ਅੰਜੁਮਨ-ਏ-ਤਰਕੀ ਉਰਦੂ

ਜਨਵਰੀ 1902 ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮੁਹੰਮਦਨ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਕਾਨਫਰੰਸ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਅਕਾਦਮਿਕ ਵਿਭਾਗ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਅੰਜੁਮਨ-ਏ-ਤਰਕੀ ਉਰਦੂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਮੌਲਾਨਾ ਸ਼ਿਬਲੀ ਨੋਮਾਨੀ ਇਸ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਸਨ। ਨਵਾਬ ਹਬੀਬ-ਉਰ-ਰਹਿਮਾਨ ਖਾਨ ਸ਼ੇਰਵਾਨੀ 1905 ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਮਿਰਜ਼ਾ 1909 ਵਿੱਚ। ਅਜ਼ੀਜ਼ ਮਿਰਜ਼ਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1912 ਵਿੱਚ ਮੌਲਵੀ ਅਬਦੁਲ ਹੱਕ ਨੂੰ ਸਕੱਤਰ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਮੌਲਵੀ ਸਾਹਿਬ ਔਰੰਗਾਬਾਦ (ਦੱਖਣ) ਵਿਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਅੰਜੁਮਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਏ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਡੈਕਨ ਇਸ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ, ਇੱਕ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨਕ, ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਦੀਆਂ ਦੁਰਲੱਭ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਖੋਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਛਾਪੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਦੋ ਤਿਮਾਹੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਸਾਇੰਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਡੈਕਨ ਦੀ ਓਟੋਮੈਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਣਦਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਉਰਦੂ ਸੀ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਇੱਕ ਅਨੁਵਾਦ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।

1936 ਵਿਚ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਅਤੇ 1938 ਵਿਚ ਮੌਲਵੀ ਅਬਦੁਲ ਹੱਕ ਨਾਲ ਅੰਜੁਮਨ ਦਿੱਲੀ ਆ ਗਈ। ਅੰਜੁਮਨ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਵਿਚ ਗੁਆਚ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਮੌਲਵੀ ਸਾਹਿਬ ਕਰਾਚੀ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ 1948 ਤੋਂ ਕਰਾਚੀ ਸੰਗਤ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਰ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁਲ ਕਾਦਿਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਮੌਲਵੀ ਸਾਹਿਬ ਸਕੱਤਰ ਸਨ। 1950 ਵਿਚ ਮੌਲਵੀ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ। 1949 ਵਿੱਚ, ਅੰਜੁਮਨ ਨੇ ਉਰਦੂ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਉਰਦੂ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਹੈ। ਮੌਲਵੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੌਤ (1961) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਨਾਬ ਅਖਤਰ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਜਮੀਲੁਦੀਨ ਆਲੀ ਨੂੰ ਆਨਰੇਰੀ ਸਕੱਤਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਜਿੰਦਾ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਅੰਜੁਮਨ-ਏ-ਤਰਕੀ ਉਰਦੂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਸਮਰਪਣ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ 1857 ਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਡਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੱਛਮੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਵੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ ਅਤੇ ਅਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ਕਿ ਸਾਰੀ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਅਰੇ ਨੇ ਇੱਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਦਬਾਅ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਰ ਸਈਅਦ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਸਨ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਕੌਮੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਦੋ-ਕੌਮਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਸਰ ਸੱਯਦ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਪਲਾਂ ਤੱਕ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਜੋਰਦਾਰ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਯੋਗ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨਵਾਬ ਮੋਹਸੀਨ-ਉਲ-ਮੁਲਕ ਅਤੇ ਨਵਾਬ ਵਕਾਰ-ਉਲ-ਮੁਲਕ ਬਣੇ। ਸਰ ਸਈਅਦ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਵਿੱਦਿਅਕ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਮੁਸਲਿਮ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਕਾਨਫਰੰਸ ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਮੁਸਲਿਮ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਦੀਆਂ ਸਾਲਾਨਾ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਸਾਡੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਉਰਦੂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਮੁਸਲਿਮ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਰਦੂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ, ਸਰਗਰਮ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤੀ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। 1903 ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਮੀਟਿੰਗ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੈਕਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਿਭਾਗ ਉਰਦੂ ਵਿਕਾਸ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਅੰਜੁਮਨ-ਏ-ਤਰਕੀ-ਏ-ਉਰਦੂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸੀ।

ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸੱਜਣਾਂ ਨੂੰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ :

ਪ੍ਰਧਾਨ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਥਾਮਸ ਆਰਨੋਲਡ (ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕੀ ਸੀ)।

ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ਼ਮਸ ਉਲੇਮਾ ਮੌਲਵੀ ਨਜ਼ੀਰ ਅਹਿਮਦ

ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ਼ਮਸ ਉਲੇਮਾ ਮੌਲਾਨਾ ਅਲਤਾਫ਼ ਹੁਸੈਨ ਹਾਲੀ

ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ਼ਮਸ ਉਲੇਮਾ ਮੌਲਵੀ ਜ਼ਕਾਉੱਲਾ

ਸਕੱਤਰ ਸ਼ਮਸ ਉਲੇਮਾ ਮੌਲਾਨਾ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਿਬਲੀ ਨੋਮਾਨੀ

ਅੰਜੁਮਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨ ਬਹੁਤ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਸਫਲ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਸਾਧਾਰਨ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇਹ ਦਰਜਾ ਦਿਵਾਇਆ, ਪਰ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਵਕਫ਼ੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਤਿੰਨ ਸਕੱਤਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਕੰਮ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ, ਮੌਲਾਨਾ ਸ਼ਿਬਲੀ ਨੂੰ ਵਿਅਸਤ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣਾ ਪਿਆ। ਨਵਾਬ ਸਦਰ ਯਾਰ ਜੰਗ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾਵਾਂ ਕਾਰਨ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਮੌਲਵੀ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਸਕੱਤਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਰਗਰਮ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਆਦਮੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ 1911 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮਿਹਨਤੀ ਸਕੱਤਰ ਇਸ ਕੋਲ਼ੋਂ ਖੁੱਸ ਗਿਆ।

1912 ਵਿਚ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਫਿਰ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਹੋਈ। ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਅਤੇ ਸ਼ਰਤਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮੌਲਵੀ ਅਬਦੁਲ ਹੱਕ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਔਰੰਗਾਬਾਦ) ਨੂੰ ਸਕੱਤਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮੌਲਵੀ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਰ ਸਈਅਦ ਨੇ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮੋਹਸਿਨ-ਉਲ-ਮੁਲਕ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੌਲਾਨਾ ਹਾਲੀ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸਮਰਪਿਤ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਮੌਲਵੀ ਸਾਹਿਬ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਬਣ ਗਏ। ਉਹ ਅੰਜੁਮਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਲੈ ਆਇਆ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਸ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਵਾਲਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਮੌਲਵੀ ਅਬਦੁਲ ਹੱਕ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਜੁਮਨ-ਏ-ਤਰਕੀ-ਏ-ਉਰਦੂ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਤਰਕੀ-ਏ-ਉਰਦੂ ਦੀ ਸਾਕਾਰ ਮੂਰਤ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੌਣਾ, ਜਾਗਣਾ, ਬੈਠਣਾ, ਖਾਣਾ, ਪੜ੍ਹਨਾ, ਲਿਖਣਾ, ਆਉਣਾ-ਜਾਣਾ, ਦੋਸਤੀ, ਰਿਸ਼ਤੇ, ਪੈਸੇ, ਪੈਸਾ, ਸਭ ਕੁਝ ਅੰਜੁਮਨ ਲਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਾਰੀ ਤਨਖਾਹ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ (ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪੈਨਸ਼ਨ ਵੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ 'ਤੇ ਖਰਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ) ਤਾਂ ਪੜ੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਆਮਦਨ ਵੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਖਾਤੇ ਵਿਚ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਮੌਲਵੀ ਅਬਦੁਲ ਹੱਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ "ਉਰਦੂ ਦੇ ਪਿਤਾਮਾ" ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੇ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਅਸਾਧਾਰਨ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ। ਆਪਣੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ਦਾਇਰਾ ਵਧਾਇਆ। ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਲੋੜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਨਦੇਹੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।ਲਈ ਸਥਾਈ ਸਹਾਇਤਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ।

ਹਿੰਦੀ-ਉਰਦੂ ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਅੰਜੁਮਨ

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਪੱਖਪਾਤੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਗੈਰ-ਪੱਖਪਾਤੀ ਹਿੰਦੂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਨੂੰ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਰਦੂ ਜੋ ਕੁਰਾਨ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। "ਇੱਕ ਕਲਮ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ. ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹਿੰਦੂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤੱਤਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਨੂੰ ਪਰੰਪਰਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਗੁੰਝਲਦਾਰ, ਚਲਾਕ ਰਾਜਨੀਤੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅੰਜੁਮਨ ਅਤੇ ਬਾਬੇ ਉਰਦੂ ਦੀ ਅਣਥੱਕ ਮਿਹਨਤ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ। ਅੰਜੁਮਨ ਨੇ ਹਿੰਦੀ-ਉਰਦੂ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਅਮੁੱਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ ਹਨ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਇਹ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਤਹਿਰੀਕ-ਏ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।

ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ। ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਦੌਰ

ਇੱਕ ਪੜਾਅਵਾਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਰਦੂ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਸੀ। ਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਸ਼ਬੀਨਾ ਮਦਰੱਸੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਬਾਲਗ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਛੋਟੇਨਾਗਪੁਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਜੋ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਉਹ ਬਹੁਤ ਸਫਲ ਰਹੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ, ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਉਰਦੂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ, ਪਾਠ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨੁਕਸਦਾਰ ਪਾਠ ਪੁਸਤਕਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ। ਬਾਬਾ ਉਰਦੂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਕਈ ਦੌਰੇ ਕੀਤੇ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਰਕਲ ਬਣਾਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਵਿਦਵਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੇ ਕਸਬੇ ਤੋਂ ਕਸਬੇ, ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਤੱਕ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਪ-ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਅਤੇ ਨਿਯਮਿਤਤਾ ਅਤੇ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ, ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਦ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਉਰਦੂ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼

ਉਰਦੂ ਨੂੰ ਹਰ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਉਰਦੂ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ, ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦਾਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਇਕ 'ਸਟੈਂਡਰਡ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਉਰਦੂ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ' ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਕੰਮ ਬਾਬਾ ਉਰਦੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਇਹ ਕੋਸ਼ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਈ ਵਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵੀ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਮ ਨੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦ ਵੱਲ ਵਿਆਪਕ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚੋਂ ਅੱਸੀ ਹਜ਼ਾਰ ਸ਼ਬਦ ਉਰਦੂ ਬੋਰਡ (ਹੁਣ ਉਰਦੂ ਸਾਇੰਸ ਬੋਰਡ ਲਾਹੌਰ) ਨੂੰ ਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦ

ਅੰਜੁਮਨ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਪੜਾਅਵਾਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ। ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਨੁਵਾਦ ਹਨ : ਨੰਬਰ ਨਾਮ ਲੇਖਕ

ਤਾਰੀਖ਼ ਤਮੱਦਨ (ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਥਾਮਸ ਬਕਲ। ਮੁਨਸ਼ੀ ਮੁਹੰਮਦ ਅਹਦ ਅਲੀ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦਿਤ)
ਤਾਰੀਖ਼ ਮਲਲ ਕਦੀਮ (ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸ (Synvis. ਅਨੁਵਾਦ: ਸਯਦ ਮਹਿਮੂਦ ਆਜ਼ਮ ਫਾਹਮੀ)
ਨਫ਼ ਅਲ-ਤੈਯਬ (ਅਲਾਮਾ ਮੁਕਰੀ। ਅਨੁਵਾਦ: ਮੌਲਵੀ ਮੁਹੰਮਦ ਖਲੀਲ -ਉਰ-ਰਹਿਮਾਨ)
ਨੈਪੋਲੀਅਨ ਆਜ਼ਮ (ਜੋਸਫ਼ ਐਬੋਟ। ਮੁਹੰਮਦ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦਿਤ)
ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਤਾਲੀਮ (ਹਰਬਰਟ ਸਪੈਂਸਰ। ਖਵਾਜਾ ਗੁਲਾਮ ਅਲ ਹਸਨੈਨ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦਿਤ)
ਫੌਸਟ (ਗੋਏਥੇ। ਅਨੁਵਾਦ: ਡਾ. ਆਬਿਦ ਹੁਸੈਨ)
ਤਾਰੀਖ਼ ਅਦਬੀਆਤ ਈਰਾਨ (ਈਰਾਨੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਡਵਰਡ ਬ੍ਰਾਊਨ। ਸੱਯਦ ਸੱਜਾਦ ਹੁਸੈਨ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦਿਤ)
ਗਾਰਸੀਨ ਦਾਤਾਸੀ ਦੁਆਰਾ ਉਪਦੇਸ਼ (ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਉਰਦੂ ਵਿਦਵਾਨ) ਅਨੁਵਾਦ:

ਸਰ ਰਾਸ ਮਸੂਦ, ਡਾ: ਯੂਸਫ਼ ਹੁਸੈਨ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਡਾ: ਹਮੀਦੁੱਲਾ

ਮਕਾਲਾਤ ਗਾਰਸੀਨ ਦਤਾਸੀ (ਗਾਰਸੀਨ ਦਾਤਾਸੀ ਦੇ ਲੇਖ, ਮੁਕਦਮਾ: ਮੌਲਵੀ ਅਬਦੁਲ ਹੱਕ)
ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ (ਕਾਲੀ ਦਾਸ। ਅਨੁਵਾਦ: ਅਖਤਰ ਹੁਸੈਨ ਰਾਏਪੁਰੀ)
ਹਮਾਰੀ ਨਫ਼ਸੀਆਤ (ਸਾਡਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ, EA Mander. ਅਨੁਵਾਦ: ਸ਼ਈਦਾ ਮੁਹੰਮਦ)
ਮਾਮਾਰ ਆਜ਼ਮ (ਮਹਾਨ ਆਰਕੀਟੈਕਟ, ਇਬਸਨ. ਅਨੁਵਾਦ: ਅਜ਼ੀਜ਼ ਅਹਿਮਦ)
ਜ਼ਰਥੁਸਤਰ (ਨੀਤਸ਼ੇ। ਅਨੁਵਾਦ: ਡਾ. ਅਬੁਲ ਹਸਨ ਮਨਸੂਰ ਅਹਿਮਦ) ਅਨੁਸਾਰ
ਅਲਿਫ਼ ਲੈਲਾ ਓ ਲੈਲਾ (ਸੱਤ ਜਿਲਦਾਂ। ਅਨੁਵਾਦ: ਡਾ. ਅਬੁਲ ਹਸਨ ਮਨਸੂਰ)
ਅਲ-ਹਿੰਦ ਕਿਤਾਬ (ਅਲ-ਬਿਰੂਨੀ। ਅਨੁਵਾਦ: ਸਯਦ ਅਲੀ ਅਸਗਰ)
ਈਰਾਨ ਬ ਅਹਦ ਸਸਾਨਿਆਨ (ਆਰਥਰ ਕਰਸਟਨ ਸੇਨ. ਡਾ. ਮੁਹੰਮਦ ਇਕਬਾਲ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦਿਤ)
ਫ਼ਨ ਸ਼ਾਇਰੀ (ਅਰਸਤੂ ਦੀ ਪੋਇਟਕਸ। ਅਨੁਵਾਦ: ਅਜ਼ੀਜ਼ ਅਹਿਮਦ
ਇਲਮ ਅਲਾਕਵਾਮ (ਡਾ. ਬੈਰਨ ਓਮਰ ਰਾਲਫ ਏਰਿਨ ਕਾਇਲਸ। ਡਾ. ਸਯਦ ਆਬਿਦ ਹੁਸੈਨ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦਿਤ)
ਮਸ਼ਾਹੀਰ ਯੂਨਾਨ ਵ ਰੋਮਾ (ਗ੍ਰੀਸ ਅਤੇ ਰੋਮ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਸਤੀਆਂ, ਚਾਰ ਜਿਲਦਾਂ, ਪਲੂਟਾਰਕ, ਅਨੁਵਾਦ: ਹਾਸ਼ਮੀ ਫਰੀਦਾਬਾਦੀ)
ਮਕਾਲਮਾਤ ਅਫ਼ਲਾਤੂਨ (ਪਲੈਟੋ ਦੇ ਡਾਇਲਾਗ। ਡਾ. ਸਯਦ ਆਬਿਦ ਹੁਸੈਨ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦਿਤ)
ਜੋਆਮਾ ਅਲਹਕਾਇਆਤ ਵ ਲਵਾਮਾ ਅਲਰਵਾਇਆਤ (ਅਰਬੀ ਅਨੁਵਾਦ: اختر شیرانی)
ਤਰਬੀਆ ਖੁਦਾਵੰਦੀ (ਦਾਂਤੇ ਦੀ ਡਿਵਾਈਨ ਕਾਮੇਡੀ। ਅਜ਼ੀਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦਿਤ)
ਤਾਰੀਖ਼ ਅਲਹਕਮਾ (ਹਿਸਟਰੀ ਆਫ਼ ਵਿਜ਼ਡਮ, ਜਮਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਅਬੂ ਅਲ-ਹਸਨ ਅਲੀ ਬਿਨ ਯੂਸਫ਼ ਅਲ-ਕਫ਼ਤੀ। ਅਨੁਵਾਦ: ਡਾ. ਗੁਲਾਮ ਜਿਲਾਨੀ ਬਾਰਕ)
ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਰਸਾਲੇ

ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ 1921 ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤਿਮਾਹੀ "ਉਰਦੂ", 1928 ਵਿੱਚ "ਵਿਗਿਆਨ" ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਅਤੇ 1939 ਵਿੱਚ "ਸਾਡੀ ਭਾਸ਼ਾ" ਅਖ਼ਬਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਰਦੂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਉਰਦੂ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਉੱਨਤ ਖੋਜ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ "ਵਿਗਿਆਨ" ਰਾਹੀਂ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। "ਸਾਡੀ ਭਾਸ਼ਾ" "ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ" ਬਾਰੇ ਤਾਜ਼ਾ ਖਬਰਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਸੀ।

ਸਪੈਲਿੰਗ ਨਿਯਮ

ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਅਰਬੀ, ਐਂਡੋਮੈਂਟਸ ਅਤੇ ਸਪੈਲਿੰਗ ਲਈ ਨਿਯਮ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ, ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਸਫਲ ਬੁਲਾਰੇ ਸਾਬਤ ਹੋਏ।

ਪੁਰਾਤਨ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ

ਅੰਜੁਮਨ ਨੇ ਖਰੜਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਉਰਦੂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਸੰਕਲਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖਿੱਲਰੀਆਂ ਪਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਲਿਖੇ ਸਨ। ਦੱਖਣ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਉਰਦੂ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣਾ ਅੰਜੁਮਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸਾਰਥਿਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ।

ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ

ਅੰਜੁਮਨ ਨੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਛਾਪਾਂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਉਰਦੂ ਕਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਤਨ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਖੋਜ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਕੀਤਾ।

ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਅੰਜੁਮਨ ਦੀ ਲਗਨ

ਅੰਜੁਮਨ ਨੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ। ਉਰਦੂ ਰਾਹੀਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੌਮੀ ਏਕਤਾ ਦੀ ਲੰਬੀ ਸਫ਼ਲ ਲਹਿਰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ’ਤੇ ਦਰਜ ਹੈ। ਡਾ: ਫਰਮਾਨ ਫਤਿਹ ਪੁਰੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ "ਉਰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ" ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੀਮਾ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਦੁਰਲੱਭ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਰੱਦੀ ਵਿੱਚ ਵਿਕ ਗਏ ਅਤੇ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਾ ਬਚਿਆ।

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਅੰਜੁਮਨ-ਏ-ਤਰਕੀ ਉਰਦੂ

ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਅੰਜੁਮਨ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਅਤੇ ਬਰਬਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਬਾ ਉਰਦੂ ਕਰਾਚੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਇੱਥੇ ਫਿਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਅਸੁਵਿਧਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਇਰਾਦੇ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਸਰ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁਲ ਕਾਦਿਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਕਾਇਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ ਨੂੰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਾਇਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਨੇ ਸੱਦਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕਰਨਗੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮੌਤ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਸ਼ਹੀਦ ਮਿੱਲਤ ਨਵਾਬਜ਼ਾਦਾ ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਸਰਦਾਰ ਅਬਦੁਲ ਰਬ ਨਿਸ਼ਤਰ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਅੰਜੁਮਨ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸਾਂਝ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਸਰ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁਲ ਕਾਦਿਰ ਦੀ ਵੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਹੁਣ ਬਾਬਾ ਉਰਦੂ ਅੰਜੁਮਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ ਅਤੇ ਮਰਦੇ ਦਮ ਤੱਕ ਇਹ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਬਾਬਾ ਉਰਦੂ ਅਖਤਰ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਹੇ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਦਰਤੁੱਲਾ ਸ਼ਹਾਬ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਨਾਬ ਨੂਰੁਲ ਹਸਨ ਜਾਫ਼ਰੀ ਅੰਜੁਮਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਨਾਬ ਆਫਤਾਬ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਹੇ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਟਰੱਸਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਨਾਮ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਡਾ. ਮਹਿਮੂਦ ਹੁਸੈਨ
ਡਾ. ਮੋਇਨੁਲ ਹੱਕ
ਜਮੀਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਆਲੀ ਬਾਬਾ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਨਰੇਰੀ ਟਰੱਸਟੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਉਹ ਮਰਦੇ ਦਮ ਤੱਕ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਰਹੇ।