟ ਨੇ ਇੱਕ ਕੋਚ, ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਅਤੇ ਪੰਜ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਬਦਲੇ 3 ਡਾਲਰ ਦਾ ਜ਼ੁਰਮਾਨਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਲਾਇਸੈਂਸ ਫੀਸਾਂ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਜੁਲਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੇਲੀਫ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ 14 ਸ਼ੀਲਿੰਗਾਂ ਦਾ ਗੈਰ-ਭੁਗਤਾਨ ਜੁਰਮਾਨਾ ਵਸੂਲਣ ਗਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਉਸਨੇ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਹੀਰੇ ਦੀ ਅੰਗੂਠੀ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਕੀਤੀ ਗਈ; ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖਰੀਦਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦਸੰਬਰ 1913 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੋ ਕੁੱਤਿਆਂ, ਇੱਕ ਗੱਡੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨੌਕਰ ਲਈ ਲਾਇਸੈਂਸ ਫੀਸ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ 'ਤੇ 12/10 ਡਾਲਰ ਦਾ ਜ਼ੁਰਮਾਨਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। 13 ਦਸੰਬਰ 1913 ਨੂੰ ਉਹ ਅਤੇ ਡਬਲਯੂਟੀਆਰਐਲ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਉੱਤੇ ਫਿਰ ਲਾਇਸੈਂਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁੱਤੇ ਰੱਖਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਪੋਸਟਰ ਫੜਦਿਆਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਐਚ. ਐੱਸ. ਐੱਸ.ਕੇ ਐਥ ਦੀ ਕਾਰ ਦੇ ਅੱਗੇ ਡਿੱਗਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, "ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦਾ ਹੱਕ ਦਿਓ!" ਉਸਨੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿੱਚ ਅਰਾਜਕਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਦਿਆਂ, ਬੰਬਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਸਿੰਘ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਰਗਰਮ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ; ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਣਾਉਣਾ ਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਣ।
ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬੇੜੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਲਾਸਕਰਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਸੇਵਕ ਔਰਤ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 10,000-ਔਰਤ ਦੇ ਰੋਸ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਅੀ। ਉਸਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰੈਡ ਕਰਾਸ ਦੀ ਸਵੈਇੱਛਤ ਸਹਾਇਤਾ ਡੀਟੈਚਮੈਂਟ ਨਰਸ ਵਜੋਂ ਸਵੈ-ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ 1915 ਤੋਂ ਜਨਵਰੀ 1917 ਤੱਕ ਆਈਲਵਰਥ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਫੌਜੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਨੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਮੋਰਚੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ਕਿ "ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੋਤੀ ਇੱਕ ਨਰਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਬਿਸਤਰੇ ਤੇ ਬੈਠੀ ਸੀ।"
ਲੋਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਐਕਟ ਦੇ 1918 ਦੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 30 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੀਆਂ voteਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੰਘ ਸਫੈਗਰੇਟ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤਕ ਸਦੱਸ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਸਾਲ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਲਈ ਝੰਡਾ ਦਿਵਸ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਰੁਚੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਸਤੰਬਰ 1919 ਵਿਚ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਰਾਡੇ ਹਾਊਸ ਵਿਖੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਟੁਕੜੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ। ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਬਾਂਬਾ ਅਤੇ ਕਰਨਲ ਸੁਥਰਲੈਂਡ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਭਾਰਤ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਸਿੰਘ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਲਾਹੌਰ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਮੂਰੇ ਗਏ, ਜਿਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭੀੜ ਨੇ ਭੀੜ ਦਿੱਤੀ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਆਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਫੇਰੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਦੇ ਦਬਾਅ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ। ਬਿੱਲੇ ਨੇ ਉਸਨੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਧਾਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਖਰਕਾਰ ਐਮਲਿਨ ਪੰਖੁਰਸਟ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦੁੱਖ ਭਰੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਇਕ ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਸਥਾਨ ਮਿਲਿਆ। ਉਸਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ ਉਦੇਸ਼, ਜੋ ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਸ। ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਨੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਲਿਟਲ ਸੋਫੀ ਨਾਮ ਦੀ ਇਕ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਹਿਨੀ ਹੋਈ ਗੁੱਡੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ
ਸੋਧੋ1928 ਵਿੱਚ, 21 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਦੇ "ਇਕੁਅਲ ਫਰੈਂਚਾਈਜ਼ ਐਕਟ" ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। 1930 ਵਿੱਚ, ਸੋਫੀਆ ਉਸ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਟਾਵਰ ਗਾਰਡਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਐਮਲਾਈਨ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਟਾਬੇਲ ਪੰਖੁਰਸਟ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਸਮੇਂ ਫੁੱਲ ਸਜਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਕੁਝ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੋਫੀਆ ਸਫੈਗਰੇਟ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਈਮੇਲੀਨ ਪੰਖੁਰਸਟ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1930 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਨ 1934 ਦੇ ਸੰਸਕਰਣ "ਹੂ'ਜ਼ ਹੂ" ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ "ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਉੱਨਤੀ" ਦੱਸਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਹੀ ਪਿਛੋਕੜ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ, ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਿੰਦੂ 'ਤੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਮੌਤ
ਸੋਧੋਸਿੰਘ ਦੀ 22 ਅਗਸਤ 1948 ਨੂੰ ਪੈਨ, ਬਕਿੰਘਮਸ਼ਾਇਰ, ਦੇ ਕੋਲਹੈਚ ਹਾਊਸ, ਜਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਉਸਦੀ ਭੈਣ ਕੈਥਰੀਨ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਸੀ, ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸੁੱਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ 26 ਅਗਸਤ 1948 ਨੂੰ ਗੋਲਡਰਜ਼ ਗ੍ਰੀਨ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਵਿੱਚ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਇੱਛਾ ਜਤਾਈ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਸਿੱਖ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਹਾਈਆਂ ਜਾਣ। 8 ਨਵੰਬਰ 1948 ਨੂੰ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਨੀਲਾਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ £ 58,040 (2019 ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ £ 2,126,032 ਦੇ ਬਰਾਬਰ) ਡਾਲਰ ਸਨ।
ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਨਤਾ
ਸੋਧੋਉਹ ਰਾਇਲ ਮੇਲ ਦੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਟੈਂਪ ਸੈੱਟ "ਵੋਟਰਜ਼ ਫੌਰ ਵੂਮੈਨ" ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ 15 ਫਰਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[13][14][15]
ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰ (ਅਤੇ ਉਹ 58 ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਵੋਟ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਮਰਥਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ) ਅਪ੍ਰੈਲ 2018 ਵਿੱਚ ਸੰਸਦ ਚੌਕ, ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਕੈਂਟ ਫਾਸੇਟ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦੀ ਚੁਫੇਰੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ।[16][17][18]
ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਫੀਆ: ਸੁਫਰਾਗੈਟ ਪ੍ਰਿੰਸੈਸ (2015) ਅਤੇ ਨੋ ਮੈਨ ਸ਼ੈੱਲ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟ ਅਸਟੇਟ: ਦਿ ਹਿਡਨ ਹਿਸਟਰੀ ਆਫ਼ ਦ ਸਫਰੈਗੇਟ ਬਾਡੀਗਾਰਡਜ਼ (2018) ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾ ਆਈਲਾ ਪੇਕ ਦੁਆਰਾ ਬਾਅਦ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ 1.0 1.1 "Princess Sophia Duleep Singh – Timeline". History Heroes organization. Archived from the original on 2018-12-25. Retrieved 2015-07-03.
- ↑ 2.0 2.1 Sarna, Navtej (23 January 2015). "The princess dares: Review of Anita Anand's book "Sophia"". India Today News Magazine.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Anand, Anita (14 January 2015). "Sophia, the suffragette". The Hindu.
- ↑ Ahmed & Mukherjee 2011, p. viii.
- ↑ Anand, Anita (13 January 2015). Sophia: Princess, Suffragette, Revolutionary (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Bloomsbury Publishing USA. p. 11. ISBN 9781632860828.
- ↑ "As UK General Election drama unfolds, writer recalls Indian princess-turned suffragette". Asia House Organization. Archived from the original on 4 ਜਨਵਰੀ 2017. Retrieved 1 July 2016.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ 7.0 7.1 "Maharani Bamba Duleep Singh". DuleepSingh.com. Archived from the original on 19 September 2013.
- ↑ Tonkin, Boyd (8 January 2015). "Sophia: Princess, Suffragette, Revolutionary by Anita Anand, book review". The Independent.
- ↑ Kellogg, Carolyn (8 January 2015). "'Sophia' a fascinating story of a princess turned revolutionary". LA Times.
- ↑ Freeman, Henry. East India Company, Beginning to End.
- ↑ Wild, Antony (1995). East India Company: trade and Conquest.
- ↑ William, Dalrymple (4 March 2015). "The East India Company: The original corporate raiders". The Guardian. Retrieved 15 April 2019.
- ↑ "Votes for Women stamp set". Royal Mail Shop. Retrieved 5 February 2018.
- ↑ "Votes for Women". Collect GB Stamps. Retrieved 5 February 2018.
- ↑ Bains, Nikki Kaur (4 February 2018). "Suffragettes and rights for women: Princess Sophia Duleep Singh, the maharajah's daughter who joined the struggle". The Times. Retrieved 5 February 2018.
- ↑ "Historic statue of suffragist leader Millicent Fawcett unveiled in Parliament Square". Gov.uk. 24 April 2018. Retrieved 24 April 2018.
- ↑ Topping, Alexandra (24 April 2018). "First statue of a woman in Parliament Square unveiled". The Guardian. Retrieved 24 April 2018.
- ↑ "Millicent Fawcett statue unveiling: the women and men whose names will be on the plinth". iNews. Retrieved 2018-04-25.
ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ
ਸੋਧੋ- Ahmed, Rehana; Mukherjee, Sumita (22 December 2011). South Asian Resistances in Britain, 1858–1947. A & C Black. ISBN 978-1-4411-5514-6.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Anand, Anita (2015). Sophia: Princess, Suffragette, Revolutionary. Bloomsbury USA. ISBN 9781408835456.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help)
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
ਸੋਧੋ
- Rozina Visram, "Duleep Singh, Princess Sophia Alexandra (1876–1948)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, September 2004