ਤਾਜਿਕ ਲੋਕ
ਤਾਜਿਕ (ਤਾਜਿਕ: Тоҷик, ਫ਼ਾਰਸੀ: ur) ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ (ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਾਜਿਕਿਸਤਾਨ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਉਜਬੇਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਚੀਨ) ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਫ਼ਾਰਸੀ - ਭਾਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਆਏ ਤਾਜਿਕ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਤਾਜਿਕ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਈਰਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗਹਿਰਾ ਸੰਬੰਧ ਰਿਹਾ ਹੈ।[1] ਚੀਨ ਦੇ ਤਾਜਿਕ ਲੋਕ ਹੋਰ ਤਾਜਿਕ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜਰਾ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੋਰ ਤਾਜਿਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।[2]
ਨਾਮ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ
ਸੋਧੋਤਾਜਿਕੀ ਲੋਕ ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੋਗਦਾਈ, ਬੈਕਟਰਿਆਈ ਅਤੇ ਪਾਰਥਿਆਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਹਨ। ਈਰਾਨ ਦੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹਖਾਮਨੀ ਅਤੇ ਸਾਸਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਉਹ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਭਿੰਨ ਰੂਪ ਬੋਲਣ ਲੱਗੇ, ਜੋ ਇੱਕ ਪੱਛਮੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਤਾਜਿਕੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੋਗਦਾਈ ਅਤੇ ਪਾਰਥਿਆਈ ਦੇ ਕਈ ਸ਼ਬਦ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਈਰਾਨੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ। ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੁਰਕੀ ਭਾਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਾਜਿਕ ਨਾਮ ਤੁਰਕੀਆਂ ਨੇ ਹੀ ਫ਼ਾਰਸੀ-ਭਾਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਗ਼ੈਰ-ਤੁਰਕੀ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਤਾਜਿਕ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗਾਲ੍ਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਜਦੋਂ ਤਾਜੀਕਸਤਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦਾ ਭਾਗ ਬਣਿਆ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਮਾਣ ਨਾਲ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਬਸ ਰਹੇ ਫ਼ਾਰਸੀ-ਭਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ। ਇਸ ਸੋਵੀਅਤ ਕਾਲ ਤੋਂ ਤਾਜਿਕ ਸ਼ਬਦ ਸਨਮਾਨਜਨਕ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।[3]
ਭਾਸ਼ਾ
ਸੋਧੋਤਾਜਿਕ ਲੋਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰਬੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਦਰੀ ਜਾਂ ਦਰੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਰੀ ਸ਼ਬਦ ਦਰਬਾਰੀ ਨੂੰ ਸੁੰਗੇੜ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਾਜਿਕਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਤਾਜਿਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਸਿਰਿਲਿਕ ਲਿਪੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਅਰਬੀ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਆਧੁਨਿਕ ਤਾਜਿਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਉੱਤੇ ਰੂਸੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਉਜਬੇਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਉਇਗੁਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।[4] ਕੁੱਝ ਫ਼ਾਰਸੀ-ਭਾਸ਼ੀ ਲੋਕ ਤਾਜਿਕੀ ਨੂੰ ਈਰਾਨੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਈਰਾਨ ਉੱਤੇ ਅਰਬ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਭਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਈਰਾਨੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਵਿੱਚ ਤਾਜਿਕੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਘੱਟ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੂਲ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਜਿਆਦਾ ਹਨ। ਤਾਜਿਕਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਤਾਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਜਬਾਨ-ਏ-ਕੂਚਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਯਾਨੀ ਗਲੀ-ਕੂਚੇ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ। ਦੂਜੀ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੋਲੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਜਬਾਨ-ਏ-ਅਦਬੀ ਹੈ, ਯਾਨੀ ਅਦਬ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ The new Central Asia: the creation of nations, Olivier Roy, I.B.Tauris, 2000, ISBN 978-1-86064-278-4
- ↑ Xinjiang: the land and the people, New World Press, 1989, ISBN 978-7-80005-078-7, ... belongs to the Eastern Iranian branch of the Indo-European family. Generally, Tajiks use the Uygur script ...
- ↑ Central Asia in historical perspective, Beatrice Forbes Manz, Westview Press, 1994, ISBN 978-0-8133-8801-4, ... The Symbiosis of Turk and Tajik ...
- ↑ The Handbook of Language Contact, Raymond Hickey, John Wiley and Sons, 2010, ISBN 978-1-4051-7580-7