ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ III
ਸਰ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ (Arabic: سلطان محمد شاه ; 2 ਨਵੰਬਰ 1877 – 11 ਜੁਲਾਈ 1957), ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ III ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (Persian: آقا خان سوم ), ਸ਼ੀਆ ਇਸਲਾਮ ਦੀ ਨਿਜ਼ਾਰੀ ਇਸਮਾਈਲੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦਾ 48ਵਾਂ ਇਮਾਮ ਸੀ। ਉਹ ਆਲ-ਇੰਡੀਆ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ (AIML) ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ। ਉਸਦਾ ਟੀਚਾ ਮੁਸਲਿਮ ਏਜੰਡੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਲੀਗ, 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਤੱਕ, ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸੰਸਥਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਮੁਸਲਿਮ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੀ ਸੀ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਮੁਸਲਿਮ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਸਨ, ਪਰ ਵਿਦਵਾਨ ਸ਼ੇਨੀਲਾ ਖੋਜਾ-ਮੂਲਜੀ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ।[1] ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਕੌਮ ਮੰਨਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਮਸ਼ਹੂਰ ' ਟੂ ਨੇਸ਼ਨ ਥਿਊਰੀ '। 1912 ਵਿੱਚ ਏਆਈਐਮਐਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਉਸਨੇ ਅਜੇ ਵੀ ਇਸਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਏਜੰਡਿਆਂ ਉੱਤੇ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਉਸਨੂੰ 1932 ਵਿੱਚ ਲੀਗ ਆਫ਼ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਲੀਗ ਆਫ਼ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ (1937-1938) ਦੀ 18ਵੀਂ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।[2]
ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਉਸਦਾ ਜਨਮ ਕਰਾਚੀ, ਸਿੰਧ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ 1877 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ ਦੂਜੇ (ਜੋ ਪਰਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਆਇਆ ਸੀ) ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਤੀਜੀ ਪਤਨੀ,[3] ਨਵਾਬ ਆਲੀਆ ਸ਼ਮਸੁਲ-ਮੁਲੂਕ ਦੀ ਪੋਤੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰਸ਼ੀਆ ਦਾ ਫਤਿਹ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ ਈਟਨ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਕੈਂਬਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।
ਕਰੀਅਰ
ਸੋਧੋ1885 ਵਿੱਚ, ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਸ਼ੀਆ ਇਸਮਾਈਲੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਇਮਾਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।[4]
ਆਗਾ ਖਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਮਤਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਜਾਂ ਵਿੱਤੀ ਮਦਦ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਸਲਾਹ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ। 1897 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ ਨਾਈਟ ਕਮਾਂਡਰ ਆਫ਼ ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਐਂਪਾਇਰ (ਕੇਸੀਆਈਈ) ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ 1902 ਦੀ ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਆਨਰਜ਼ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ ਗ੍ਰੈਂਡ ਕਮਾਂਡਰ (ਜੀਸੀਆਈਈ) ਵਜੋਂ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 24 ਅਕਤੂਬਰ 1902 ਨੂੰ ਬਕਿੰਘਮ ਪੈਲੇਸ ਵਿਖੇ ਕਿੰਗ ਐਡਵਰਡ VII । ਉਸਨੂੰ ਜਾਰਜ V (1912) ਦੁਆਰਾ ਆਰਡਰ ਆਫ਼ ਦਾ ਸਟਾਰ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (GCSI) ਦਾ ਨਾਈਟ ਗ੍ਰੈਂਡ ਕਮਾਂਡਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1923 ਵਿੱਚ ਇੱਕ GCMG ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਜਰਮਨ ਸਮਰਾਟ, ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ, ਪਰਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸ਼ਾਹ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਾਕਤਵਰਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜਨਤਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।[5]
1906 ਵਿੱਚ, ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ, ਇੱਕ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਜਿਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ, ਫਿਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
1930 ਤੋਂ 1932 ਤੱਕ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਤਿੰਨ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ (ਭਾਰਤ) ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। 1934 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰੀਵੀ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।
ਮੌਤ ਅਤੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰ
ਸੋਧੋਆਗਾ ਖਾਨ III ਨੂੰ ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪੋਤੇ ਕਰੀਮ ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਬਣਾਇਆ, ਜੋ ਇਸਮਾਈਲੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਇਮਾਮ ਹੈ। 11 ਜੁਲਾਈ 1957 ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ ਵਰਸੋਇਕਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸ਼ਬਦ ਕੁਰਾਨ ਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾ ਰਹੇ ਸਨ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ . Oakland, CA.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ "Conferencing the International" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ).
- ↑ . Cambridge.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ "Agha Khan III". findpk.com. Retrieved 19 September 2019.
- ↑ Bhownagree 1911.