ਅਪਸਰਾ

ਇੱਕ ਅਪਸਰਾ, ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲਾਂ ਅਤੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਮਾਦਾ ਆਤਮਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਈ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀ ਮੂਰਤੀ, ਨਾਚ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

A 12th-century sandstone statue of an Apsara from Uttar Pradesh, India.

A statue of an Apsara holding a door frame from Baitala Deula in Odisha.

A statue of an Apsara holding a bird in her hands from Baitala Deula.

ਦੋ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਅਪਸਰਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ; ਲੌਕਿਕ (ਦੁਨਿਆਵੀ), ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਚੌਂਤੀਸ ਖ਼ਾਸ ਹਨ, ਅਤੇ ਦੈਵਿਕ (ਬ੍ਰਹਮ), ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸ ਹਨ। ਉਰਵਸੀ, ਮੇਨਕਾ, ਰੰਭਾ, ਤਿਲੋਤੱਮਾ ਅਤੇ ਘ੍ਰਿਤਾਚੀ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ।

ਅਪਸਰਾਂ ਨੂੰ ਖਮੇਰ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆ ਧਾਰੀ ਜਾਂ ਤੱਪ ਅਪਸਰ (ទេពអប្សរ), ਅਚਾਰਾ (ਪਾਲੀ) ਜਾਂ ਬੂ ਸਾ ਤੂ (ਵੀਅਤਨਾਮੀ), ਬਿਦਾਦਰੀ (ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆਈ ਅਤੇ ਮਲਾਇ), ਬਿਰਦਾਦਲੀ (ਟੂਸੁੰਗ), ਹਾਪਾਸਰੀ / ਅਪਸਰੀ ਜਾਂ ਵਿਦਾਦਾਰੀ / ਵਿਧਿਆਦਾਰੀ (ਜਾਵਨੀਜ਼) ਅਤੇ ਆਪਸਨ (ਥਾਈ: อัปสร) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। "ਅਪਸਰਾ" ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚ "ਨਿੰਫ", "ਫੇਰੀ", "ਸੇਲਿਸਟੀਅਲ ਨਿੰਫ" ਅਤੇ "ਸੇਲਿਸਟੀਅਲ ਮੈਡੇਨ" ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਭਾਰਤੀ ਮਿਥਿਹਾਸ ਵਿੱਚ, ਅਪਸਰਾਵਾਂ ਸੁੰਦਰ, ਅਲੌਕਿਕ ਮਾਦਾ ਜੀਵ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਦੇਖਣ 'ਚ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਸੁਦਰਸ਼ਨ, ਅਤੇ ਨੱਚਣ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਗੰਧਰਵ ਦੀ ਪਤਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਇੰਦਰ ਦੇਵਤਾ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ। ਉਹ ਗੰਧਰਵਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੰਗੀਤ 'ਤੇ ਨਾਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਮਹਿਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਦੇਵਤੇ ਅਤੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭਰਮਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਕਾਸ਼ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਤੇ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਉੱਡਣ ਲਈ ਜਾਂ ਪਰਮੇਸ਼ੁਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਦੂਤ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਪਸਰਾਵਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਲ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਖੇਡ ਅਤੇ ਜੂਏ ਦੀ ਭਾਗਾਂ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਪਸਰਾਵਾਂ ਦੀ ਕਈ ਵਾਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨ ਦੀਆਂ ਮੂਜ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇੰਦਰ ਦੇਵਤਾ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ 26 ਅਪਸਰਾਵਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਪਹਿਲੂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਜਣਨ ਰੀਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਭਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਪਸਰਾਵਾਂ ਕਸ਼ਯਪ ਅਤੇ ਮੁਨੀ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਸਨ।

ਨਿਰੁਕਤੀ/ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ

'ਅਪਸਰਾ' ਦਾ ਮੂਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ अप्सरस् ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਨਾਮਾਂਕਿਤ ਇਕਵਚਨ ਰਾਮਸ / ਰਾਮਾ (ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਦੇਵਤਾ ਰਾਮ), ਜਿਸਦਾ ਸਟੈਮ ਰੂਪ ਰਾਮ ਹੈ। ਨਾਮਜ਼ਦ ਇਕਵਚਨ ਰੂਪ ਅਪਸਰਾਸ (अप्सरास्) ਅਪਸਰਸ, ਜਾਂ ਅਪਸਰਾ(अप्सरा) ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਕੱਲੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਹੜਾ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ (अप्सरा) ਅਪਸਰੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ 'ਅਪਸਰਾ' ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਨ੍ਰਿਤ

ਰਿਗਵੇਦ

ਰਿਗਵੇਦ ਵਿਚ ਅਪਸਰਾ ਨੂੰ ਗੰਧਾਰਵ ਦੀ ਇਕ ਪਤਨੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਗਵੇਦ ਵੀ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਪਸਾਰਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਕਲੌਤੀ ਅਪਸਰਾ ਦਾ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾਮ ਉਰਵਸ਼ੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਭਜਨ ਉਰਵਸ਼ੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਪ੍ਰੇਮ ਪੁਰਵਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬੋਲਚਾਲ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਸਤਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਪਸਾਰਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇੰਦਰ ਦੇ ਹੱਥਕੜੀਆਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਨ੍ਰਿਤਕਾਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਮਹਾਭਾਰਤ

ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ, ਅਪਸਰਾ ਸਹਿਯੋਗੀ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਅਪਸਰਾ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸੂਚੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਸੂਚੀਆਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਇਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸੂਚੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕੇ ਇਸਦੇ ਇੱਕ ਵਰਣਨ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਵਰਗੀ ਨਾਚਕਾਰ ਦੇਵਤਾ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵਸਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ।

ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ

ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨਾਟਕ ਲਈ ਨਾਟਕੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ, ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਪਸਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ:ਮੰਜੂਕੇਸੀ, ਸੁਕੇਸੀ, ਮਿਸਰਾਕੇਸੀ, ਸੁਲੋਚਨਾ, ਸੌਦਾਮਿਨੀ, ਦੇਵਦੱਤ, ਦੇਵਸੇਨਾ, ਮਨੋਰਮਾ, ਸੁਦਾਤੀ, ਸੁੰਦਰੀ, ਵਿਗਾਗਧਾ, ਬੁੱਧਾ, ਸੁਮਾਲਾ, ਸੰਤੀਤੀ, ਸੁਨੰਦਾ, ਸੁਮੁਖੀ, ਮਗਧੀ, ਅਰਜੁਨੀ, ਸਰਾਲਾ, ਕੇਰਲ, ਧਰਤੀ, ਨੰਦਾ, ਸੁਪੁਸਕਲਾ, ਸੁਪੁਸਮਾਲਾ ਅਤੇ ਕਾਲਭਾ।

ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਰਟਸ

ਜਾਵਾ ਅਤੇ ਬਾਲੀ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ

ਅਪਸਰਸ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਜਾਵਾ ਦੇ ਕਈ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸੈਲੇਂਦਰ ਖਾਨਦਾਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮਾਜਪਾਹੀਤ ਸਾਮਰਾਜ ਤਕ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਪਸਾਰਾ ਸਵਰਗੀ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜਾਵਟੀ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਬੇਸ-ਰਾਹਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅਟੁੱਟ ਅੰਗ ਵਜੋਂ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਪਸਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬੋਰੋਬੁਦੂਰ, ਮੈਂਡੱਟ, ਪ੍ਰਮਬਨਾਨ, ਪਲੋਸਨ ਅਤੇ ਪੇਨਾਟਾਰਨ 'ਤੇ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ।

ਮਨੀਪੁਰ, ਭਾਰਤ

ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੀਤੇਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਣੀਪੁਰ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ, ਅਪਸਰਾ ਨੂੰ ਸਵਰਗੀ ਉੱਛਲ ਜਾਂ ਹੈਲੋਿਸ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਡ ਰਹੇ ਜੀਵ ਸਮਾਨ ਮਨੁੱਖੀ ਮਾਦਾ ਸਰੀਰ ਨਰ ਭਟਕਣ ਵਾਲਿਆਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਈਟਸ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਗਲੈਮਰ, ਜਾਦੂਈ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨਮੋਹਕ ਅਲੌਕਿਕ ਐਂਡ੍ਰੋਫਿਲਿਕ ਮੈਗਨੇਟਿਜ਼ਮ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸੱਤ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਕਾਸ਼ ਦੇਵਤਾ ਜਾਂ ਸੋਰੇਨ ਦੇਵਤੇ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਹਨ।

ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ

• Angel
• Diwata
• Angkor Wat
• Architecture of Cambodia
• Art of Champa
• Dakini
• Devata
• Elf
• Fairy
• Gandharva - Celestial male companions of the apsaras
• Houri
• Nymph
• Rusalka
• Tennin, a Japanese development of Indian apsaras
• Valkyrie from Norse mythology
• Vishnu
• Yakshini

ਹਵਾਲੇ

• Marchal, Sappho. Khmer Costumes and Ornaments of the Devatas of Angkor Wat. First English edition. Orchid Press, 2005.  ISBN978-974-524-057-5
• The Rig Veda in the English translation prepared by Ralph T. H. Griffith is available online at sacred-texts.com.
• The Mahabharata in the English translation prepared by Kisari Mohan Ganguli is available online at sacred-texts.com.
• The Monuments of the Angkor Group by Maurice Glaize is available online in English translation.

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ

• Chinese Apsaras depicted in Dunhuang Caves
• Comparison of Khmer Apsaras and Devata Archived 2016-03-05 at the Wayback Machine.
• Costumes and Ornaments after the Devata of Angkor Wat by Sappho Marchal - Book review
• Indian Devata at Rajarani Temple in Orissa
• Japanese traditions of celestial maidens Tennin (apsara), Hiten (flying apsara), Tennyo (celestial maiden) & Karyobinga (bird body with angel head)
• Apsara Dance at Siem Reap, Cambodia
• Sanghyang Dedari, Balinese dance depicting bidadari (vidhyadari) celestial maiden