ਇੰਦਰ ਸਭਾ

ਇੰਦਰ ਸਭਾ ( اِندر سبها ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਡਰਾਮਾ ਅਤੇ ਓਪੇਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਲਖਨਊ ਦੀ ਅਵਧ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਕਵੀ ਆਗਾ ਹਸਨ ਅਮਾਨਤ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1853 ਵਿੱਚ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।^[1] ਇਸਨੂੰ ਉਰਦੂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਨਾਟਕੀ ਰਚਨਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[2]

ਇੰਦਰ ਸਭਾ ਦੀ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਅਤੇ ਬੇਤਰਤੀਬੀ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਭਾਰਤੇਂਦੂ ਹਰੀਸ਼ਚੰਦਰ ਨੇ ‘ਬੰਦਰ ਸਭਾ’ ਨਾਟਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। 1863 ਵਿੱਚ ਫ੍ਰੀਡਰਿਕ ਰੋਜ਼ੇਨ ਦੁਆਰਾ ਯੂਰਪੀਅਨ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਇਸਦਾ ਜਰਮਨ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਲੋਚਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।^[1]^[2] 1932 ਵਿਚ ਮਦਨ ਥੀਏਟਰ ਨੇ ਇਸ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਫ਼ਿਲਮ 'ਇੰਦਰ ਸਭਾ' ਵੀ ਬਣਾਈ। ਨੋਟ ਕਰੋ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਸਲ ਨਾਟਕ ਦਾ ਨਾਮ 'ਇੰਦਰ ਸਭਾ' ਸੀ, ਇਸ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਰਲੇਖ 'ਇੰਦਰ ਸਭਾ' ਸੀ ਭਾਵ ਲਿਖਣ 'ਚ ਕੁਝ ਬਦਲਾਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।^[3]

ਨਾਟਕ

ਇਹ ਓਪੇਰਾ ਮਹਾਰਾਜ ਇੰਦਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦਿਵਯਲੋਕ ਦੀ ਪਿੱਠਭੂਮੀ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੂਰਾ ਨਾਟਕ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਮੁੱਖ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਪਰੀ (ਅਪਸਰਾ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਚਲਦੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।^[4] ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਪਟਾਕੇ ਅਤੇ ਨਕਾਬ ਵਰਗੀਆਂ ਨਾਟਕੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।^[1] ਭਾਵੇਂ ਅਮਾਨਤ ਨੇ ਅਵਧ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਰਚੇ ਜਾਣ ਹੀ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਦੇ ਬੋਲ ਜਲਦੀ ਹੀ ਲੋਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਅਤੇ "ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਦੋ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਅਵਧ ਦੇ ਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਇੰਦਰ ਸਭਾ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸੀ।"^[2]^[5] ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਹਿੰਦੀ-ਉਰਦੂ ਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ 'ਤੇ ਵੀ ਹੋਇਆ। ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ "31 ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ, 9 ਠੁਮਰੀ, 4 ਹੋਲੀਆਂ, 15 ਗੀਤ, 2 ਚੌਬੋਲੇ ਅਤੇ 5 ਛੰਦ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਕਈ ਨਾਚ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ।"

ਇਸ ਨਾਟਕ ਦਾ 19ਵੀਂ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਕਈ ਉਰਦੂ ਨਾਟਕਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਪਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਦਿਮ ਹੁਸੈਨ ਅਫਸੋਸ ਦਾ 'ਬਜ਼ਮ-ਏ-ਸੁਲੇਮਾਨ (1862), ਭੈਰੋਂ ਸਿੰਘ ਅਸਮਤ ਦਾ ਜਸ਼ਨ-ਏ-ਪਾਰਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਤਾਜ ਮਹਿਲ, ਫਾਰੂਖ ਦਾ 'ਨਿਗਾਰਿਸਤਾਨ-ਏ- ਫਾਰੂਖ'। ^[1]

ਫ਼ਿਲਮ

1932 ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਈ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਇੰਦਰ ਸਭਾ’ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀ (ਟਾਕੀਜ਼) ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ। ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਾਲੀ ਫ਼ਿਲਮ 'ਆਲਮ ਆਰਾ' ਸੀ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਹੀ ਸਾਲ 'ਇੰਦਰ ਸਭਾ' ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ 211 ਮਿੰਟ ਲੰਬੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 71 ਗੀਤ ਸਨ, ਜੋ ਵਿਸ਼ਵ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ਿਲਮ ਨਾਲੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਨ।^[6] ਫ਼ਿਲਮ 'ਇੰਦਰ ਸਭਾ' ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਜਮਸ਼ੇਤਜੀ ਫਰਾਮਜੀ ਮਦਾਨ ਦੀ ਕੰਪਨੀ 'ਮਦਨ ਥੀਏਟਰ' ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।^[3]

ਗੀਤ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ

ਇੰਦਰ ਸਭਾ ਦੇ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿੱਚ, ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਇੰਦਰ, ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਚੌਬੋਲੇ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ:^[7]

ਮੂਲ ਉਰਦੂ	ਪੰਜਾਬੀ
ur	ਰਾਜਾ ਹੂੰ ਮੈਂ ਕੌਮ ਕਾ ਔਰ ਇੰਦਰ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਬਿਨ ਪਰੀਓ ਕੀ ਦੀਦ ਕੇ ਮੁਝੇ ਨਹੀਂ ਆਰਾਮ ਮੇਰਾ ਸੰਗਲਦੀਪ ਮੇਂ ਮੁਲਕੋਂ-ਮੁਲਕੋਂ ਰਾਜ ਜੀ ਮੇਰਾ ਹੈ ਚਾਹਤਾ ਕਿ ਜਲਸਾ ਦੇਖੂੰ ਆਜ

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

ਹਵਾਲੇ

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 The Encyclopaedia Of Indian Literature, Volume 2 Archived 7 January 2014^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine., Amaresh Datta, Sahitya Akademi, 2006, ISBN 978-81-260-1194-0, ... some characters used masks and other make up their faces ... Fireworks were used ... published in German by Friedrich Rosen (1805-1837) in Leipzig which evoked considerable interest ... Khadim Husain Afsos's Inder Sabha (Agra, 1862) ...
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 The Cambridge guide to Asian theatre Archived 14 November 2012^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine., James R. Brandon, Cambridge University Press, 1997, ISBN 978-0-521-58822-5, ... The history of the theatre of moden Pakistan is the history of the Urdu-language theatre which started in 1853 with the composition of Mirza Amanat's Inder Sabha performed at the court of Wajid Ali Shah of Oudh ... for at least two generations after that, actors and musicians of Oudh sang the songs of Inder Sabha ...
↑ ^3.0 ^3.1 Global Bollywood: travels of Hindi song and dance Archived 5 January 2014^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine., Sangita Gopal, Sujata Moorti, University of Minnesota Press, 2008, ISBN 978-0-8166-4579-4, ... in early experimentations with the technology of sound, narration in films like Indrasabha (The Court of Indra, JJ Madan, 1932) ... It would therefore be gratuitous to say that Indrasabha had seventy-one songs ...
↑ South Asia: the Indian subcontinent, Part 2 Archived 3 January 2014^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine., Alison Arnold, Taylor & Francis, 2000, ISBN 978-0-8240-4946-1, ... The court poet Agha Hasan ('Amanat') wrote this musical dance drama based on the love story of a fairy and a prince. The drama, entirely in verse, was picked up by Parsi theater companies in Bombay that produced Urdu plays in India ...
↑ Urdū adab Archived 3 January 2014^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine., Sayyid Mohammad Abdullah, Maktaba-e-khayaban-e-adab, 1967, ... اردو میں اس صنف کا احیا، اودھ کے تہزیبی دور میں ھوا. امانت نے اندر سبھا میں گیت کو رواج دیا ...
↑ Movie facts and feats: a Guinness record book, Patrick Robertson, Sterling Pub. Co., 1980, ISBN 978-0-8069-0204-3, ... The musical with the most song numbers was Madan Theatres' Indra Sabha (India 32), a Hindi movie with 71 songs. The Hollywood musical with the most songs was Columbia's The Jolson Story (US 46) which had 28 song sequences ...
↑ Changing South Asia: City and culture, Kenneth Ballhatchet, David D. Taylor, Centre of South Asian Studies, The School of Oriental & African Studies, University of London, 1984, ... Raja Indar at first performs a dance and then sings a chaubola, in which he proclaims, Raja hun main quam ka ...

[ref77vojug-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 The Encyclopaedia Of Indian Literature, Volume 2 Archived 7 January 2014^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine., Amaresh Datta, Sahitya Akademi, 2006, ISBN 978-81-260-1194-0, ... some characters used masks and other make up their faces ... Fireworks were used ... published in German by Friedrich Rosen (1805-1837) in Leipzig which evoked considerable interest ... Khadim Husain Afsos's Inder Sabha (Agra, 1862) ...

[ref08rorif-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 The Cambridge guide to Asian theatre Archived 14 November 2012^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine., James R. Brandon, Cambridge University Press, 1997, ISBN 978-0-521-58822-5, ... The history of the theatre of moden Pakistan is the history of the Urdu-language theatre which started in 1853 with the composition of Mirza Amanat's Inder Sabha performed at the court of Wajid Ali Shah of Oudh ... for at least two generations after that, actors and musicians of Oudh sang the songs of Inder Sabha ...

[ref18govoh-3] 3.0 ^3.1 Global Bollywood: travels of Hindi song and dance Archived 5 January 2014^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine., Sangita Gopal, Sujata Moorti, University of Minnesota Press, 2008, ISBN 978-0-8166-4579-4, ... in early experimentations with the technology of sound, narration in films like Indrasabha (The Court of Indra, JJ Madan, 1932) ... It would therefore be gratuitous to say that Indrasabha had seventy-one songs ...

[ref69veyox-4] South Asia: the Indian subcontinent, Part 2 Archived 3 January 2014^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine., Alison Arnold, Taylor & Francis, 2000, ISBN 978-0-8240-4946-1, ... The court poet Agha Hasan ('Amanat') wrote this musical dance drama based on the love story of a fairy and a prince. The drama, entirely in verse, was picked up by Parsi theater companies in Bombay that produced Urdu plays in India ...

[ref83dopac-5] Urdū adab Archived 3 January 2014^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine., Sayyid Mohammad Abdullah, Maktaba-e-khayaban-e-adab, 1967, ... اردو میں اس صنف کا احیا، اودھ کے تہزیبی دور میں ھوا. امانت نے اندر سبھا میں گیت کو رواج دیا ...

[ref05moram-6] Movie facts and feats: a Guinness record book, Patrick Robertson, Sterling Pub. Co., 1980, ISBN 978-0-8069-0204-3, ... The musical with the most song numbers was Madan Theatres' Indra Sabha (India 32), a Hindi movie with 71 songs. The Hollywood musical with the most songs was Columbia's The Jolson Story (US 46) which had 28 song sequences ...

[ref10leyuj-7] Changing South Asia: City and culture, Kenneth Ballhatchet, David D. Taylor, Centre of South Asian Studies, The School of Oriental & African Studies, University of London, 1984, ... Raja Indar at first performs a dance and then sings a chaubola, in which he proclaims, Raja hun main quam ka ...

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]