ਤੈਮੂਰੀ ਸਾਮਰਾਜ
ਤੈਮੂਰੀ ਸਾਮਰਾਜ (Persian: تیموریان), ਗੁਰਕਣੀ ਵਜੋਂ ਸਵੈ-ਨਿਯੁਕਤ (Persian: گورکانیان Gūrkāniyān), ਇੱਕ ਅੰਤਮ ਮੱਧਕਾਲੀ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫਾਰਸੀ-ਮੰਗੋਲ ਸਾਮਰਾਜ ਸੀ ਜਿਸਨੇ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੇਟਰ ਈਰਾਨ 'ਤੇ ਦਬਦਬਾ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਈਰਾਨ, ਇਰਾਕ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ, ਦੱਖਣੀ ਕਾਕੇਸ਼ਸ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਮਕਾਲੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[1][2][3][4] ਸਾਮਰਾਜ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਸੀ, ਤੁਰਕੋ-ਮੰਗੋਲੀਆਈ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੋਇਆ,[5][6] ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ "ਆਦਰਸ਼ ਪਰਸੋ-ਇਸਲਾਮਿਕ ਸ਼ਾਸਕ" ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[7][1]
ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੈਮੂਰ (ਜਿਸਨੂੰ ਟੈਮਰਲੇਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਤੁਰਕੋ-ਮੰਗੋਲ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ 1370 ਅਤੇ 1405 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਦੇ ਮੰਗੋਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਮਹਾਨ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਚੰਗੀਜ਼ ਦੇ ਵਾਰਸ ਵਜੋਂ, ਅਤੇ ਬੋਰਜਿਗਿਨ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਮਿੰਗ ਚੀਨ ਅਤੇ ਗੋਲਡਨ ਹੌਰਡ ਨਾਲ ਜੋਰਦਾਰ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ, ਚੀਨੀ ਡਿਪਲੋਮੈਟ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾ ਹੁਆਨ ਅਤੇ ਚੇਨ ਚੇਂਗ ਨਿਯਮਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਾਨ ਖਰੀਦਣ ਅਤੇ ਵੇਚਣ ਲਈ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਮਰਕੰਦ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਤੈਮੂਰੀ ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਉਲੁਗ ਬੇਗ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ।
1467 ਤੱਕ, ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਤੈਮੂਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼, ਏਕ ਕੋਯੂਨਲੂ ਸੰਘ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਰਸ਼ੀਆ ਨੂੰ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਤਿਮੂਰਿਡ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਰਾਜਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਤਿਮੂਰਿਡ ਅਮੀਰਾਤ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਬਾਬਰ, ਫਰਗਨਾ (ਆਧੁਨਿਕ ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ) ਦੇ ਇੱਕ ਤਿਮੂਰਦੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੇ ਕਾਬੁਲਿਸਤਾਨ (ਆਧੁਨਿਕ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ) ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਵੀਹ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਇਸ ਰਾਜ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਇੱਕ ਸਟੇਜਿੰਗ ਮੈਦਾਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ 1.0 1.1 Manz, B.F. (1960–2009). "Tīmūr Lang", in Encyclopaedia of Islam, Online Edition (Second ed.). Leiden: Brill. ISBN 978-90-04-11211-7.
{{cite book}}: CS1 maint: date format (link) - ↑ Subtelny 2007, pp. 40–41. "Nevertheless, in the complex process of transition, members of the Timurid dynasty and their Turko-Mongolian supporters became acculturated by the surrounding Persianate millieu adopting Persian cultural models and tastes and acting as patrons of Persian language, culture, painting, architecture and music. [...] The last members of the dynasty, notably Sultan-Abu Sa'id and Sultan-Husain, in fact came to be regarded as ideal Perso-Islamic rulers who devoted as much attention to agricultural development as they did to fostering Persianate court culture."
- ↑ Green, Nile (2019-04-09). The Persianate World: The Frontiers of a Eurasian Lingua Franca. Univ of California Press. ISBN 978-0-520-97210-0.
- ↑ Spengler, Robert N. (2020-09-22). Fruit from the Sands: The Silk Road Origins of the Foods We Eat. Univ of California Press. ISBN 978-0-520-37926-8.
- ↑ Timurids, The Columbia Encyclopedia, 6th ed. Columbia University Press.
This cultural rebirth had a double character; on one hand, there was a renewal of Persian civilization and art (distinguished by extensive adaptations from the Chinese), and on the other, an original national literature in the Turk-Jagatai language, which borrowed from Persian sources.
- ↑ Subtelny 2007, p. 40"Turko-Mongolian ideals necessarily blended with Perso-Islamic concepts of legitimation. This resulted, as mentioned already, in the coexistence of many Turko-Mongolian practices alongside Perso-Islamic ones (...) Nevertheless, in the complex process of transition, members of the Timurid dynasty and their Turko-Mongolian supporters became acculturated by the surrounding Persianate millieu adopting Persian cultural models and tastes and acting as patrons of Persian language, culture, painting, architecture and music. At the same time, to preserve their Turkic cultural heritage, they promoted the use of a Chagatay (Eastern Turkic) language and literature that was written in the Arabo-Persian script, and even retained the symbolic used of the Turkic Uighur script."
- ↑ Subtelny 2007, p. 41"The last members of the dynasty, notably Sultan-Abu Sa'id and Sultan-Husain, in fact came to be regarded as ideal Perso-Islamic rulers who devoted as much attention to agricultural development as they did to fostering Persianate court culture."
ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੋ
ਸੋਧੋ- BĀYSONḠORĪ ŠĀH-NĀMA in Encyclopædia Iranica
- Aka, Ismail (1996). "The Agricultural and Commercial Activities of the Timurids in the First Half of the 15th Century". Oriente Moderno. 15 (76/2). Istituto per l'Oriente C. A. Nallino: 9–21. doi:10.1163/22138617-07602003. JSTOR 25817400.
- ਫਰਮਾ:Encyclopaedia Iranica
- Elliot, Sir H. M.; edited by Dowson, John. The History of India, as Told by Its Own Historians. The Muhammadan Period; published by London Trubner Company 1867–77. (Online Copy: The History of India, as Told by Its Own Historians. The Muhammadan Period; by Sir H. M. Elliot; Edited by John Dowson; London Trubner Company 1867–1877 — This online copy has been posted by: The Packard Humanities Institute; Persian Texts in Translation; Also find other historical books: Author List and Title List)
- Green, Nile (2019). The Persianate World: The Frontiers of a Eurasian Lingua Franca. University of California Press.
- Manz, Beatrice Forbes (1989). The Rise and Rule of Tamerlane. Cambridge University Press.
- Manz, Beatrice Forbes (2020). "The Local and the Universal in Turko-Iranian Ideology". In Melville, Charles (ed.). The Timurid Century: The Idea of Iran Vol. 9. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1838606886.
- Subtelny, Maria Eva (1988). "Centralizing Reform and Its Opponents in the Late Timurid Period". Iranian Studies. 21 (1/2): 123–51. doi:10.1080/00210868808701712. JSTOR 4310597.
- Paul, Juergen (2020). "Armies, lords, and subjects in medieval Iran". The Cambridge World History of Violence, Vol. 2, Edited by Matthew Gordon, Richard Kaeuper, Harriet Zurndorfer: 58–78.
- Subtelny, Maria E. (2007). Timurids in Transition: Turko-Persian Politics and Acculturation in Medieval Iran. Brill.
- Ruggles, D. Fairchild (2011). Islamic Gardens and Landscapes. University of Pennsylvania Press.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
ਸੋਧੋ
- Timurid Empire 1370–1506
- Timurid Art Archived 2014-04-13 at the Wayback Machine.