ਜਿਤੀਆ

ਜਿਤੀਆ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੀਵਿਤਪੁਤ੍ਰਿਕਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਇੱਕ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਲੰਬਾ ਹਿੰਦੂ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਜੋ ਅਸ਼ਵਿਨ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ-ਪੱਖ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਤੋਂ ਨੌਵੇਂ ਚੰਦਰ ਦਿਨ ਤੱਕ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਝਾਰਖੰਡ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨੇਪਾਲੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ (ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ) ਵਰਤ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਵਿਨ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਅੱਠ ਚੰਦਰਮਾ ਦਿਨ ਤੱਕ ਅੱਠ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜਿਤੀਆ
ਗੰਗਾ ਦੇ ਨਦੀ ਕਿਨਾਰੇ, ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿਖੇ ਜੀਵਿਤਪੁਤ੍ਰਿਕਾ ਨਿਰੀਖਣ
ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੇ	ਹਿੰਦੂ
ਕਿਸਮ	ਧਾਰਮਿਕ ਤਿਉਹਾਰ
ਸ਼ੁਰੂਆਤ	ਅਸ਼ਵਿਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਦਾ ਸੱਤਵਾਂ ਚੰਦਰਮਾ ਦਿਨ (ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ) ਅਸ਼ਵਿਨ (ਝਾਰਖੰਡ) ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਚੰਦਰਮਾ ਦਿਨ
ਅੰਤ	ਅਸ਼ਵਿਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਦਾ ਨੌਵਾਂ ਚੰਦਰਮਾ ਦਿਨ
ਮਿਤੀ	ਸਤੰਬਰ
ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ	ਸਾਲਾਨਾ
ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ	ਜੁੰਟੀਆ

ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ

ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ

ਇਹ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ।

• ਨਾਹੀ-ਖਾਈ : ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਨਹਾਈ-ਖਾਈ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਮਾਵਾਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਭੋਜਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਭੋਜਨ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਘਿਓ ਅਤੇ ਗੁਲਾਬੀ ਨਮਕ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
• ਖੁਰ-ਜੀਤਿਆ ਜਾਂ ਜੀਵਪੁਤ੍ਰਿਕਾ ਦਿਵਸ: ਇਹ ਦੂਜਾ ਦਿਨ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਵਾਂ ਪਾਣੀ ਪੀਏ ਬਿਨਾਂ ਸਖਤ ਵਰਤ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।
• ਪਰਾਣਾ: ਇਹ ਤੀਜਾ ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਾਵਾਂ ਵਰਤ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਕਵਾਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਰੀ ਰਾਈਸ, ਨੋਨੀ ( ਪੋਰਟੁਲਾਕਾ ਓਲੇਰੇਸੀਆ ) ਸਾਗ ਅਤੇ ਮਾਰੂਆ ( ਇਲੇਯੂਸਿਨ ਕੋਰਾਕਾਨਾ ) ਰੋਟੀ।

ਝਾਰਖੰਡ

ਝਾਰਖੰਡ ਰਾਜ ਵਿੱਚ, ਇਸਨੂੰ ਜਿਤੀਆ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਅੱਠ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਸ਼ਵਿਨ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਪਾਣੀ ਭਰਵਾ ਨੇ ਪੂਰਨਿਮਾ ਵਿੱਚ ਜਿਤੀਆ ਤਿਉਹਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ, ਔਰਤਾਂ ਸਵੇਰੇ-ਸਵੇਰੇ ਬਾਂਸ ਦੀ ਟੋਕਰੀ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚੋਂ ਰੇਤ ਇਕੱਠੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਨਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਅੱਠ ਕਿਸਮ ਦੇ ਬੀਜ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚੌਲ, ਛੋਲੇ, ਮੱਕੀ ਆਦਿ ਪਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਅੱਠ ਦਿਨ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼, ਲਸਣ, ਮਾਸ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੇ। ਸੱਤਵੇਂ ਦਿਨ, ਉਹ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਗਿੱਦੜਾਂ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਂ ਲਈ ਭੋਜਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਵਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਅੱਠ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਅਰੂਆ ਦੇ ਚੌਲ ਅਤੇ ਮਦੁਆ ਦੀ ਰੋਟੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਅੱਠਵੇਂ ਦਿਨ ਵਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਅੱਠਵੇਂ ਦਿਨ, ਉਹ ਵਿਹੜੇ ਜਾਂ ਅਖਾੜੇ ਵਿੱਚ ਜਿਤੀਆ ( ਪਵਿੱਤਰ ਅੰਜੀਰ ) ਦੀ ਇੱਕ ਟਾਹਣੀ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਪੂਆ, ਧੂਸਕਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਠ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਫਲ ਇੱਕ ਟੋਕਰੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਤੋਂ ਜਿਤਵਾਹਨ ਦੀ ਕਥਾ ਸੁਣ ਕੇ ਜਿਤੀਆ ਸ਼ਾਖਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਤਿਆ (ਜੀਤਵਾਹਨ) ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਝੁਮਰ ਡਾਂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ, ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਅੰਜੀਰ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਨੂੰ ਨਦੀ ਜਾਂ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਗਲ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਦੰਤਕਥਾ

ਇੱਕ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਮੁਤਵਾਹਨ ਗੰਧਰਵ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਮਲਿਆਵਤੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਬੁੱਢੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਵਿਰਲਾਪ ਕਰਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ। ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਨਾਗਵੰਸ਼ੀ (ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ) ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਸਹੁੰ ਖਾਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਕੱਲ੍ਹ ਆਪਣੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ ਸੰਖਚੂੜਾ ਨੂੰ ਗਰੁੜ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇਣ ਲਈ ਭੇਟ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਮੁਤਵਾਹਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਹ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੇ ਬਿਸਤਰੇ 'ਤੇ ਲੇਟ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗਰੁੜ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕੀਤਾ। ਗਰੁੜ ਨੇ ਆ ਕੇ ਜੀਮੁਤਵਾਹਨ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਪੰਜੇ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਜਿਮੁਤਵਾਹਨ ਸ਼ਾਂਤ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗਰੁੜ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗਰੁੜ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਜਿਮੁਤਵਾਹਨ ਨੇ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ। ਉਸਦੀ ਦਿਆਲਤਾ ਅਤੇ ਉਦਾਰਤਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਗਰੁੜ ਨੇ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਨਾਗਵੰਸ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਬਲੀਦਾਨ ਨਹੀਂ ਲੈਣਗੇ। ਇਸ ਮਹਾਨ ਕਥਾ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਮਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ ਵਰਤ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।