ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮੀਨਸ
ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮੀਨਸ (2017 ਤੋਂ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜ਼ੀ ਮਹਾਰਾਜ ਟਰਮੀਨਸ, ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਟਰਮੀਨਸ ਸੀਐਸ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਮੁੰਬਈ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰੇਲਵੇ ਟਰਮੀਨਸ ਅਤੇ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਈਟ ਹੈ।ਐਮਟੀ (ਮੁੱਖ ਲਾਈਨ) ਐਸਟੀ (ਉਪਨਗਰੀ) ਮੁੰਬਈ, ਵਿਚ ਹੈ।[2][3]
| ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮੀਨਸ | |
|---|---|
 ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮੀਨਸ | |
 | |
| ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਮ |
|
| ਹੋਰ ਨਾਮ | ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਟਰਮੀਨਸ (ਅਧਿਕਾਰਤ) |
| ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ | |
| ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਸ਼ੈਲੀ | Indo-Saracenic Victorian Gothic Revival |
| ਪਤਾ | ਫੋਰਟ, ਮੁੰਬਈ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, 400001 |
| ਕਸਬਾ ਜਾਂ ਸ਼ਹਿਰ | ਮੁੰਬਈ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ |
| ਦੇਸ਼ |  ਭਾਰਤ |
| ਗੁਣਕ | 18°56′23″N 72°50′07″E / 18.9398°N 72.8354°E |
| ਨਿਰਮਾਣ ਆਰੰਭ | 1878 |
| ਮੁਕੰਮਲ | ਮਈ 1888[1] |
| ਲਾਗਤ | ₹16,14,000 (US$20,000) (ਉਸ ਸਮੇਂ) ਹੁਣ ₹2,013 million (US$25 million) |
| ਗਾਹਕ | ਕੇਂਦਰੀ ਰੇਲਵੇ ਜ਼ੋਨ |
| ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਉਸਾਰੀ | |
| ਇੰਜੀਨੀਅਰ | ਵਿਲਸਨ ਬੈੱਲ |
| ਵੈੱਬਸਾਈਟ | |
| https://cr.indianrailways.gov.in/ | |
| Criteria | Cultural: ii, iv |
| Reference | 945 |
| Inscription | 2004 (28ਵੀਂ Session) |
ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮੀਨਸ | |
|---|---|
 ਭਾਰਤੀ ਰੇਲਵੇ ਅਤੇ ਮੁੰਬਈ ਉਪਨਗਰੀ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ | |
 | |
| ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ | |
| ਪਤਾ | ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮਿਨਸ ਏਰੀਆ, ਫੋਰਟ, ਮੁੰਬਈ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ 400001 ਭਾਰਤ |
| ਗੁਣਕ | 18°56′23″N 72°50′08″E / 18.9398°N 72.8355°E |
| ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ | ਭਾਰਤੀ ਰੇਲਵੇ |
| ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ | ਕੇਂਦਰੀ ਰੇਲਵੇ ਜ਼ੋਨ |
| ਪਲੇਟਫਾਰਮ | 18 |
| ਟ੍ਰੈਕ | 40 (Multiple) |
| ਕਨੈਕਸ਼ਨ |   |
| ਉਸਾਰੀ | |
| ਬਣਤਰ ਦੀ ਕਿਸਮ | At-grade |
| ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਪੱਧਰ | 01 |
| ਪਾਰਕਿੰਗ | ਹਾਂ |
| ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ | |
| ਸਥਿਤੀ | Active |
| ਸਟੇਸ਼ਨ ਕੋਡ | CSMT (current) BB VT CST CSTM (former) |
| ਵੈੱਬਸਾਈਟ | https://cr.indianrailways.gov.in/ |
| ਇਤਿਹਾਸ | |
| ਉਦਘਾਟਨ | ਮਈ 1853[1] |
| ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ | ਮਈ 1888[1] |
| ਬਿਜਲੀਕਰਨ | 25 kV AC 50 Hz |
| ਸਥਾਨ | |
  ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮੀਨਸ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ  ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮੀਨਸ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮੀਨਸ (ਮੁੰਬਈ)  ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮੀਨਸ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮੀਨਸ (ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ) | |
ਟਰਮੀਨਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਫਰੈਡਰਿਕ ਵਿਲੀਅਮ ਸਟੀਵਨਜ਼ ਵਲ੍ਹੋ ਐਕਸਲ ਹੇਗ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸ਼ੁਰੂ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਇਟਾਲੀਅਨ ਗੋਥਿਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਉਸਾਰੀ 1878 ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਬੋਰੀ ਬੰਦਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ, ਅਤੇ 1887 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਸਾਲ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ 50 ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋਏ ਸਨ।[4]
ਮਾਰਚ 1996 ਵਿੱਚ, ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਨਾਮ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਟਰਮੀਨਸ" ਤੋਂ ਬਦਲ ਕੇ "ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਟਰਮੀਨਸ (ਸਟੇਸ਼ਨ ਕੋਡ ਸੀਐਸਟੀ) CST ਨਾਲ 17 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮਰਾਠੀ ਯੋਧਾ ਰਾਜ ਅਤੇ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜ਼ੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਮਰਾਠੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।[5][6][7]
2017 ਵਿੱਚ, ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਨਾਮ ਫਿਰ ਤੋਂ "ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਟਰਮੀਨਸ" ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ (ਕੋਡ: CSMT) ਜਿੱਥੇ ਸਿਰਲੇਖ ਮਹਾਰਾਜ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ, "ਮਹਾਨ ਰਾਜਾ" ਸਮਰਾਟ. ਦੋਵੇਂ ਪੁਰਾਣੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਖਰ "VT" ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ,( "C.S.T") ਵੀ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[8][9]
ਇਹ ਟਰਮੀਨਸ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਰੇਲਵੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਅਸਤ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਕੁੱਲ 18 ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਦੀਆਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਉਪਨਗਰੀ ਦੀਆਂ ਲੋਕਲ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਟਰਮੀਨਲ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।[10]
ਇਤਿਹਾਸ
ਸੋਧੋਵਿਕਟੋਰੀਆ ਟਰਮੀਨਸ
ਸੋਧੋਇਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ ਰੇਲਵੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਵਜੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਹ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਬੋਰੀ ਬੰਦਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਬੰਬਈ ਦੇ ਬੋਰੀ ਬੰਦਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬੰਦਰਗਾਹ ਅਤੇ ਗੋਦਾਮ ਖੇਤਰ ਜੋ ਇਸਦੇ ਆਯਾਤ ਅਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬੰਬਈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬੰਦਰਗਾਹ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸਦੀ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਹਾਰਾਣੀ, ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਟਰਮਿਨਸ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਲੋਕ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੰਬਈ ਦਫਤਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਆਰਕੀਟੈਕਟ, ਫਰੈਡਰਿਕ ਵਿਲੀਅਮ ਸਟੀਵਨਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੰਮ 1878 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਭੁਗਤਾਨ ਵਜੋਂ ₹16,14,000 (US$20,000) ਮਿਲੇ। ਸਟੀਵਨਜ਼ ਨੇ ਡਰਾਫਟਸਮੈਨ ਐਕਸਲ ਹੈਗ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮਾਸਟਰਪੀਸ ਵਾਟਰ ਕਲਰ ਸਕੈਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਜਾਰਜ ਗਿਲਬਰਟ ਸਕਾਟ ਦੇ 1873 ਸੇਂਟ ਪੈਨਕ੍ਰਾਸ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇਤਾਲਵੀ ਗੋਥਿਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਇਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਹੈ। 1][2] ਬਰਲਿਨ ਦੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਇਮਾਰਤ ਲਈ ਸਕੌਟ ਦੀ ਦੂਜੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ ਐਂਟਰੀ, 1875 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਟਾਵਰ ਅਤੇ ਬੁਰਜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕੇਂਦਰੀ ਰਿਬਡ ਗੁੰਬਦ ਸੀ। ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵੀ 1870 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਜਨਤਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਰਗੀ ਹੈ। ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਲਫਿੰਸਟਨ ਕਾਲਜ ਪਰ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੁੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਜੀ ਸਕਾਟ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।
ਸਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਦਸ ਸਾਲ ਲੱਗੇ, ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਮਾਰਤ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬਾ ਸਮਾ ਹੈ।
ਗੁੰਮ ਹੋਈ ਮੂਰਤੀ
ਸੋਧੋ-
A photo of Victoria Terminus from 1910. Note the seated statue in the canopy under the clock
ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੌਰਾਨ, ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਾਸੇ, ਘਡ਼ੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਛੱਤਰੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[11] ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਸਮੇਤ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਗਾਰਡਨਜ਼ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਣੀ ਬਾਗ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਘਾਹ ਉੱਤੇ ਪਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਗੁੰਮ ਹੋਈ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਰਿਕਾਰਡ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹੁਣ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੁੱਤ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੇਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਾਂ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[12] ਗੁੰਬਦ ਦੇ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੂਰਤੀ, ਪ੍ਰਗਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ, ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨਾਮ ਬਦਲਣਾ
ਸੋਧੋ-
Victoria Terminus, before being renamed to Chhatrapati Shivaji Terminus in 1995
ਇਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਨਾਮ ਕਈ ਵਾਰ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਹ 1853 ਤੋਂ 1888 ਤੱਕ ਗ੍ਰੇਟ ਇੰਡੀਅਨ ਪੈਨੀਨਸੁਲਾ ਰੇਲਵੇ ਦੇ ਟਰਮੀਨਸ ਬੋਰੀ ਬੰਦਰ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੀ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਟਰਮੀਨਸ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1996 ਵਿੱਚ, ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜ਼ੀ ਟਰਮੀਨਸ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[13][14]
ਦਸੰਬਰ 2016 ਵਿੱਚ, ਫਡ਼ਨਵੀਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਨੂੰ ਛੱਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਟਰਮੀਨਸ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਈ 2017 ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਨਾਮ ਫਿਰ ਤੋਂ ਛੱਤਰਪਤਿ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਟਰਮਿਨਸ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੌਜੂਦਾ ਨਾਮ "CSMT" ਦੇ ਨਾਲ ਦੋਵੇਂ ਪੁਰਾਣੇ ਨਾਮ "VT" ਅਤੇ "CST" ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।[15][16]
2008 ਮੁੰਬਈ ਹਮਲੇ
ਸੋਧੋ-
Memorial of 2008 Mumbai Attacks victims killed at Chhatrapati Shivaji Terminus
26 ਨਵੰਬਰ 2008 ਨੂੰ ਦੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੀ. ਐੱਸ. ਟੀ. ਦੇ ਯਾਤਰੀ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ, ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਨੇਡ ਸੁੱਟੇ। ਅੱਤਵਾਦੀ ਏਕੇ-47 ਰਾਈਫਲਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਸਨ। ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਅਜਮਲ ਕਸਾਬ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜਿੰਦਾ ਫਡ਼ ਲਿਆ ਅਤੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ। ਬਾਕੀਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਨਹੀਂ ਬਚੀ। ਹਮਲੇ ਲਗਭਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਜਦੋਂ ਦੋਵੇਂ ਆਦਮੀ ਯਾਤਰੀ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ 58 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ 104 ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਲਗਭਗ 22:45 ਤੇ ਖਤਮ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਉੱਤਰੀ FOB ਰਾਹੀਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕਾਮਾ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਵੱਲ ਗਏ।[17] ਸੀ. ਸੀ. ਟੀ. ਵੀ. ਸਬੂਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਸਾਬ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[17] 2010 ਵਿੱਚ, ਕਸਾਬ ਨੂੰ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ 2012 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[18]
ਬਣਤਰ
ਸੋਧੋ.JPG)
ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਉੱਚ ਵਿਕਟੋਰੀਅਨ ਗੋਥਿਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਇਮਾਰਤ ਵਿਕਟੋਰੀਅਨ ਇਟਾਲੀਅਨ ਗੋਥਿਕ ਰੀਵਾਈਵਲ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਅਤੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਭਾਰਤੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਸਮਾਨ ਰੇਖਾ, ਬੁਰਜ, ਨੁਕੀਲੇ ਕਮਾਨ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਜ਼ਮੀਨੀ ਯੋਜਨਾ ਕਲਾਸੀਕਲ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦੇ ਨੇਡ਼ੇ ਹਨ। ਬਾਹਰੋਂ, ਲੱਕਡ਼ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ, ਟਾਇਲਾਂ, ਸਜਾਵਟੀ ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਪਿੱਤਲ ਦੀਆਂ ਰੇਲਿੰਗਾਂ, ਟਿਕਟ ਦਫਤਰਾਂ ਲਈ ਗਰਿੱਲਾਂ, ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪੌਡ਼ੀਆਂ ਲਈ ਬਾਲਸਟ੍ਰੇਡ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗਹਿਣੇ ਸਰ ਜਮਸ਼ੇਦਜੀ ਜੀਜੇਭੋਏ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਆਰਟ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ। ਇਹ ਸਟੇਸ਼ਨ ਆਪਣੇ ਉੱਨਤ ਢਾਂਚਾਗਤ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਹੱਲਾਂ ਲਈ 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਅਜੂਬਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਖਡ਼੍ਹਾ ਹੈ। ਸੀ. ਐੱਸ. ਐੱਮ. ਟੀ. ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਰੇਲਵੇ ਅਤੇ ਸਿਵਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਉਦਯੋਗਿਕ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਉੱਤਮ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗੋਥਿਕ ਰੀਵਾਈਵਲ ਸ਼ੈਲੀ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਗੁੰਬਦ ਵਾਲੇ ਦਫ਼ਤਰ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ 330 ਫੁੱਟ ਲੰਬਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹੈ ਜੋ 1,200 ਫੁੱਟ ਦੇ ਰੇਲ ਸ਼ੈੱਡ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਇਮਾਰਤ ਲਈ ਪਿੰਜਰ ਯੋਜਨਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੀਐਸਐਮਟੀ ਦੇ ਡੂਵੈਟਲਡ ਪਸਲੀਆਂ ਦਾ ਗੁੰਬਦ, ਬਿਨਾਂ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਯੁੱਗ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[19]
.jpg)
ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਉੱਚੀਆਂ ਛੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲਡ਼ੀ ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਉਪਯੋਗਿਤਾਵਾਦੀ ਇਮਾਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੋਡ਼ੀਂਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਮਦਰਦੀ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀ-ਆਕਾਰ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮ ਧੁਰੇ ਉੱਤੇ ਸਮਰੂਪ ਹੈ। ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਮੁੱਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਉੱਚੇ ਕੇਂਦਰੀ ਗੁੰਬਦ ਦੁਆਰਾ ਤਾਜ ਪਹਿਨਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੁੰਬਦ ਇੱਕ ਅੱਠਭੁਜੀ ਪੱਸਲੀਆਂ ਵਾਲੀ ਬਣਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਔਰਤ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਟਾਰਚ ਉਸ ਦੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਇੱਕ ਸਪੋਕਡ ਚੱਕਰ ਹੈ। ਪਾਸੇ ਦੇ ਖੰਭ ਵਿਹਡ਼ੇ ਨੂੰ ਘੇਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਡ਼ਕ ਵੱਲ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਖੰਭਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਕੋਨਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਉੱਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਬੁਰਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੰਗਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕੇਂਦਰੀ ਗੁੰਬਦ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਫਰੇਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਾਹਮਣੇ ਦੀਆਂ ਖਿਡ਼ਕੀਆਂ ਅਤੇ ਕਮਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਚੰਗੀ ਅਨੁਪਾਤ ਵਾਲੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੂਰਤੀ, ਬੇਸ-ਰਾਹਤ ਅਤੇ ਫਰੀਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਜਾਵਟ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਹੈ। ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰਾਂ ਦੇ ਕਾਲਮਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ (ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬਾਘ (ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ) ਦੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਾਜ ਪਹਿਨਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਢਾਂਚਾ ਭਾਰਤੀ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਚੂਨੇ ਦੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਇਤਾਲਵੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮੁੱਖ ਸਜਾਵਟੀ ਤੱਤਾਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮੁੱਖ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈਃ ਉੱਤਰੀ ਵਿੰਗ ਦੀ ਹੇਠਲੀ ਮੰਜ਼ਲ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਟਾਰ ਚੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਬੁਕਿੰਗ ਦਫ਼ਤਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਇਤਾਲਵੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਅਤੇ ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੇ ਭਾਰਤੀ ਨੀਲੇ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਉੱਕਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਗ੍ਰੋਟਸਕ ਨਾਲ ਢੱਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।[20] ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਬੁਕਿੰਗ ਹਾਲ ਦੀ ਛੱਤ ਨੂੰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੇ ਤਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਅਮੀਰ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ' ਤੇ ਨੀਲਾ, ਸੋਨਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਲਾਲ ਰੰਗਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ ਮੌ ਐਂਡ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਗਲੇਜ਼ਡ ਟਾਇਲਾਂ ਨਾਲ ਕਤਾਰਬੱਧ ਸਨ।[12] ਬਾਹਰ, ਵਣਜ, ਖੇਤੀਬਾਡ਼ੀ, ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਗੁੰਬਦ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ।[12]
ਪਲੇਟਫਾਰਮ
ਸੋਧੋਸੀਐੱਸਐੱਮਟੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 18 ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹਨ-ਸੱਤ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਉਪਨਗਰੀ ਈਐੱਮਯੂ ਟ੍ਰੇਨਾਂ ਲਈ ਹਨ ਅਤੇ ਗਿਆਰਾਂ ਪਲੇਟਫਾਰਮ (ਪਲੇਟਫਾਰਮ 8 ਤੋਂ ਪਲੇਟਫਾਰਮ 18) ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਦੀਆਂ ਟ੍ਰੇਨਾਂ ਲਈ ਹੈ। ਰਾਜਧਾਨੀ, ਦੁਰੰਤੋ, ਗਰੀਬ ਰਥ ਅਤੇ ਤੇਜਸ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਨੰਬਰ 18 ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।[21] 16 ਅਪ੍ਰੈਲ 2013 ਨੂੰ ਸੀ. ਐੱਸ. ਟੀ. ਵਿਖੇ ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨਡ ਹੋਸਟਲਾਂ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਹੂਲਤ ਵਿੱਚ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਲਈ 58 ਬਿਸਤਰੇ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ 20 ਬਿਸਤਰੇ ਹਨ।[22]
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ
ਸੋਧੋ- ਇਹ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸਲੱਮਡੌਗ ਮਿਲਿਅਨੇਅਰ ਅਤੇ 2011 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਰਾ ਵਿੱਚ "ਜੈ ਹੋ" ਗੀਤ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਦਾ ਸਥਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ।[23]ਰਾ.ਇੱਕ [24]
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ
ਸੋਧੋ- ↑ 1.0 1.1 1.2 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedWHS - ↑ "Station Code Index" (PDF). Portal of Indian Railways. 2019. p. 46. Retrieved 29 June 2023.
- ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Chhatrapati Shivaji Terminus (formerly Victoria Terminus)". UNESCO World Heritage Centre (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 30 March 2023.
- ↑ Aruṇa Ṭikekara, Aroon Tikekar (2006). The cloister's pale: a biography of the University of Mumbai. Popular Prakashan. p. 357. ISBN 81-7991-293-0.Page 64
- ↑ Eaton, Richard M. (25 July 2019). India in the Persianate Age: 1000-1765. Penguin Books Limited. pp. 198–. ISBN 978-0-14-196655-7. Quote: "Quote: "Amidst this fragmented political environment a new polity emerged in the Marathi-speaking western plateau. Its founder, the charismatic and politically gifted Maratha chieftain Shivaji Bhonsle (1630-80), repeatedly used courage and savvy to outmanoeuvre his adversaries."
- ↑ Kedourie, Elie (2013). Nationalism in Asia and Africa. Routledge. pp. 71–. ISBN 978-1-136-27613-2. Quote: "Tilak also inaugurated another cult by resuscitating the memory of Shivaji, the chieftain who had originally established Mahratta fortunes in contest with the Mughals."
- ↑ Subramaniam, Arjun (2016). India's Wars: A Military History, 1947-1971. HarperCollins Publishers India. pp. 30–. ISBN 978-93-5177-750-2. Quote: "Quote: First was the purely home-bred guerrilla force under Shivaji. The courageous and wily Maratha chieftain along with his successors and, subsequently, the Peshwas, defied the Mughals and other Muslim invaders for almost a century from the latter half of the seventeenth century and expanded the Maratha Empire till it covered much of the Indian heartland.
- ↑ McGregor, Ronald Stuart (1993). "महाराज maharaj (n)". The Oxford Hindi-English Dictionary. Oxford University Press. p. 800. ISBN 978-0-19-563846-2.
- ↑ "From VT to CST: Interesting facts about Mumbai's busiest railway station". Mid-day. 20 June 2017. Retrieved 1 June 2019.
- ↑ "India's impressive railway stations". Rediff.com. 13 October 2011. Retrieved 4 January 2013.
- ↑ "CST's Victoria missing without a trace". The Indian Express. 21 December 2015.
- ↑ 12.0 12.1 12.2 W, Christopher (2002). Bombay Gothic. London: India Book House PVT Ltd. ISBN 81-7508-329-8.
- ↑ "Suresh Kalmadi – Work Profile". Archived from the original on 28 February 2009. Retrieved 21 March 2011.
- ↑ "Suresh Kalmadi – In Conversation". Archived from the original on 2 August 2009. Retrieved 21 March 2011.
- ↑ Korde, Kallah (3 July 2017). "Mumbai travellers, CST is now Chhatrapati Shivaji Maharaj Terminus". Hindustan Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 7 August 2023.
- ↑ "Mumbai Railway station renamed to Chhatrapati Shivaji Maharaj Terminus". The Times of India. 30 June 2017. Retrieved 1 February 2018.
- ↑ 17.0 17.1 "3 witnesses identify Kasab, court takes on record CCTV footage". The Economic Times. India. 17 June 2009. Archived from the original on 18 June 2009. Retrieved 17 June 2009.
- ↑ "Ajmal Kasab hanged at Yerwada Jail in Pune at 7:30 am". The Times of India. 21 November 2012. Retrieved 21 November 2012.
- ↑ "6 dead, 31 injured as 'Kasab bridge' in Mumbai collapses". OnManorama. Retrieved 15 March 2019.
- ↑ "Microsoft Word – IND 945 AN.doc" (PDF). Retrieved 26 March 2013.
- ↑ "Mumbai CSTM Station – 24 Train Departures CR/Central Zone – Railway Enquiry". indiarailinfo.com. Retrieved 1 February 2018.
- ↑ "Dormitories for women at CST, LTT get good response". The Indian Express. 19 April 2013.
- ↑ Outlook Publishing (6 October 2008). Outlook. Outlook Publishing. pp. 69–. Retrieved 7 November 2011.
- ↑ "3,500 VFX shots in RA.One". Mahiram. n.d. Retrieved 7 November 2011.