ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ

ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ (ਮਰਾਠੀ: ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਉਚਾਰਨ: /məhɑːˈrɑːʃtrə/; महाराष्ट्र, [məharaːʂʈrə] ( ਸੁਣੋ)) ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਗਿਣਤੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਧਨੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਮੁੰਬਈ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਕ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਦਾ ਪੂਨਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਮਹਾਨਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਛੇਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ।

ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਸੰਨ 2001 ਵਿੱਚ 9,67,52, 287 ਸੀ। ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਗਿਆਰਾਂ ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 1 ਮਈ, 1960 ਨੂੰ ਮਰਾਠੀ ਭਾਸ਼ੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਉੱਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮਰਾਠੀ ਜਿਆਦਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੂਨਾ, ਔਰੰਗਾਬਾਦ, ਕੋਲਹਾਪੁਰ, ਨਾਸ਼ਿਕ ਅਤੇ ਨਾਗਪੁਰ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਹੋਰ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਅਜਿਹਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਨ 1000 ਈਸਾਪੂਰਵ ਪਹਿਲਾਂ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਇਆ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰੁਕ ਗਈ ਸੀ। ਸੰਨ 500 ਈਸਾਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਬੰਬਈ (ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਾਮ ਸ਼ੁਰਪਾਰਕ, ਸੋਪਰ) ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪੱਤਣ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸੋਪਰ ਓਲਡ ਟੇਸਟਾਮੇਂਟ ਦਾ ਓਫਿਰ ਸੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਇਸਦੇ ਉੱਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ 16 ਮਹਾਜਨਪਦ ਮਹਾਜਨਪਦਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਮਕ ਜਾਂ ਅੱਸਕ ਦਾ ਸਥਾਨ ਆਧੁਨਿਕ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਦੇ ਕੋਲ ਹੈ। ਸਮਰਾਟ ਅਸ਼ੋਕ ਦੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵੀ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਨਿਕਟ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ।

ਮੌਰੀਆਂ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਥੇ ਯਾਦਵਾਂ ਦਾ ਉਦਏ ਹੋਇਆ (230 ਈਸਾਪੂਰਵ)। ਵਕਟਕਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਜੰਤਾ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਹੋਇਆ। ਚਲੂਕੀਆ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਨ 550-760 ਅਤੇ ਫੇਰ 973-1180 ਰਿਹਾ। ਇਸਦੇ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਕੂਟਆਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਆਇਆ ਸੀ।

ਅਲਾਊਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹੇ ਆਪਣਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਮਦੁਰੈ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ (1325) ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਕਰ ਲਈ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਵਗਿਰੀ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ ਅਤੇ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਦੇ ਨਿਕਟ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਬਹਮਨੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਉੱਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਦੇ ਆਸ਼ਸਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦਾ ਸੰਖਿਪਤ ਸ਼ਾਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਰਠੇ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੋਈ ਅਤੇ ਅਠਾਰਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਮਰਾਠੇ ਲਗਭਗ ਪੂਰੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਉੱਤੇ ਤਾਂ ਫੈਲਿਆ ਹੀ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਦੱਖਣ ਸਿਰੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ। 1820 ਤੱਕ ਆਉਂਦੇ ਆਉਂਦੇ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਪੇਸ਼ਵੇ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਅੰਗ ਬੰਨ ਚੁੱਕਿਆ।

ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਜਾਦੀ ਦੇ ਉਪਰਾਂਤ ਵਿਚਕਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਰਾਠੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦਾ ਸੰਮੀਲੀਕਰਣ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਡਾ ਅੰਦੋਲਨ ਚੱਲਿਆ। ਅਖੀਰ 1 ਮਈ, 1960 ਨੁੰਕੋਕਣ, ਮਰਾਠਵਾਡਾ, ਪੱਛਮੀ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਦੱਖਣੀ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਉੱਤਰੀ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ (ਖਾਨਦੇਸ਼) ਅਤੇ ਵਿਦਰਭ, ਸੰਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕਜੁਟ ਕਰਕੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਰਾਜ ਦੇ ਦੱਖਣ ਸਰਹਦ ਵੱਲ ਲੱਗੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਬੇਲਗਾਂਵ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਅੰਦੋਲਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਭੂਗੋਲਕ ਸਥਿਤੀ

ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਅਧਿਕਤਮ ਭਾਗ ਬੇਸਾਲਟ ਖਡਕਾਂ ਦਾ ਬਣਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਪੱਛਮੀ ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜ ਗੋਆ, ਕਰਨਾਟਕ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਹਨ।

ਜਿਲ੍ਹੇ

ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ 35 ਜਿਲ੍ਹੇ ਹਨ -

ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ

ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ

ਇਹ ਲੇਖ ਅਧਾਰ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਵਧਾਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।